«Σκοπός άμεσος της παιδείας είναι πρώτα να διαπλάσει τη δύναμη για εργασία, τις ποικίλες δηλαδή ικανότητες (πρακτικές επιδεξιότητες ή επιστημονικές δεξιότητες) για δράση χρήσιμη στην ανθρώπινη ζωή.
Και εδώ όμως πάλι υπάρχει το πρόβλημα με τη διπλή όψη, την αντικειμενική και την προσωπική: Ποιες από όλες τις ικανότητες αυτές πρέπει να επιδιώξει η παιδεία και σε ποιους ανθρώπους να τις διαπλάσει γενικά και ατομικά.
»Η αντικειμενική όψη του προβλήματος είναι συνυφασμένη με ό,τι σήμερα ονομάζεται «ανοικοδόμηση». Το όραμα της ζωής του λαού, ανεβασμένης σε άνεση και πλούτο και απόδοση, με την εύστοχη και γόνιμη εφαρμογή του τεχνικού πολιτισμού στις καθημερινές ανάγκες και στις ανάγκες της παραγωγής, το ίδιο αυτό όραμα προσδιορίζει και την κατεύθυνση, όπου πρέπει να κινηθεί η εκπαίδευση του λαού, για να υψώσει αποφασιστικά τη δύναμη για εργασία που πραγματικά διαθέτει η Χώρα. Η κεντρική γραμμή, που διέπει την ανοικοδόμηση σε όλες τις φάσεις της, η εφαρμογή του τεχνικού πολιτισμού όσο μπορεί πιο πλατιά, και οι ειδικές γραμμές, που στηρίζουν το διαφορισμένο πρόγραμμα για οργάνωση και εργασία σε κάθε μια περιοχή, ανάλογα με το έδαφος, τον πληθυσμό και τη θέση της, οι ίδιες αυτές γραμμές, κεντρική και ειδικές, προσδιορίζουν και τα αιτήματα, γενικά και ειδικά, που προβάλλουν για την οικονομικοτεχνική εκπαίδευση του λαού. Η εκπαίδευση λοιπόν της νέας γενεάς πρέπει να περιέχει και την πιο ουσιαστική επαφή, θεωρητική και πρακτική, της νέας γενεάς με τα αγαθά και τις δυνάμεις του τεχνικού πολιτισμού, και μάλιστα, πλάι στην ομοιόμορφη για όλη τη χώρα, και μια ειδικευμένη κατά περιοχές, ήδη από τη γενική εκπαίδευση, ανάλογα με την ειδική οικονομική αρμοδιότητα της κάθε περιοχής (έτσι, ειδικές γνώσεις, αλλού γεωργικές αυτού ή του εκείνου του είδους, αλλού βιοτεχνικές αυτού ή εκείνου του είδους, αλλού αλιευτικές, αλλού ναυτικές κ.λπ.). Όλα αυτά, σύμφωνα με το σχέδιο, το σταδιακό μάλιστα σχέδιο, της ανοικοδόμησης, που εξ άλλου και αυτό αποτελεί ένα υποσχέδιο μέσα στο ολικό σχέδιο της ολοένα και πιο δημιουργικής και πιο ευτυχισμένης ζωής του λαού. Έσχατη προϋπόθεση είναι πάντοτε το «σχέδιο», το βασικό αυτό οργανωτικό στοιχείο της σοσιαλιστικής πολιτείας…
»Σκοπός, όμως, άμεσος της παιδείας είναι ακόμη να διαπλάσει και τη θέληση για εργασία, έτσι ώστε να αξιοποιηθεί ολωσδιόλου η ανυψωμένη δύναμη για εργασία. Το μέγα αυτό έργο ανήκει προ πάντων στη γενική εκπαίδευση. Εκεί πρέπει να καλλιεργηθεί ο ηθικός χαρακτήρας του ανθρώπου, ώστε να θεμελιωθεί άρρηκτη η θετική και γόνιμη σύνδεση του προσώπου του με την κοινωνία. Εκεί πρέπει να αποκτήσει η συνείδηση του ανθρώπου το πιο άξιο και πιο άρτιο πνεύμα κοινωνικότητας, την επίγνωση της κοινότητας της ζωής του με τη ζωή όλων των άλλων, την ερμηνεία της προσωπικής του αξιοπρέπειας από τη δύναμη της συμβολής του, στο κοινωνικό είτε στο αντικειμενικό αγαθό. Αν πραγματοποιηθεί έτσι η γνήσια κοινωνική αγωγή, στη ψυχή και του πιο κοινού ανθρώπου γεννιέται η σταθερή θέληση για εργασία, κοινωνικά είτε αντικειμενικά αποδοτική. Έτσι, όμως, και η σχέση του ανθρώπου με την εργασία του θεμελιώνεται – όχι πια στην κερδοσκοπική διάθεση η απλώς στην οικονομική ανάγκη, όπως στις πιο συχνές περιπτώσεις ως σήμερα, αλλά – στην ελεύθερη και δημιουργική διάθεση της ψυχής του, προπάντων, μάλιστα, όσο συντρέχει και η ώριμη κρίση του ίδιου στην εκλογή της εργασίας του. Και τότε πια υπάρχει – κάτι, που είναι ίσως ο πιο ωραίος καρπός της κοινωνικής αγωγής, – ολόψυχη αφοσίωση του ανθρώπου στο έργο του, με την έλλογη πίστη, ότι «πράττει τα εαυτού».
* Άρθρο του Κ.Ι. Δεσποτόπουλου, υφηγητή Πανεπιστημίου Αθηνών, που δημοσιεύθηκε στο τεύχος αριθ. 5/29.07.1945 του περιοδικού Ανταίος.
Ερανιστής: Γιώργος Τοζίδης
