Της Μαρίνας Μπρέστα
Το άρθρο του Sam Kriss έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί «ξεφεύγει» κατά την γνώμη μου από μια κλασσική στείρα κριτική και τοποθετεί πιο ουσιαστικά ζητήματα γύρω από την ανθρώπινη αντίληψη της πραγματικότητας.
Το ιδιαίτερο στοιχείο και νέο σε αυτό το παιχνίδι είναι πως «βγάζει τον κόσμο έξω». Υπάρχει μια κίνηση. Από εκεί π.χ. που μπορεί μέχρι τώρα ο καθένας ή σε ομάδες να έπαιζε από τον υπολογιστή του, υπάρχει τώρα μια κίνηση από τον ιδιωτικό χώρο, προς τον δημόσιο πραγματικό χώρο.
Το δεύτερο είναι πως επί της ουσίας, υπάρχει μια «εισβολή» της εικονικής πραγματικότητας στον πραγματικό χωροχρόνο. Κάποιος κάνει κάτι, κινείται ψάχνοντας κάτι που δεν υπάρχει, και θα το δει όμως στο σημείο που θα πάει μέσα από μια οθόνη. Και με έναν τρόπο «υπάρχει».
Θεωρώ πως είναι κάτι ποιοτικά νέο σε σχέση και με την μαζικότητα του και την «κινητοποίηση», όπως και ως προς την αντίληψη περί πραγματικότητας.
Το παιχνίδι αυτό είναι ένα μέσο. Για ποιο σκοπό όμως; Για ευχαρίστηση; Και πως αντλείται η ευχαρίστηση; Κυνηγώντας; Υπακούοντας; Ευχαριστιόμαστε πάντα από κάτι που έχει νόημα; Ή απλά κάποιες φορές επιζητούμε να «ξεφύγουμε»; Και από τι; Από την πραγματικότητα μήπως;
Αναφέρω κάποια επιχειρήματα που ακούγονται στις συζητήσεις. Βγαίνει ο κόσμος έξω αντί να είναι κλεισμένος σπίτι του. Κοινωνικοποιείται. Βγαίνει για ποιο σκοπό; Για να βρει ένα Pokemon. Κοινωνικοποιείται, δηλαδή συζητά. Τι συζητά; Για τα Pokemon; Για τι άλλο;
Τα μέσα, τα εργαλεία είναι κάτι που κατασκευάζει ο άνθρωπος. Για ποιο σκοπό; Δεν είναι ούτε μόνο αρνητικά, ούτε μόνο θετικά. Το είδαμε αυτό με το facebook. Μπορεί να αποξενώνει, να δημιουργεί π.χ. περσόνες που καμία αντιστοίχιση με την πραγματική ζωή να μην έχουν, μπορείς να είσαι όποιος θέλεις. Μπορεί, όμως, και να ενώνει. Να συντονίζει κινήματα και εξεγέρσεις. Μπορεί να κάνει και τα δύο. Ανάλογα με τον σκοπό. Ή την μη ύπαρξη σκοπού. Νοήματος.
Η εικονική πραγματικότητα είναι δημιούργημα και εργαλείο της φαντασίας του ανθρώπου και την εξάπτει παραπέρα. Παραμένει όμως εικονική. Μου έκανε φοβερή εντύπωση ένα συμβάν που μου ανέφεραν σε μια συζήτηση: Υπάρχουν κάποια παιχνίδια που φτιάχνεις άβαταρ και ζεις σε έναν παράλληλο κόσμο. Ήταν λοιπόν ένας τύπος που έβριζε, χτυπιόταν γιατί «αυτή» τον παράτησε για κάποιον πιο πλούσιο. Αυτή ήταν τελικά το θηλυκό άβαταρ. Κάποιας ή και κάποιου που το είχε φτιάξει μέσα στο παιχνίδι…
Μέσω της εικονικής πραγματικότητας, παράγονται πραγματικά συναισθήματα. Τι συναισθήματα γεννά το Pokemon go;
Κατά την γνώμη μου, όλα αυτά τα παιχνίδια δημιουργούν παράλληλους κόσμους, κάνοντας τους ανθρώπους να ξεφεύγουν από το πραγματικό. Δημιουργούνται στο φαντασιακό των ανθρώπων μα στη συνέχεια μπορούν να τροποποιήσουν και το συμβολικό, χάνοντας το πραγματικό. Παίρνουν μια νέα υπόσταση. Εδώ το πράγμα μάλλον θέλει προσοχή. Ξεφεύγει από την ευχαρίστηση – διασκέδαση. Η εικονική πραγματικότητα έχει στοιχεία μιας παρανοϊκής πραγμάτωσης όταν χάνονται τα όρια.
Όπως γράφει και στο άρθρο:
«Αυτοί οι κόσμοι, σε γενικές γραμμές, δεν έχουν τη μορφή μιας καθαρής φυγής στη φαντασία αλλά αποτελούν μια ριζική επανανοηματοδότηση της πραγματικής ύπαρξης – η επινόηση νέων τρόπων χαρτογράφησης και συστηματοποίησης της πραγματικότητας, μια σειρά πειραμάτων με την πλαστικότητα του χώρου.
Ας δούμε τα πεζοδρόμια: αν πατήσετε στις ρωγμές, κάτι κακό θα σας συμβεί θα σπάσετε την πλάτη σας, ή θα σας φάει μια αρκούδα. Κάποιες φορές το πάτωμα γίνεται λάβα και ο πυροκλαστικός κώδικας μεταμορφώνει το βαρετό κόσμο των αντικειμένων. Κάποιες φορές μια παρέα παιδιών θα μετατραπεί σε αστροναύτες και εξωγήινους τα παρκαρισμένα αυτοκίνητα γιγαντώνονται και γίνονται πλανήτες, τα φύλλα που πέφτουν βροντούν σα πεδία με αστεροειδείς.
Κάθε τι είναι ζωντανό με πιθανές σημασιοδοτήσεις, ο κόσμος υπάρχει για να γκρεμιστεί και να ξαναχτιστεί».
Κάπως έτσι δεν είναι η ψύχωση; (εδώ ας με διορθώσουν οι πιο σχετικοί και ειδικοί).
Υπάρχει και το ερώτημα ποιος φτιάχνει αυτούς τους κόσμους; Με τι αξίες; Με ποιες ιδέες; Οι κατασκευαστές του παιχνιδιού είχαν στο μυαλό τους την κινητοποίηση και κοινωνικοποίηση των ανθρώπων; Ή πως «θα ξεσκιστούμε στα φράγκα»; Και πατώντας πάνω σε ποια ανθρωπολογικά χαρακτηριστικά; Σε ποιες ταυτίσεις; Δεν είναι ουδέτερα τα πράγματα…
Τι προσφέρουν τα παιχνίδια και γενικά η εικονική πραγματικότητα στην ανθρώπινη εμπειρία; Τι συνείδηση γεννούν;
Η εικονική πραγματικότητα μπορεί να προσφέρει και την ικανοποίηση για όσα δεν μπορώ να έχω στην πραγματικότητα – σκέτη. Και άρα επιλέγω να «φαντασιώνομαι» και όχι να υλοποιώ / πραγματοποιώ. Η εικονική πραγματικότητα εντός του σημερινού κοινωνικού πλαισίου λειτουργεί παραλυτικά. Υπό άλλες συνθήκες θα μπορούσε ίσως να εξάπτει την δημιουργικότητα. Πάλι όμως χρειάζεται η εξής παραδοχή και βάση: Παραμένει εικονική, μη πραγματική, είναι δημιούργημα του ανθρώπου και όχι η φύση του, όχι η φύση, ο πραγματικός κόσμος, όχι η ζωή…
Υ.Γ.: Από το βιβλίο του Ζ. Μπάουμαν, Ρευστή αγάπη | Για την ευθραυστότητα των ανθρώπινων δεσμών:
«Μπορείτε πάντα να αναζητήσετε καταφύγιο σε αυτό το δίκτυο, όταν το πλήθος που σας περιβάλλει αγριέψει υπερβολικά για τα γούστα σας. Χάρη σε ότι είναι εφικτό όσο το κινητό σας αναπαύεται με ασφάλεια στην τσέπη σας, ξεχωρίζετε από το πλήθος – και αυτή ακριβώς είναι η αίτηση μέλους, o όρος συμμετοχής σε τούτο το πλήθος.
Ένα πλήθος εξωτερικών: ένα σμήνος για την ακρίβεια. Ένα άθροισμα αυτοκινούμενων ατόμων που δεν χρειάζονται πλοηγό πηδαλιούχο, κελευστή ή σμήναρχο για να τους ενώνει. Ένα κινητό άθροισμα στο οποίο κάθε κινητή μονάδα κάνει το ίδιο πράγμα, τίποτε όμως δεν γίνεται από κοινού, Οι μονάδες πορεύονται σε βηματισμό χωρίς να ευθυγραμμίζονται. Το κανονικό πλήθος εκδιώκει τις μονάδες που ξεχωρίζουν ή τις ποδοπατεί – το σμήνος, ωστόσο, μόνο τέτοιες μονάδες ανέχεται.
Δεν έφτιαξαν τα κινητά τηλέφωνα το σμήνος, μολονότι αναμφίβολα συνέβαλαν στο να μείνει ως έχει – ως σμήνος. Το σμήνος απλώς περίμενε τα “Nokia”, τα “Ericsson” και τα “Motorola” να σπεύσουν να το υπηρετήσουν. Χωρίς το σμήνος, σε τι θα χρησίμευαν τα κινητά;»
Δείτε εδώ ολόκληρο το αφιέρωμα του Δρόμου με θέμα Pokemon: Οδηγίες χρήσης ή αντίστασης;
