Κλείνοντας το Α’ μέρος του σημειώματος στο προηγούμενο φύλλο της εφημερίδας (22/10/2022, φύλλο 609), αναφερθήκαμε στις πολυσύνθετες και αλληλοεπηρεαζόμενες σχέσεις που συνδέουν τις εξωτερικές με τις εσωτερικές πλευρές της κρατικής πολιτικής, ιδιαίτερα μάλιστα μιας μεγάλης δύναμης όπως η Κίνα, και εν τέλει στον καθοριστικό ρόλο που παίζουν τα κοινωνικά χαρακτηριστικά του κοινωνικοπολιτικού καθεστώτος όπως αυτά διαμορφώνονται μέσα στους μεταβαλλόμενους κοινωνικοπολιτικούς συσχετισμούς.
Επιχειρώντας να καταλάβουμε τις κατευθύνσεις που προκρίνει η σημερινή κινέζικη ηγεσία πρέπει να ξεκινήσουμε από δύο βασικά ζητήματα. 1) Τα τελευταία 40 χρόνια (με αρχή τα έτη 1989-1992) υπήρξε στην Κίνα μια τεράστια παραγωγή πλούτου. Μέσω μιας ξέφρενης και συχνά ανελέητης διαδικασίας συσσώρευσης κεφαλαίου. Με την αντίστοιχη εντατική καπιταλιστική εκμετάλλευση του τεράστιου κινέζικου εργατικού δυναμικού. Αυτή η περίοδος είδε μια όλο και διευρυνόμενη επαναφορά των κεφαλαιοκρατικών σχέσεων με όλες τις αναμενόμενες δυσμενείς κοινωνικές και περιβαλλοντικές συνέπειες που συνοδεύουν τον κόσμο του κεφαλαίου. Πλάι στους θεαματικούς ρυθμούς ανάπτυξης και στην αντίστοιχη ανοδική πορεία του κατά κεφαλήν εισοδήματος, υπήρξε η δραματική αύξηση των κοινωνικών ανισοτήτων, τα πολλά εκατομμύρια εσωτερικών μεταναστών προς αναζήτηση φτηνής εργασίας στις πόλεις, οι μεγάλες αντιθέσεις πόλης-υπαίθρου, οι κάθε λογής αρνητικές κοινωνικές συμπεριφορές (εκτεταμένη διαφθορά, ατομισμός) αλλά και η μεγάλη υποβάθμιση και οι καταστροφές του φυσικού περιβάλλοντος. 2) Η διαδικασία αυτή, οι ρυθμοί της και τα ποιοτικά της χαρακτηριστικά, δεν είναι δυνατόν να κατανοηθεί ξέχωρα από τις συνέχειες αλλά και τις ριζικές ασυνέχειες-ανατροπές που τη συνδέουν με την κινέζικη σοσιαλιστική επανάσταση. Με την περίοδο από το 1949 (ίδρυση της Λ.Δ. Κίνας) μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ‘70 οπότε και άρχισε μια διαδικασία σταδιακής επαναφοράς των καπιταλιστικών σχέσεων. Μιλώντας για συνέχειες, η αξίωση και η κοινωνική υποστήριξη της εθνικής αυτοτέλειας, το τέλος της αποικιοκρατίας που σήμανε η επανάσταση, σχετίζεται άμεσα με την εκτεταμένη κοινωνική κινητοποίηση που προϋποθέτουν αναπτυξιακά άλματα σαν αυτά που συντελέστηκαν. Από την άλλη, οι μεταλλάξεις όσον αφορά τον χαρακτήρα της πολιτικής εξουσίας αλλά με διατήρηση του πολιτικού ελέγχου από πλευράς ΚΚ, έχουν φέρει στην επιφάνεια μια πολιτική διπλότητα. Κυριαρχεί ο λόγος και οι πρακτικές που εκφράζουν τις απαιτήσεις του κεφαλαίου, αλλά παράλληλα πρέπει να διατηρείται και κάποιο είδος δεσμών με τις απαιτήσεις των μαζών και με τους κοινωνικούς στόχους που έθεσε η προγενέστερη επανάσταση που έχει ανακοπεί μεν αλλά δεν έχει τυπικά αναστραφεί.
Πάνω σε αυτή τη βάση βλέπουμε ότι η εισήγηση Σι στο 20ό συνέδριο επιχειρεί να συνδυάσει αντιθετικά στοιχεία. Ενώ δεν στερείται αναφορών σε σοβαρά κοινωνικά προβλήματα (ανισότητες, διαφθορά, οικολογικές κρίσεις κ.λπ.) απουσιάζουν συστηματικά οι συνδέσεις με τις δομικές τους αιτίες. Δηλαδή με τις κοινωνικές αντιθέσεις που γεννά η ίδια η λογική της πορείας που ακολουθείται. Επιπλέον προβάλλεται ένα γραμμικό σχήμα ιστορικής εξέλιξης, «σιδερώνοντας» τις αντιφάσεις και τις δραματικές αλλαγές πορείας που μεσολάβησαν. Όλα διαδοχικά, Μαοϊσμός, σκέψη Ντενγκ Σιάο Πινγκ, και οι μεταγενέστερες εξελίξεις (για να μην αναφερθούμε και σε εκφράσεις που εκτείνονται περιλαμβάνοντας «το συνεχές» όλης της ιστορίας του κινέζικου πολιτισμού και ειδικότερα ενσωματώνοντας απρόσκοπτα και τον κομφουκιανισμό) εμφανίζονται να συνδυάζονται «αρμονικά» και να νομιμοποιούν το σήμερα και τους στόχους που τίθενται για το μέλλον. Με μια χαρακτηριστικά αφηρημένη, εξιδανικευτική βουλησιοκρατική χροιά: «2020-2035 επίτευξη του σοσιαλιστικού εκσυγχρονισμού» και «2035-2050 οικοδόμηση της Κίνας ως μεγάλη σύγχρονη σοσιαλιστική χώρα, ευημερούσα, δημοκρατική, πολιτισμικά προηγμένη, αρμονική και με υψηλή αισθητική».
Θα προχωρήσουμε επιλέγοντας κάποιες επιμέρους θεματικές που καλύπτει αυτή εισήγηση. Μερικές άλλες καθόλου ήσσονες πλευρές θα μείνουν κατ’ ανάγκη ασχολίαστες σ’ αυτό το σημείωμα, λόγω περιορισμών χώρου.
Οικονομία, ανάπτυξη, επιστήμες, τεχνολογίες
Αν και η γλώσσα του κειμένου κυριαρχείται από την πολιτική επιβεβαίωση και την προβολή «μιας θετικής φυγής προς τα εμπρός», αναφέρονται σημαντικά διαρθρωτικά προβλήματα άλλοτε ρητά και άλλοτε εμμέσως.
1) Υπάρχουν αρκετές αναφορές σε ανισομετρίες: κοινωνικές και εισοδηματικές, ανάμεσα στην πόλη και στην ύπαιθρο (τα προβλήματα του αγροτικού τομέα φαίνεται ότι είναι οξυμένα και κρίσιμα) αλλά και η εξίσου κρίσιμη για τη συνοχή της χώρας, διάσταση της ανισόμετρης ανάπτυξης ανάμεσα σε διαφορετικές περιοχές. Αναφέρεται χαρακτηριστικά –και εδώ η γλώσσα παραπέμπει σε όλες τις συνέχειες και τις ασυνέχειες που αναφέραμε πρωτύτερα– αλλά αντανακλά και σοβαρές συσσωρευόμενες κοινωνικές εντάσεις: «Η κύρια αντίθεση μέσα στην κινέζικη κοινωνία είναι μεταξύ της άνισης και ανεπαρκούς ανάπτυξης και των διαρκώς αυξανόμενων αναγκών των ανθρώπων για μια καλύτερη ζωή».
2) Η διατύπωση «να επιταχυνθούν οι προσπάθειες για την προώθηση ενός νέου μοντέλου ανάπτυξης που θα εστιάζει στην εγχώρια οικονομία και θα παρουσιάζει μια θετική αλληλεπίδραση ανάμεσα στις εγχώριες και τις διεθνείς οικονομικές ροές» υποδηλώνει τις ανισορροπίες ανάμεσα στις εσωτερικές και εξωτερικές οικονομικές σχέσεις που οξύνονται από τις σημαντικές δυσκολίες που γεννά η κρίση και η συγκρουσιακή σχέση που διαμορφώνεται από τις ΗΠΑ. Σε συνάφεια με το προηγούμενο, ενδεικτική είναι και η αρκετά μειωμένη αναφορά (δύο μόνο φορές μέσα στο κείμενο) «της πρωτοβουλίας των δρόμων του μεταξιού».
3) Δηλώνεται ρητά ο κυριαρχικός και μόνιμος ρόλος που ανατίθεται στη ρύθμιση μέσω της αγοράς για την κατανομή των παραγόμενων αγαθών και σε ό,τι αφορά τις εξωτερικές σχέσεις, η διεύρυνση της πολιτικής των ανοιγμάτων. Με συνεχή τη μείωση της «αρνητικής λίστας» των περιορισμών διείσδυσης του ξένου κεφαλαίου στην Κίνα (ήδη την τελευταία περίοδο έχουν γίνει και σημαντικές κινήσεις «απελευθέρωσης» του τραπεζικού συστήματος). Ανοίγματα που δεν είναι άσχετα και με τις εκβιαστικές πιέσεις που ασκούν οι ΗΠΑ και ο ΠΟΕ (Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου). Μια πολύ αμφίβολης δυναμικής συνθήκη που γεννά εύλογα ερωτηματικά για το κατά πόσο καταλήγει να υπονομεύει την κινεζική δυνατότητα διατήρησης της αποσύμπλεξης από τη Δύση.
Η εισήγηση Σι στο 20ό συνέδριο επιχειρεί να συνδυάσει αντιθετικά στοιχεία. Ενώ δεν στερείται αναφορών σε σοβαρά κοινωνικά προβλήματα (ανισότητες, διαφθορά, οικολογικές κρίσεις κ.λπ.) απουσιάζουν συστηματικά οι συνδέσεις με τις δομικές τους αιτίες
Επιστήμη και τεχνολογία πεδία ανταγωνισμού μέσα στο διεθνές σύστημα
Πέρα από τους εντυπωσιακούς ρυθμούς κλεισίματος της ψαλίδας με τη Δύση σε αυτούς τους τομείς, είναι αξιοπαρατήρητη η απουσία οποιουδήποτε προβληματισμού γύρω από την σύνδεση της παραγωγής επιστήμης και τεχνολογίας με τις κοινωνικές σχέσεις και την τωρινή υπαγωγή τους στο κεφάλαιο. Η όποια κοινωνική διάσταση εξαντλείται στην ανάγκη, επιστήμη και τεχνολογία να υπηρετήσουν μιαν χαρακτηριστικά αφηρημένη και πολιτικά ουδέτερη «γενικευμένη ευημερία» και την «αναζωογόνηση του κινεζικού έθνους». Σημασία πάντως έχουν οι νύξεις για την ανάγκη επιτάχυνσης της τεχνολογικής αυτοδυναμίας της Κίνας όπου εδώ σαφώς αντανακλώνται τα ογκούμενα προβλήματα από τη διαταραχή των αλυσίδων αξίας και οι πιέσεις που ασκεί η όξυνση της αμερικανικής πολιτικής ανάσχεσης της Κίνας.
Διαχείριση του Covid και εθνική ασφάλεια
Η υπεράσπιση της πολιτικής που ακολουθήθηκε για τον Covid είναι χωρίς όρους και ανεπιφύλακτη. Και αφήνει να πλανάται και μια ισχυρή δόση απειλής, δεδομένων των σημαντικών κοινωνικών αντιδράσεων απέναντι στην τερατώδη διαχείριση των πληθυσμών των μεγαλουπόλεων μέσω αποκλεισμών κ.λπ. Η τοποθέτηση «Θέσαμε τους ανθρώπους και την ζωή τους πάνω από ο,τιδήποτε άλλο» συντονίζεται με την ίδια ενιαία παγκόσμια κυρίαρχη κατεύθυνση της ταύτισης της ζωής με τη φυσική επιβίωση, με την απογύμνωσή της από κοινωνικούς προσδιορισμούς. Την ίδια στιγμή μάλιστα που φαίνεται ότι η «πανδημία» έχει γίνει ο πιλότος για τη διαχείριση γενικότερων κινδύνων και για την προώθηση μιας πολιτικής ασφαλείας μέσω της γιγάντωσης μηχανισμών πανεποπτικού ελέγχου και μέτρησης-αξιολόγησης του βαθμού κοινωνικής συμμόρφωσης. Αν και μεγάλο το θέμα για να επεκταθούμε, πρέπει να πούμε ότι η κινέζικη πολιτική ηγεσία μιλάει με καμάρι για τα σχετικά επιτεύγματα, συμβατά με τη λογική που διέπει τις τεχνοδεσποτικές προθέσεις μιας «Μεγάλης Επανεκκίνησης», και ενδεχομένως δίνει ιδέες και ανοίγει ορέξεις σε μια εποχή που οι υπάρχουσες πολιτικές μορφές διακυβέρνησης γίνονται όλο και πιο αναντίστοιχες με τις εκρηκτικές κοινωνικές αντιθέσεις που πάνε να ελέγξουν.
Πράσινη ανάπτυξη και η προώθηση της αρμονίας ανάμεσα στην ανθρωπότητα και τη Φύση
Ενώ επισημαίνονται μια σειρά περιβαλλοντικά προβλήματα που είναι γνωστό ότι και στην Κίνα έχουν πάρει πολύ οξυμένες μορφές –η τεράστια ατμοσφαιρική ρύπανση στα μεγάλα αστικά κέντρα, η μόλυνση του καλλιεργήσιμου εδάφους και των υδάτων– οι φόρμουλες είναι της ίδιας κοπής με εκείνες του παγκόσμιου περιβαλλοντικού «πράσινου» εταιρικού μάνατζμεντ. Εξαγγέλλεται μια πορεία προς την «αρμονία» στις σχέσεις Ανθρώπου-Φύσης με πλήρη αποκοπή των προβλημάτων και των αναπτυσσόμενων δυναμικών από τις συνθήκες που συνοδεύουν την «κοινωνική σχέση κεφάλαιο», γεννώντας τη μεγάλη κρίση που διατρέχει τον μεταβολισμό Ανθρώπου-Φύσης. Επιπλέον είναι εντυπωσιακό ότι εκτιμώνται ως σημαντικός δείκτης επιτυχούς ανάπτυξης οι ιλιγγιώδεις ρυθμοί αστικοποίησης και τα εξίσου ιλιγγιώδη έργα υποδομής που τους συνοδεύουν. Ενώ προβλέπεται το πέρασμα σε ακόμα μεγαλύτερο γιγαντισμό πολεοδομικών συγκροτημάτων (ομάδων πόλεων) με μόνη αόριστη υπόμνηση ότι πρέπει να ληφθούν μέτρα για τη βελτίωση των συνθηκών της αστικής ζωής.
Ανάγκη να μείνει ανοιχτή η συζήτηση
Αξίζει να διαβάσουμε τα όσα λέγονται, μέσα στα συμφραζόμενα της παρούσας στιγμής εισόδου σε νέα φάση κλιμάκωσης της παγκόσμιας συστημικής κρίσης. Κρίσης που πιέζει εμφανώς και την Κίνα, τόσο γεωπολιτικά όσο και με σημαντική οικονομική επιβράδυνση αλλά και με άλλες εκδηλώσεις μεγάλων χρηματιστικών ανισορροπιών (φούσκες ακινήτων, προβλήματα στο τραπεζικό τομέα κ.ά.). Δεν πρέπει να είναι τυχαίο ότι αποφεύχθηκε η δημοσίευση επικαιροποιημένων στοιχείων για την πορεία της κινέζικης οικονομίας πριν από τη λήξη των εργασιών του συνεδρίου. Μέσα σε ένα διεθνές περιβάλλον όπου ενδημούν οι πολιτικές κρίσεις ως απότοκο των τεράστιων αδιεξόδων και της ουσιαστικής αδυνατότητας υπαγωγής του κεφαλαίου υπό πολιτικό έλεγχο, παραμένει ανοιχτό το ερώτημα για το εάν και το πως ένας τέτοιος πολιτικός έλεγχος μπορεί να συνεχίσει απρόσκοπτα να εξασφαλίζεται από το πολιτικό υποκείμενο που είναι σήμερα το ΚΚ της Κίνας. Και πρέπει να σημειώσουμε εδώ ότι το διαφαινόμενο σφίξιμο των λουριών επί του μηχανισμού και οι ανελαστικότητες που συνοδεύουν τέτοιες πρακτικές δεν είναι κατ’ ανάγκη τεκμήρια της συνοχής και της αντοχής ενός πολιτικού κέντρου διεύθυνσης. Επιπλέον παραμένει το ίδιο ανοιχτό και το δίδυμο και αλληλοσυνδεόμενο με το πρώτο, ερώτημα. Πώς θα κινηθούν οι μεγάλες λαϊκές μάζες της Κίνας; Που και αυτές επί του παρόντος παρά τις καθόλου αμελητέες κινητοποιήσεις και αγώνες τους, είναι μέρος της εκκωφαντικής πολιτικής απουσίας των πλατιών λαϊκών μαζών παγκοσμίως.
