Στη μνήμη του Άρνολντ Απ. Του Γιώργου Λιερού

Μάιος 1963, λίγο μετά την ανάληψη του ελέγχου της Δυτικής Παπούα από την Ινδονησία. Τζαγιαπούρα, πρωτεύουσα της Δυτικής Παπούα. 10.000 Παπούα αναγκάζονται από τους Ινδονήσιους να συγκεντρωθούν γύρω από μια τεράστια πυρά που καίει μπροστά στην υπουργό Πολιτισμού της Ινδονησίας Rusiah Saidjono. Έργα τέχνης, σχολικά βιβλία, οι σημαίες των Παπούα -η «αποικιακή τους ταυτότητα» κατά την υπουργό- ρίχνονται τελετουργικά στις φλόγες.

Το δημοψήφισμα, το οποίο σύμφωνα με τον ΟΗΕ θα επικύρωνε την προσάρτηση της Δ. Παπούα στην Ινδονησία ή θα αποφάσιζε την ανεξαρτησία, έγινε το 1969. Υπό την απειλή των όπλων ψήφισαν 1.054 πρεσβύτεροι που επέλεξε το ινδονησιακό κράτος ανάμεσα σ’ έναν πληθυσμό 800.000 ψυχών.Μεταξύ των ετών 1963-1983, θα δολοφονηθούν, σύμφωνα με επίσημες πηγές, 150.000 Παπούα. Το καθεστώς Σουχάρτο που επιβλήθηκε το 1965 μετά από τη σφαγή ενός έως τρία εκατομμύρια Ινδονήσιων κομμουνιστών, έκανε τα πάντα να εξαλείψει τα ήθη και τα έθιμα των Παπούα. Τους απαγόρευσε να ασκούν τις πατροπαράδοτες τελετές τους, να φορούν τα περίφημα τελετουργικά καλύμματα πέους, τα κοτέκα, ενώ τα αεροπλάνα βομβάρδισαν με ναπάλμ τα χωριά στα υψίπεδα. Σήμερα οι στρατιωτικές επιχειρήσεις συνεχίζονται παρ’ όλο που μετά την πτώση της δικτατορίας του Σουχάρτο το 1998, ξεκίνησε η συζήτηση για την παραχώρηση μιας περιορισμένης αυτονομίας. Δεν περνάει ούτε ένας μήνας χωρίς οι διεθνείς ανθρωπιστικές οργανώσεις να αναφέρουν διώξεις, βιασμούς, βασανιστήρια, εξωδικαστικές δολοφονίες, εκτοπίσεις, καταστροφές βιοτόπων κ.ά. Σήμερα, πλέον, λόγω του συστηματικού επoικισμού, ο πληθυσμός των Ινδονησίων μεταναστών, πλησιάζει εκείνο των Παπούα. (Στην Δ. Παπούα που έχει έκταση 420.540τ.χλμ., κατοικούν 3,5 εκατομμύρια άνθρωποι – η Παπούα, Δυτική και Ανατολική μαζί, είναι το δεύτερο σε μέγεθος μετά την Γροιλανδία,νησί του κόσμου. Το τροπικό δάσος της Παπούα, είναι το δεύτερο σε σπουδαιότητα στον πλανήτη μετά από εκείνο της Αμαζονίας. Η ινδονησιακή κυβέρνηση, προγραμματίζει την αξιοποίηση των 21 από τα 42 εκατομμύρια εκταρίων. Δεν υπολογίζονται τα 9 εκατομμύρια εκτάρια στα οποία καλλιεργούνται φοίνικες για την παραγωγή λαδιού (στο Βόρνεο της Ινδονησίας, τα τέλη της δεκαετίας του 1960, το τροπικό δάσος κάλυπτε το 76% της επιφάνειας· πλέον, με την επέκταση των αγροτοβιομηχανικών φυτειών, καλύπτει μόνο το 34%). Το υπέδαφος της Παπούα είναι εξαιρετικά πλούσιο, περιέχει χρυσό, ουράνιο, χαλκό, νίκελ, πετρέλαιο, φυσικό αέριο. Και όμως, η φτώχεια στην Παπούα είναι διπλάσια του εθνικού μέσου όρου και η παιδική θνησιμότητα δύο με έξι φορές υψηλότερη ανάλογα με την περιοχή. Η εταιρεία εξόρυξης «Φένιξ», ο μεγαλύτερος ξένος επενδυτής στην Ινδονησία, κέρδισε 18 δισεκατομμύρια δολάρια το 2008, εν μέρει εκτοπίζοντας τους Αμούνγκμε οι οποίοι αναγκάστηκαν να μετακινηθούν από τα δροσερά τους οροπέδια σε βάλτους γεμάτους ελονοσία, σε χαμηλότερο υψόμετρο στην Τιμικά.

Το ινδονησιακό κράτος στην Παπούα, στο Βόρνεο (όπου ζουν οι Dayak) παραβιάζει τα εθιμικά δικαιώματα των κοινοτήτων πάνω στη γη τους, τα ποτάμια και το δάσος που γι’ αυτές αποτελούν μέρος ενός πλήρους τρόπου ζωής και έχουν ιερή σημασία. Το κράτος αρπάζει την «ιδιοκτησία» των κοινοτήτων την κρατικοποιεί και μετά την παραχωρεί στις καπιταλιστικές εταιρίες. Τέτοια είναι η καταγωγή του κεφαλαίου (πρωταρχική συσσώρευση), καταγωγή που ηθελημένα αγνοούν οι φιλελεύθεροι «αντικρατιστές». Στην Ινδονησία, οι περιφράξεις των κοινών γαιών -μια διαδικασία που στην Αγγλία χρειάστηκε τρεις αιώνες- συντελέστηκαν σε λίγες δεκαετίες. Αυτός ήταν ο λόγος για τον οποίο η σφαγή των κομμουνιστών το 1965 και η εξολόθρευση της αριστεράς έπρεπε να είναι τόσο αμείλικτη.

Το ινδονησιακό κράτος για να αποσυμφορήσει την πληθυσμιακή πίεση στην Ιάβα όπου κατοικεί ο μισός πληθυσμός της Ινδονησίας (τα 120 από τα 240 εκατομμύρια) και για να εντείνει τον έλεγχο στην περιφέρεια, εφαρμόζει εκτεταμένα προγράμματα εσωτερικής μετανάστευσης. Με εκμηδενισμένη την αριστερά -η Ιάβα πλήρωσε το 1965 το πιο βαρύ τίμημα- οι κοινωνικοί ανταγωνισμοί στο Ινδονησιακό αρχιπέλαγος αποκτούν εθνοτικά χαρακτηριστικά. Ο μοναδικός στην ανθρωπότητα εθνοτικός πλούτος της Παπούα -300 διακριτές γλώσσες, εκατοντάδες ξεχωριστοί πολιτισμοί, το νησί είναι μια πραγματική κιβωτός πολιτισμών- αναδεικνύει το ζήτημα της εθνοκτονίας σ’ ένα ζήτημα παγκόσμιας σημασίας.

Εθνοκτονία

Την έννοια της εθνοκτονίας, διατύπωσε ο εθνολόγος Ρομπέρ Ζολίν, σε σχέση με τους Ινδιάνους της Ν. Αμερικής. Δηλώνει όχι τη φυσική εξόντωση των ανθρώπων (γενοκτονία) αλλά την συστηματική καταστροφή του πολιτισμού τους, των τρόπων ζωής και της σκέψης τους. Η διάσωση των πολιτισμών των Παπούα από την εθνοκτονία που διεξάγεται συστηματικά εναντίον τους, εδώ και δεκαετίες, αποτελεί μια σημαντική προτεραιότητα για όσους αγωνίζονται για να ανοίξει η προοπτική μιας ανθρωπότητας στην οποία το κράτος θα έχει πάρει την θέση του -όπως έλεγε ο Ένγκελς- στο μουσείο των αρχαιοτήτων δίπλα στο ροδάνι και το μπρούτζινο τσεκούρι.

Στην Παπούα, η νεολιθική επανάσταση (η εξημέρωση του γουρουνιού, η καλλιέργεια εσπεριδοειδών, γλυκοπατάτας, κηπευτικών κ.ά.), ξεκίνησε πολύ νωρίς (πριν από 9.000 χρόνια – η γεωργία ξεκίνησε στην Κεντρική και την Νοτιοανατολική Ασία πριν 12.000 χρόνια και η εξημέρωση των παραγωγικών ζώων στο Ιράκ και την Ιορδανία πριν 11.000). Κάποτε, λοιπόν, σε μια μακρινή εποχή, Οι Παπούα βρέθηκαν σχεδόν στην κορωνίδα του ανθρώπινου πολιτισμού. Επέλεξαν, όμως, μια δική τους γραμμή πολιτισμικής εξέλιξης, παρέμειναν για 9.000 χρόνια οργανωμένοι σε κοινωνίες «ενάντια στο κράτος» που αναπτύχθηκαν σε υψηλά διαφοροποιημένες και ανοιχτές ολότητες, επινόησαν ευρηματικές λύσεις και δημιούργησαν σύνθετες και περίπλοκες κοινωνικές δομές με τις οποίες η κοινωνική ζωή οργανώθηκε οριζόντια και από τα κάτω, χωρίς να έχει ανάγκη τον κρατικό καταναγκασμό. Τέτοιες κοινωνίες, γνώρισαν στην πλήρη τους άνθηση και περιέγραψαν με ενθουσιασμό οι ιεραπόστολοι από τον 16^ο αιώνα και μετά, ενώ ο Ρουσό, τις θεώρησε σαν την «πιο ευτυχισμένη και πιο μακρόχρονη περίοδο της ζωής του είδους μας». Στον κολοφώνα του Διαφωτισμού, ο Ρουσό ο οποίος άσκησε μια ανυπολόγιστη επίδραση στις δημοκρατικές επαναστάσεις που επρόκειτο να ακολουθήσουν, έγραφε: «Ο άνθρωπος πρέπει να βγήκε από αυτή [την ευτυχισμένη κατάσταση] από κάποια μοιραία σύμπτωση που για το κοινό καλό δεν θα έπρεπε να είχε ποτέ συμβεί. Το παράδειγμα των αγρίων που όλους σχεδόν τους βρήκαμε σε ένα τέτοιο σημείο, φαίνεται να ενισχύει την άποψη ότι το ανθρώπινο γένος ήταν φτιαγμένο να μείνει εκείγια πάντα, ότι αυτή η κατάσταση είναι η πραγματική νεότητα της οικουμένης». Τον 20^ό αιώνα, ανθρωπολόγοι όπως ο Λέβι Στρος και ο Πιερ Κλαστρ, εξύμνησαν τα πολιτισμικά επιτεύγματα των κοινωνιών χωρίς κράτος, ο Μαρσέλ Σάλινς μίλησε για την πρώτη κοινωνία της αφθονίας ανάμεσα σε ανθρώπους που δεν εργάζονταν παρά λίγες ώρες την εβδομάδα, ενώ ο Μαρσέλ Μος με το περίφημο έργο του Το Δώρο, αναζήτησε σ’αυτές τις κοινωνίες τις ρίζες για τις αρχές μιας σοσιαλιστικής οργάνωσης της παραγωγής και της διανομής και οι εθνοψυχιατρικές μελέτες (του Ζορζ Ντεβερέ κ.ά.), τις ανέδειξαν σαν το ιδανικό περιβάλλον για την βέλτιστη ψυχική υγεία. Η μεγάλη σημασία των πολιτισμών της, έγκειται στο ότι η Παπούα παρέμεινε ανέγγιχτη από τις συγκροτημένες σε κράτος κοινωνίες σχεδόν μέχρι το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Πολλές φυλές έχουν ανακαλυφθεί πριν λίγες μόνο δεκαετίες (π.χ. οι Κορογουέι μετά το 1980).

Το πρώτο βήμαείναι να μπορέσουν οι Παπούα να αποφασίσουν οι ίδιοι για το μέλλον τους. Η συγκρότηση όμως σε ανεξάρτητο εθνικό κράτος της Δ. Παπούα, δεν πρόκειται από μόνη της να σταματήσει την εθνοκτονία. Ο κίνδυνος το καινούριο κράτος να περιέλθει σε ένα καθεστώς νεοαποικιακής εξάρτησης και/ή να συνεχίσει τις περιφράξεις, είναι υπαρκτός και μεγάλος. Η εμπειρία της Παπούα-Νέα Γουινέα -της Ανατολικής Παπουά που είναι ανεξάρτητο κράτος -είναι διαφωτιστική. Όπως έγραψε ο Πιερ Κλαστρ, όλες οι ανθρώπινες κοινωνίες είναι εθνοκεντρικές, εθνοκτονικές είναι οι συγκροτημένες σε κράτος κοινωνίες ενώ οι καπιταλιστικές κοινωνίες είναι απεριόριστα εθνοκτονικές˙ και είναι εθνοκτονικές κατ’ αρχήν στο εσωτερικό τους. Το εθνικό κράτος αναδείχθηκε μέσα από την εκτεταμένη εθνοκτονία η οποία συνεχίζεται σήμερα σε ανώτερη κλίμακα με την παγκοσμιοποίηση και τα σύγχρονα μεγα-κράτη. Οι ηρωικοί αγώνες των Παπούα μπορούν να ευοδωθούν μόνο σε συνεργασία με άλλες εθνότητες και σε μια προοπτική που πάει πέρα από το εθνικό κράτος και τη σημερινή καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση.

***

Χαλάνδρι: Έκθεση συμβολή στον αγώνα των Παπούα

Ο Άρνολντ Απ, δολοφονήθηκε το Μάιο του 1984 από τον ινδονησιακό στρατό. Στον σπουδαίο αυτόν ανθρωπολόγο, ποιητή, μουσικό, «τον πιο επιφανή εκφραστή της εθνικής κοινότητας των Παπούα», κατά τον Μπένεντικτ Άντερσον, αφιερώνεται η έκθεση στο Χαλάνδρι.

Μια ενδιαφέρουσα γνωριμία με έναν από τους ελάχιστους σωζόμενους σήμερα πρωτόγονους πολιτισμούς, αποτελεί η έκθεση τέχνης Παπούα που εγκαινιάζεται τη Δευτέρα 8 Ιουνίου στο Αετοπούλειο Πολιτιστικό Κέντρο του Χαλανδρίου. Η έκθεση δεν υπηρετεί μονάχα έναν ανθρωπολογικό σκοπό αλλά και τον αγώνα ανεξαρτησίας (από την Ινδονησιακή κατοχή). Οι Παπούα αντιστέκονται απεγνωσμένα εδώ και 50 χρόνια. Τόξα εναντίον πυροβόλων όπλων, μόνο ένα μέρος των 60.000 ανταρτών του OMP (Organisasi Papka Merdeka, Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παπούα) είναι οπλισμένοι με πυροβόλα όπλα. Το περασμένο καλοκαίρι, δίνονταν μάχες ακόμα και γύρω από την κοιλάδα του Μπάλιεμ- την περιοχή των Dani, την πιο τουριστική της Δ. Παπούα.

Ομιλητής στα εγκαίνια της έκθεσης θα είναι ο πολιτικός πρόσφυγας Λούις Νούσι, αγωνιστής που πολέμησε 15 χρόνια στις ζούγκλες της Δ. Παπούα, πριν του χορηγήσει το 1983 άσυλο η ελληνική κυβέρνηση και εγκατασταθεί από τότε στην Ελλάδα, μετά από παρέμβαση της Αμαλίας Φλέμινγκ και του Αντώνη Καρά. (Αυτά για να μην ξεχνάει η «δεύτερη φορά Αριστερά» με τι καλούς οιωνούς ξεκίνησε η «πρώτη φορά» για να καταντήσει τελικά εκεί που κατάντησε – αν και γι’ αυτό, τότε τουλάχιστον, χρειάστηκαν κάμποσα χρόνια!)

Δύο πράγματα κατάφερε να φέρει μαζί του από την Παπούα ο Νούσι: τη σημαία της στρατιωτικής του μονάδας και ένα σκαλιστήρι που του χάρισε ο πατέρας του για να μην ξεχάσει όσο θα ζει, το χώμα της πατρίδας του. Θα προβληθεί το ντοκιμαντέρ Τα ξεχασμένα πουλιά του παραδείσου, ένα ντοκουμέντο από τη δράση του Κινήματος για την Απελευθέρωση της Παπούα, ενώ θα παρουσιαστούν φωτογραφίες και στιγμιότυπα από πρόσφατο ταξίδι στην περιοχή.

Σου άρεσε αυτό το άρθρο; Ενίσχυσε οικονομικά την προσπάθειά μας!