Του Βαγγέλη Πάλλα.
Μετά τα δημοψηφίσματα του 2004 το Κυπριακό εισήλθε σε μια φάση παρατεταμένης στασιμότητας, ενώ διεθνώς επιρρίπτονταν άδικα ευθύνες στην ελληνοκυπριακή πλευρά για τη διαμορφωθείσα κατάσταση. Στο μεταξύ εντάθηκαν διεθνώς οι προσπάθειες αναβάθμισης του ψευδοκράτους. Η συμφωνία της 08/07/2006, που προνοούσε τη σύσταση Ομάδων Εργασίας και Τεχνικών Επιτροπών για προετοιμασία του εδάφους έτσι που να αρχίσουν απευθείας συνομιλίες μεταξύ των ηγετών των δύο κοινοτήτων, ουσιαστικά παρέμεινε στα χαρτιά μέχρι τις προεδρικές εκλογές του 2008.
Ο πρόεδρος Χριστόφιας, αμέσως μετά την εκλογή του, άρχισε μια συστηματική προσπάθεια για αλλαγή των σε βάρος μας δεδομένων, υλοποιώντας την προεκλογική του δέσμευση να εργαστεί για δίκαιη λύση.Τα κοινά ανακοινωθέντα των ηγετών των δύο κοινοτήτων ξεκαθάρισαν το πλαίσιο της διαπραγμάτευσης: Διζωνική, δικοινοτική ομοσπονδία με πολιτική ισότητα όπως αυτή καθορίζεται στα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας, με διασφαλισμένη τη μία και μόνη κυριαρχία, διεθνή προσωπικότητα και ιθαγένεια. Ήταν η πρώτη φορά που η τουρκοκυπριακή πλευρά αποδέχθηκε τη μία και μόνη κυριαρχία, διεθνή προσωπικότητα και ιθαγένεια καθώς και το περιεχόμενο του δίνει ο ΟΗΕ στην πολιτική ισότητα.
Στο μεταξύ, συστάθηκαν Ομάδες Εργασίας και Τεχνικές Επιτροπές σε εφαρμογή της Συμφωνίας της 08/07/2006. Το αποτέλεσμα της εργασίας αυτών των Ομάδων, μαζί με τα κοινά ανακοινωθέντα των ηγετών των δύο κοινοτήτων, προετοίμασαν το έδαφος για τις απευθείας συνομιλίες που άρχισαν τον Σεπτέμβριο του 2008.
Οι απευθείας συνομιλίες συνεχίστηκαν μέχρι και τον Μάρτη του 2010, οπότε διακόπηκαν ενόψει των λεγόμενων εκλογών στα κατεχόμενα για την ανάδειξη του Τουρκοκύπριου ηγέτη. Κατά τη διάρκεια των συνομιλιών σε ορισμένα κεφάλαια έχουν επιτευχθεί συγκλίσεις στα κεφάλαια Διακυβέρνηση, Οικονομία και Ευρωπαϊκή Ένωση, που δεν είναι ευκαταφρόνητες, αλλά εξακολουθούν να υπάρχουν διαφορές. Ενώ σε άλλα κεφάλαια, όπως το περιουσιακό, το εδαφικό, η ασφάλεια, οι εγγυήσεις και οι έποικοι δεν υπάρχει πρόοδος.
Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας καταθέτει στο τραπέζι των συνομιλιών προτάσεις που συνάδουν πλήρως με τις αρχές λύσης του Κυπριακού, τις ομόφωνες προτάσεις του Εθνικού Συμβουλίου, τα ψηφίσματα του ΟΗΕ, το διεθνές και το Ευρωπαϊκό Δίκαιο. Υπηρετούν τη λύση διζωνικής, δικοινοτικής ομοσπονδίας. Στοχεύουν στην αποκατάσταση και κατοχύρωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των βασικών ελευθεριών.
Η διαπραγμάτευση στο Κυπριακό δεν διεξάγεται στο κενό. Γίνεται στο φόντο όλων των εξελίξεων από την ανακήρυξη της Κυπριακής Δημοκρατίας μέχρι σήμερα.
Η προσπάθεια του προέδρου Χριστόφια είναι να βελτιώσει την αρνητική κληρονομιά του παρελθόντος (Ζυρίχη, Ανάν) και να οδηγηθούμε σε μια λύση αμοιβαία αποδεχτή, λειτουργική και βιώσιμη. Αυτό το στόχο υπηρετούν και οι προτάσεις που κατέθεσε στο τραπέζι των συνομιλιών για την εκτελεστική εξουσία.
Τι προνοούν αυτές οι προτάσεις; Πρώτον, ότι παραμένουμε στο προεδρικό σύστημα όπως είναι και στο Σύνταγμα του 1960 με πρόεδρο και αντιπρόεδρο. Έτσι, η επανενωμένη ομοσπονδιακή Κύπρος θα έχει αναγνωρίσιμη ηγεσία του κράτους με κύρος στο εσωτερικό και στο εξωτερικό και η οποία θα μπορεί να ανταποκριθεί στα καθήκοντα της στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Οι αποφάσεις θα παίρνονται από το Υπουργικό Συμβούλιο στο σύνολό του και όχι από τον πρόεδρο ή τον αντιπρόεδρο. Στο Υπουργικό Συμβούλιο θα διορίζονται από τον πρόεδρο και τον αντιπρόεδρο σύμφωνα με την πρόταση Χριστόφια 7 Ελληνοκύπριοι υπουργοί και 3 Τουρκοκύπριοι υπουργοί. Καταργούνται τα βέτο που υπήρχαν στο σύνταγμα του 1960. Η κατάργηση των βέτο είναι απαραίτητη προϋπόθεση της συνολικής πρότασης Χριστόφια.
Εκ περιτροπής προεδρία
Σύμφωνα με την πρόταση Χριστόφια, η θητεία της κυβέρνησης θα είναι 6ετής. Στα πρώτα τέσσερα χρόνια πρόεδρος της Δημοκρατίας θα είναι ο εκλεγείς ηγέτης της ελληνοκυπριακής κοινότητας και αντιπρόεδρος ο εκλεγείς ηγέτης της τουρκοκυπριακής κοινότητας. Στα τελευταία δυο χρόνια της θητείας πρόεδρος θα είναι ο Τουρκοκύπριος και αντιπρόεδρος ο Ελληνοκύπριος.
Ο ηγέτης της ελληνοκυπριακής κοινότητας, που είναι η μεγαλύτερη αριθμητικά, θα ασκεί διπλάσια χρόνια την προεδρία. Εδώ εκφράζεται ακριβώς η δημοκρατική αρχή, που σέβεται το γεγονός ότι οι Ελληνοκύπριοι είναι πολύ περισσότεροι των Τουρκοκυπρίων. Δύο χρόνια θα ασκεί την προεδρία ο ηγέτης της τουρκοκυπριακής κοινότητας. Εδώ βρίσκει έκφραση η ομοσπονδιακή αρχή της πολιτικής ισότητας, που απαιτεί αποτελεσματική συμμετοχή και των δυο κοινοτήτων στα όργανα της κεντρικής εξουσίας.
Θυμίζουμε ότι, σύμφωνα με το Σύνταγμα του 1960, υπήρχε απόλυτος διαχωρισμός των δυο κοινοτήτων. Δηλαδή οι Ελληνοκύπριοι ψήφιζαν τον πρόεδρο και οι Τουρκοκύπριοι ψήφιζαν τον αντιπρόεδρο χωρίς σε καμιά περίπτωση οι Ελληνοκύπριοι να έχουν λόγο για τον Τουρκοκύπριο αντιπρόεδρο ή οι Τουρκοκύπριοι να έχουν λόγο για τον Ελληνοκύπριο πρόεδρο. Θυμίζουμε ακόμα ότι στο σχέδιο Ανάν πρόεδρος και αντιπρόεδρος δεν εκλέγονταν απευθείας από το λαό. Αντίθετα εκλέγονταν από 6 γερουσιαστές, που αποτελούσαν το Προεδρικό Συμβούλιο, το οποίο με τη σειρά του εκλεγόταν από τη Γερουσία, ένα σώμα αποτελούμενο από 24 Ελληνοκύπριους γερουσιαστές και 24 Τουρκοκύπριους γερουσιαστές. Δηλαδή υπήρχε πλήρης εξίσωση των δυο κοινοτήτων, πράγμα απαράδεκτο.
Η πρόταση Χριστόφια ξεπερνά τον κάθετο διαχωρισμό του συντάγματος του 1960 αλλά και το απαράδεκτο προεδρικό συμβούλιο του Ανάν, που ήταν ένας από τους λόγους καταψήφισής του από το λαό. Η πρόταση Χριστόφια προνοεί ότι ο πρόεδρος και ο αντιπρόεδρος θα εκλέγονται από το σύνολο του λαού, που θα αποτελεί ενιαίο εκλογικό σώμα. Για πρώτη φορά Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι θα έχουν λόγο συνολικά για την ηγεσία του κράτους και για τον πρόεδρο και για τον αντιπρόεδρο. Αυτό φέρνει πιο κοντά τις δυο κοινότητες και θα σπρώχνει τους υποψηφίους να διαμορφώνουν τέτοια πολιτική που να ικανοποιεί και τις δυο κοινότητες, αφού θα έχουν ανάγκη ψήφων και από τη μια και από την άλλη κοινότητα. Ενισχύονται, δηλαδή, τα ενοποιητικά στοιχεία στην επανενωμένη ομοσπονδιακή Κύπρο.
Επειδή γίνεται αρκετός θόρυβος για την εκ περιτροπής προεδρία να υπενθυμίσουμε ότι η εκ περιτροπής προεδρία είχε αρχίσει να εμφανίζεται σε έγγραφα του ΟΗΕ από τη δεκαετία του ‘80. Συζητήθηκε στις άτυπες συνομιλίες Κληρίδη-Ντενκτάς και περιλαμβάνεται και στις πέντε παραλλαγές του σχεδίου Ανάν. Σε καμία περίπτωση δεν ζητήθηκε απάλειψή της.
Αυτό αποδεικνύεται τόσο από το έγγραφο με ημερομηνία 30/03/2004 με τις τελικές μας θέσεις για το σχέδιο Ανάν, όσο και από τα πρακτικά της κωδικοποίησης με τις επιδιωκόμενες αλλαγές επί του σχεδίου Ανάν, όπως αυτή καταγράφηκε στις συναντήσεις εκπροσώπων του τέως προέδρου με τον τέως βοηθό γ.γ. του ΟΗΕ κ. Πρέντεργκαστ, που πραγματοποιήθηκαν στην έδρα του ΟΗΕ τον Μάιο του 2005.
Στάθμιση
Δεδομένων των πληθυσμιακών αναλογιών (80% με 20%) σύμφωνα με την πρόταση Χριστόφια οι Τουρκοκύπριοι θα επηρεάζουν με τη ψήφο τους κατά το ένα τέταρτο το αποτέλεσμα για τον Ελληνοκύπριο πρόεδρο. Για να είναι δίκαιο το σύστημα, θα πρέπει να βρεθεί τρόπος ώστε και οι Ελληνοκύπριοι να έχουν την ίδια επιρροή στο αποτέλεσμα για τον Τουρκοκύπριο αντιπρόεδρο.Εδώ υπεισέρχεται η στάθμιση. Δηλαδή για την εκλογή του Τουρκοκύπριου αντιπροέδρου και μόνο θα σταθμίζονται οι ψήφοι των Ελληνοκυπρίων.
Δεδομένου ότι όλοι αναγνωρίζουμε τη σημασία του ενιαίου εκλογικού καταλόγου η στάθμιση είναι απαραίτητη, γιατί χωρίς αυτή είναι δυνατόν να ψηφιστεί ως ηγέτης των Τουρκοκυπρίων ένας υποψήφιος που θα συγκεντρώσει τις ψήφους των Ελληνοκυπρίων αλλά όχι των ίδιων των Τουρκοκυπρίων. Κάτι τέτοιο ούτε λογικό είναι, ούτε δημοκρατικό είναι, ούτε και μπορεί να γίνει αποδεκτό από την τουρκοκυπριακή κοινότητα.
Η ρύθμιση που προτείναμε για τη στάθμιση συνιστά πιστή αντιγραφή της σχετικής πρόνοιας των ομόφωνων ελληνοκυπριακών προτάσεων του 1989, με τη διαφορά ότι τότε οι ομόφωνες προτάσεις προνοούσαν για μόνιμα Ελληνοκύπριο Πρόεδρο και μόνιμα Τουρκοκύπριο αντιπρόεδρο.
Μια ψύχραιμη και μακριά από εθνικιστικές προκαταλήψεις ανάλυση της πρότασης Χριστόφια καταδεικνύει ότι στερούνται βάσης τα όσα λέγονται περί αντιδημοκρατικής τάχα και ρατσιστικής ρύθμισης. Αντίθετα είναι μια σωστή δημοκρατική και λειτουργική ρύθμιση, που ενισχύει τα ενοποιητικά στοιχεία υπέρ του συνόλου του κυπριακού λαού.
Εξάλλου, σταθμίσεις συναντούμε και σε αριθμό άλλων κρατών, ενιαίων και ομοσπονδιακών, χωρίς να ισχυρίζεται κανένας ότι οι σταθμίσεις είναι αντιδημοκρατικές ή ρατσιστικές.
Παραμονή αριθμού έποικων
Όλοι συμφωνούμε ότι ο εποικισμός είναι έγκλημα πολέμου. Αυτό τόνισε και ο πρόεδρος στο σχετικό έγγραφο που κατέθεσε στις συνομιλίες. Όλοι συμφωνούμε ότι ο εποικισμός αλλοιώνει τη δημογραφική σύνθεση του κυπριακού πληθυσμού, για τούτο είναι απαράδεκτος. Όλοι συμφωνούμε ότι η λύση θα πρέπει να προβλέπει τρόπους επανεγκατάστασης των εποίκων στην Τουρκία, από όπου και προήλθαν.
Η απαίτηση μας για τερματισμό του εποικισμού με τη λύση είναι μια από τις αρχές που οπωσδήποτε πρέπει να διέπουν τη λύση του Κυπριακού. Η Τουρκία αρνούμενη να δεχτεί πίσω τους έποικους επικαλείται ανθρωπιστικά προβλήματα. Το δυστύχημα είναι ότι οι αιτιάσεις της Τουρκίας βρίσκουν ανταπόκριση στο διεθνή χώρο και ιδιαίτερα στον ευρωπαϊκό, στους χώρους δηλαδή που τους θέλουμε να βοηθήσουν στην επίλυση του Κυπριακού. Πώς αντιμετωπίζεται αυτό το πρόβλημα;
Από την εποχή του προέδρου Παπαδόπουλου η ελληνοκυπριακή πλευρά θέλοντας να καταδείξει την πολιτική της βούληση για λύση του Κυπριακού περιλαμβανομένου και του προβλήματος των εποίκων, θέλοντας να συναντήσει τις όποιες λογικές ανησυχίες για ανθρωπιστικά προβλήματα, δέχτηκε να καταγραφούν οι περιπτώσεις που τυχόν θα αντιμετωπίσουν τέτοια προβλήματα (π.χ. μεικτές οικογένειες) και ένας συγκεκριμένος αριθμός πέραν των 50.000 θα θεωρηθούν Κύπριοι πολίτες. Ο αριθμός αυτός δεν αλλοιώνει την σύνθεση του κυπριακού πληθυσμού και η αποδοχή της παραμονής τους θα γίνει μόνο τότε, όταν η λύση θα προνοεί τον επαναπατρισμό του κύριου όγκου των εποίκων. Την ίδια πρόταση επανέλαβε και ο πρόεδρος Χριστόφιας, αφαιρώντας έτσι τα όποια προσχήματα και αιτιάσεις της τουρκικής πλευράς αλλά και όσων θέλουν να στηρίξουν την Τουρκία. Δείχνοντας την πολιτική μας βούληση, δείχνοντας έτοιμοι να συναντήσουμε ορισμένες ανθρωπιστικές περιπτώσεις ενισχύουμε στο διεθνή χώρο την κύρια απαίτησή μας για αποχώρηση του μεγάλου όγκου των εποίκων.
Περιουσιακό
Σε ό,τι αφορά το περιουσιακό, ο Ταλάτ σε αντίθεση με τον Ντενκτάς είχε δεχτεί το δικαίωμα περιουσίας. Όμως, στο ερώτημα πώς αποκαθίσταται αυτό το δικαίωμα, εξακολουθεί να υπάρχει μεγάλη διαφορά στις θέσεις των δυο πλευρών.
Ο πρόεδρος Χριστόφιας επιμένει ότι τον πρώτο λόγο για τις περιουσίες πρέπει να έχει ο νόμιμος ιδιοκτήτης, ενώ ο κ. Ταλάτ επέμενε ότι τον πρώτο λόγο θα πρέπει να τον έχει ο σημερινός χρήστης.
* Ο Βαγγέλης Πάλλας είναι δημοσιογράφος στην εφημερίδα της Κύπρου “Χαραυγή”.
