Πόσο αμερόληπτη είναι η διαιτησία ανάμεσα σε επενδυτές και κράτη; Του Andrew Martin
Όταν η Ελβετίδα Νομικός Κάουφμαν-Κόλερ κατέλαβε θέση στο Διοικητικό Συμβούλιο της UBS, συμμετείχε σε διεθνή διαιτητικά δικαστήρια που εκδίκαζαν κατά πόσον η Vivendi Universal και άλλη μία εταιρία στην οποία η UBS κατείχε μετοχές, είχαν δικαίωμα αποζημίωσης από την Αργεντινή στο πλαίσιο επενδυτικών διαφορών. Όταν η Αργεντινή έμαθε για τη θέση της καθηγήτριας στην UBS, το 2007, επεδίωξε την εξαίρεση της από τα δικαστήρια και την ανατροπή της απόφασης που εκδίκαζε 105 εκατομμύρια δολάρια υπέρ της Vivendi, του γαλλικού ομίλου Μέσων Ενημέρωσης. Η κυρία Κάουφμαν-Κόλερ ήταν μία από τους τρεις διαιτητές στην υπόθεση.
Οι προσπάθειες της Αργεντινής απέτυχαν. Κάτι καθόλου ασυνήθιστο σε αντιδικίες μεταξύ επενδυτών και κρατών στο πλαίσιο εμπορικών συμφωνιών.
Πρωτοφανής εξουσία
«Η εξουσία που έχουν (οι διαιτητές) στα οικονομικά διαφόρων χωρών είναι πρωτοφανής», σχολιάζει ο Βαν Χάρτεν, καθηγητής στη Νομική Σχολή Οsgoode Hall στο Τορόντο. «Είναι σαν τους δικαστές ενός παγκόσμιου ανώτατου δικαστηρίου», εξηγεί.
Οι διαφορές που επιλύουν προκύπτουν από όρους συμβάσεων οι οποίοι δίνουν τη δυνατότητα σε ξένους επενδυτές να αμφισβητούν κυβερνητικές ενέργειες που πλήττουν τα συμφέροντα τους. Η ιδέα αρχικά ήταν να παρέχεται προστασία σε μία εταιρία σε περίπτωση κρατικοποίησης των περιουσιακών της στοιχείων.
Σήμερα, όμως, οι όροι αυτοί ερμηνεύονται με τέτοιο τρόπο ώστε να αμφισβητείται πλέον η πολιτική ολόκληρων χωρών, όπως για παράδειγμα η απαγόρευση της πυρηνικής ενέργειας στη Γερμανία, ή οι προσπάθειες της Αυστραλίας να περιορίσει το κάπνισμα. Εταιρία υπό τον έλεγχο του Αμερικανού δισεκατομμυριούχου Άιρα Ρένερτ απαιτεί 800 εκατομμύρια δολάρια από το Περού, ισχυριζόμενη ότι θίγεται από τις «εξωφρενικές» απαιτήσεις της κυβέρνησης να αντιμετωπιστεί η ρύπανση που προκάλεσε συγκρότημα ορυχείων σε περιοχή όπου παρατηρείται αύξηση των επιπέδων του μολύβδου σε παιδιά. Η εταιρία του Ρένερτ, βέβαια, αντιτείνει ότι δεν είναι υπεύθυνη για τα προβλήματα αυτά.
Ένα διεθνές ανώτατο δικαστήριο
Οι διαιτητές έχουν μπει στο μικροσκόπιο, τελευταία, λόγω της μεγάλης αύξησης των διαφορών στο πλαίσιο εμπορικών συμφωνιών. Η πρώτη τέτοια υπόθεση ήταν το 1987. Την επόμενη 12ετία ο μέσος ετήσιος αριθμός ήταν 3. Πέρυσι καταγράφηκε ο αριθμός ρεκόρ των 62 αντιδικιών, ανεβάζοντας το σύνολο σε 480 από το 2000, σύμφωνα με την Επιτροπή του ΟΗΕ για το Εμπόριο και την Ανάπτυξη.
Το σύστημα της διαιτησίας μεταξύ επενδυτών-κρατών, στο πλαίσιο εμπορικών συμφωνιών έχει οπαδούς παντού. Είναι ενδεικτικό ότι, στην πλειονότητά τους, οι 3.000 περίπου επενδυτικές συμφωνίες που υπάρχουν, περιέχουν όρους περί διαιτησίας. Οι υποστηρικτές της, μεταξύ τους και η κυβέρνηση Ομπάμα, παρουσιάζουν το σύστημα αυτό ως ανώτερο του προηγούμενου, δηλαδή του παραδοσιακού τρόπου επίλυσης διαφορών μέσω των εθνικών δικαστηρίων ή της διπλωματικής οδού.
Οι υποθέσεις διαιτησίας, κατά τα φαινόμενα, θα συνεχίσουν να πολλαπλασιάζονται, δεδομένου ότι οι ΗΠΑ διαπραγματεύονται τη σύναψη εμπορικών συμφωνιών με την Ευρωπαϊκή Ένωση και χώρες της Λεκάνης του Ειρηνικού, στις οποίες προβλέπεται ότι θα εμπεριέχονται οι σχετικοί όροι.
Από το 1987, οι χώρες κέρδισαν το 42% των υποθέσεων και οι επενδυτές το 31%, με τις υπόλοιπες υποθέσεις να οδηγούνται σε συμβιβασμό. Πέρυσι, η πλευρά των επενδυτών κέρδισε το 70% των καταγεγραμμένων υποθέσεων, σύμφωνα με στοιχεία του ΟΗΕ.
Το κλειστό «κλαμπ» των διαιτητών
Για τους επικριτές του συστήματος της διαιτησίας, ένα από τα βασικά του μειονεκτήματα είναι ότι αποτελεί κλειστό «κλαμπ». Όλα κι όλα 15 άτομα – με εξαίρεση ένα, όλα από τις ΗΠΑ, τον Καναδά ή την Δυτική Ευρώπη- έχουν διαιτητεύσει στο 55% των γνωστών υποθέσεων, σύμφωνα με έκθεση δύο Μη Κερδοσκοπικών Οργανώσεων του Νοέμβριο του 2012. Η έκθεση αποκαλεί τους διαιτητές την «επιτομή μίας κλειστής κοινότητας».
Μη Συμβατότητα
Αν και εξέδωσε απόφαση σε βάρος της Αργεντινής για την περίπτωση της Kάουφμαν-Κόλερ, η επιτροπή που ορίστηκε από την Παγκόσμια Τράπεζα δεν παρέλειψε να αναφερθεί στην σύγκρουση που προκύπτει από τους συχνά συγκρουόμενους ρόλους των διαιτητών. «Η θέση του μέλους Δ.Σ. σε μία τράπεζα και αυτή του διαιτητή σε ένα διεθνές δικαστήριο, ενδέχεται να μην είναι συμβατές», αναφέρει η απόφαση.
Η Αργεντινή επεχείρησε να εξαιρεθεί η Κάουφμαν-Κόλερ και από άλλα δικαστήρια. Όμως, η εν λόγω κυρία δεν εξαιρέθηκε από κανένα. Το δίκαιο των εταιριών επικράτησε και η Αργεντινή υποχρεώθηκε να καταβάλει πάνω από 200 εκατομμύρια δολάρια σε μία υπόθεση, ενώ ακόμα δεν έχει κριθεί το ύψος των αποζημιώσεων σε άλλες δύο.
Ο Αμερικανός νομικός Μ. Σουέμπελ ήταν ένας εκ των δύο συνηγόρων της Vivendi στην αγωγή κατά της Αργεντινής, η οποία εκδικαζόταν την ίδια περίοδο με άλλη αγωγή εκ μέρους της ολλανδικής ασφαλιστικής Eureko σε βάρος της Πολωνίας, στην οποία ο Σουέμπελ ήταν διαιτητής.
Αμφότερες οι χώρες αμφισβήτησαν την ουδετερότητα του: Ήταν ένας εκ των συγγραφέων της απόφασης υπέρ της Eureko κατά της Πολωνίας, ενώ εργαζόταν για λογαριασμό της Vivendi και στη συνέχεια επικαλέστηκε την παραπάνω απόφαση για να ενισχύσει την επιχειρηματολογία του υπέρ της Vivendi στην υπόθεση κατά της Αργεντινής.
Ο Σουέμπελ, πρώην πρόεδρος του Διεθνούς Δικαστηρίου του ΟΗΕ, ισχυρίζεται ότι οι επιθέσεις στο σύστημα διαιτησίας μεταξύ επενδυτών και κρατών, καθοδηγούνται από ακαδημαϊκούς και ακτιβιστές που διακρίνονται από αντι-επιχειρηματικό πνεύμα…
Απ’ το κακό στο χειρότερο
Σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας, από τις 63 εισηγήσεις για εξαίρεση διαιτητών μέχρι σήμερα, μόνο μία έχει εγκριθεί, ενώ 42 έχουν απορριφθεί και σε 16 άλλες υποθέσεις οι διαιτητές παραιτήθηκαν αυτοβούλως προτού κριθεί η καταλληλότητα τους. Δύο καταγγελίες αποσύρθηκαν και δύο δεν έχουν κριθεί ακόμα.
* Ο Andrew Martin είναι αρθρογράφος του ιστότοπου Bloomberg, από όπου και η αναδημοσίευση
Μετάφραση: Ελεάννα Ροζάκη
