Τις «Ρεμπέτισσες» τις έχω «ανακαλύψει» στη μπλογκόσφαιρα πολύ καιρό. Μου είχε κάνει εντύπωση πως διαχειριστής του εν λόγω μπλογκ είναι άνδρας. Επίσης με ξάφνιασε το γεγονός ότι έφτιαξε ένα ειδικό μπλογκ στο οποίο γράφει μόνο για αυτές, ανεβάζει βίντεο, παρουσιάζει γνωστές αλλά και ανακαλύπτει άγνωστες γυναικείες φωνές που συνόδεψαν γνωστούς ρεμπέτες, και αποπειράται να ανοίξει ένα δρόμο γνωριμίας μαζί τους με δικές του παρατηρήσεις για τον βίο και την πολιτεία αρκετών από αυτές τις γυναίκες, κάνοντας παράλληλα ιστορικές συσχετίσεις. Συνέχεια από το blog Elkibra – Rebetiko–Women and Rebetisses (Με τον τρόπο του Κ.Λ.)
https://elkibra-rebetisses.blogspot.com/
«Έκλυτα» ήθη
Οι «πηγές» που έχουμε είναι διάφορα, μαζεμένα από δω κι από κει, επιπόλαια σχόλια, κρίσεις, λεκτικές επιθέσεις Ελλαδιτών που, ανοιχτά ή κρυφά, κατηγορούσαν τους πρόσφυγες για «χαλαρά» ή «έκλυτα» ήθη. Διαφορετικά, δηλαδή, πιο φιλελεύθερα απ’ αυτά που υπήρχαν στη συντηρητική, μπερδεμένη και αλληθωρίζουσα προς τη Δύση Ελλάδα. Δεν θα μπούμε σε συγκρίσεις. Θα θυμίσω μόνο ότι ο ιστός αρχών, εθίμων, κωδίκων και τα μύρια όσα «πρέπει» με τα οποία δυσκολεύουμε τη ζωή μας, χτίζοντας αυτό που το λέμε «πολιτισμό», μπαίνουν σε δεύτερη μοίρα και ατονούν σε κρίσιμες στιγμές. Σε πολέμους, λιμοκτονίες, απόλυτη φτώχεια και πείνα. Οι πρωταρχικές και πρωτόγονες ανάγκες επιβίωσης δεν υπολογίζουν κανόνες.
Το φυσιολογικό «κυνήγι» στο οποίο επιδόθηκαν οι χήρες, σε συνδυασμό με τη λειψανδρία, αποτυπώθηκε στα τραγούδια.
Μια χήρα από την Κοκκινιά
που βάφει τ’ άσπρα της μαλλιά
άντρα γυρεύει για να βρει
να φύγει από τη φυλακή
Η Ελένη η ζωντοχήρα
βρε, τι έχει η κακομοίρα
ένα γέρο άντρα έχει
κι η καημένη δεν αντέχει
Κάποιες παντρεύτηκαν χωροφυλάκους
Έχουμε δύο λοιπόν (ίσως και να ‘ναι περισσότερες) γνωστές περιπτώσεις τραγουδιστριών και μια πολύ σημαντική στιχουργό, που παντρεύτηκαν αστυνομικούς.
Τη Ρίτα Αμπατζή, τη (Χρυ)Σούλα Καλφοπούλου και την Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου. Η πρώτη και η δεύτερη αποσύρθηκαν κάποια στιγμή και σιώπησαν. Η Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου έχει πει κάποια πράγματα και φαινόταν σκληρό καρύδι. Δεν μπορούμε να μπούμε σε λεπτομέρειες, που έτσι κι αλλιώς δεν έχουμε, οπότε απομένει μια επιδερμική αντιμετώπιση του θέματος.
Η περίπτωση της Ρίτας Αμπατζή είναι σαν να ήταν ένα φάντασμα. Τίποτα δεν έχει γραφτεί γι’ αυτήν, ενδεικτικά μόνο και λιγοστά βιογραφικά στοιχεία, στα περισσότερα μέρη αναγράφεται λανθασμένη η ημερομηνία γέννησής της, που μάλλον η ίδια την «προώθησε»…
Ο Μάρκος Βαμβακάρης αναφέρει μόνο το επίθετό της, ο Γενίτσαρης την αναφέρει μιλώντας για έναν «γκόμενό» της και η αδελφή της, Σοφία Αμπατζή-Καρίβαλη, δυο λόγια μόνο λέει. Στην περίπτωσή της, προφανώς, συντρέχουν άλλοι λόγοι. Έτσι, μπαίνω μέσα στο βιβλίο του Γιώργη Παπάζογλου, Τα χαΐρια μας εδώ. Λέει η μητέρα του, Αγγελίτσα Παπάζογλου:
«…Η Ρίτα η «ξυλοφορτωμένη» βγήκε στη δουλειά πολύ αργά. Το ’27. Δεν τραγουδούσε. Ήτανε γειτόνισσά μου, στην οδό Σηστού, στην Κοκκινιά. Ο πρώτος της ο άντρας, ο Κουστουμτζής το Ελληνάκι, την έδερνε. Χωρίσανε ύστερα. Πήρε ένα χωροφύλακα. Ο χωροφύλακας δεν την άφησε να τραγουδήσει πια. Η Ρίτα είχε αντρική φωνή. Τραγουδούσε καλά. Την έβαζε ο Κουστουμτζής και του τραγουδούσε: «Δε μου λέτε… δε μου λέτε… το χασίσι πού πουλιέται; Το πουλούν οι ντερβισάδες στους απάνω μαχαλάδες…». Άμα την άκουες απ’ όξω απ’ το παράθυρο τση κουζίνας της να τραγουδά, νόμιζες πως τραγουδούσε άντρας. Κι ήλεγε η γειτονιά: «Μωρέ, δεν είναι άντρας. Η «ξυλοφορτωμένη» είναι… Τράβηξε πολλά η καημένη».
Γιατί μαχαιρώνονται οι άντρες
Χήρες ,ζωντοχήρες, δούλες, μικρές, μικρούλες,
Κορίτσια που ήρθαν απ’ την επαρχία κι απαλλάχτηκαν απ’ τα δόκανα των γονιών, κορίτσια που βγαίναν απ’ το σπίτι για να δουλέψουν (άρα, συναντήσιμες), μοδιστρούλες, καπελούδες, καπνουλούδες, λιναρούδες, κλωστηρούδες, «μπα, μπα, μπα»… Και όλες αυτές πετούσαν ματιές-μαχαίρια, κι όλοι οι αρσενικοί τρέχαν ως φλεγόμενοι βάτοι.
«Σου το είπα και σ’ το λέγω, θέλω να ‘χω εγώ πολλούς».
Είμαι μερακλού τσαχπίνα
που γυρίζω μέρα νύχτα
μες στις μπίρες ξενυχτάω
κι όλο το σεβντά μου σπάω
τραγουδούσε η Μαρίκα η Πολίτισσα, αλλά και η Ρόζα Εσκενάζι.
Αγγέλα Παπάζογλου, Γεωργία Μητάκη, Ρίτα Αμπατζή, η Σεβάς Χανούμ και άλλες πολλές, που δεν έγιναν το ίδιο γνωστές μέχρι σήμερα, οι χήρες του ’22, οι αλανιάρες, οι μόρτισσες, οι ντελμπεντέρισσες, καπνουλούδες, έχουν τη γωνιά τους στις Ρεμπέτισσες. Στη ζεστασιά ενός μπλογκ από τη… Σουηδία.
