Ο φυσικός χώρος των γελοιογράφων είναι προφανώς οι σελίδες των εντύπων. Η κρίση, όμως, τους έβγαλε απ’ τα ρούχα τους και έτσι 30 από αυτούς πήραν τη συλλογική απόφαση για μια απονενοημένη έξοδο. Κατέληξαν χωρίς να το πολυσκεφτούν στο Μουσείο Μπενάκη. Δεν μπήκαν όμως στις αίθουσές τους, καθώς οι μνημειακοί χώροι δεν ταιριάζουν στη δουλειά τους- στάθμευσαν τα πενάκια και τα σκίτσα τους στον αύλειο χώρο, καθώς εκεί οι ίδιοι αλλά και το έργο τους ανασαίνουν καλύτερα. Αυτή η έκθεση, αντίδοτο στην κρίση, που θα είναι ανοιχτή για το κοινό μέχρι τις 2 Οκτωβρίου ήταν η αφορμή για τη συνομιλία μας με τον Πέτρο Ζερβό, τον ανιδιοτελή συνεργάτη που κάθε Σάββατο κοσμεί τις σελίδες του Δρόμου με τα εξαιρετικά σκίτσα του.
Η γελοιογραφία, και το νόημά της, στη συλλογική τουλάχιστον συνείδηση, έχει ταυτιστεί με το εφήμερο και το επίκαιρο. Η «μεταπήδησή» της από τις σελίδες των εντύπων στους (έστω κι ανοιχτούς) χώρους ενός Μουσείου, δεν θεωρείτε ότι στερεί την εσωτερική της ομορφιά και την αμεσότητα;
Ρωτάς έναν άνθρωπο που.. πιστεύει ότι η γελοιογραφία είναι πράγματι εφήμερη, ότι δεν είναι για τα μουσεία. Και αυτό διότι είναι συνδεδεμένη με τα έντυπα και το στοιχείο του εφήμερου, θεωρείται δηλαδή επικοινωνιακό στοιχείο που σατιρίζει την πραγματικότητα. Η γελοιογραφία, από καταβολής της, έχει να κάνει με την άμεση καθημερινότητα. Όταν το έντυπο που διαχειρίζεται την καθημερινότητα χαθεί, χάνεται και το νόημα της γελοιογραφίας. Υπ’ αυτή την έννοια δεν μπορώ να συνηγορήσω ευθέως με την ανάρτησή της σ’ ένα μουσείο, έστω κι αν πρόκειται για το αίθριό του… Απ’ την άλλη όμως, επειδή η γελοιογραφία έχει και εικόνα και λόγο, άρα έχει και εικαστική διάσταση μπορεί να φιλοξενηθεί και στα μουσεία. Στην αρχή είχα ενδοιασμούς ως προς τη συμμετοχή μου σ’ αυτήν την έκθεση στο Μπενάκη, αλλά λέω, γιατί όχι; Αφού η γελοιογραφία μου έχει να πει κάτι. Γιατί να μην το πει σ’ ένα χώρο όπου μαζεύεται κόσμος; Γιατί να χάσουμε πρόσβαση, να μη το δει και κάποιος που πιθανόν να μην παίρνει το έντυπο στο οποίο δουλεύω;
Υπήρξε συγκεκριμένο σκεπτικό αλλά και στόχευση που σας οδήγησαν στην ανάληψη αυτής της πρωτοβουλίας;
Αν και δεν ήμουν απ’ τους πρωτεργάτες της, η στόχευση και το σκεπτικό είναι ότι ψάχναμε κάτι που ν’ απευθύνεται στον κόσμο. Κι επειδή είναι και εικόνα δεν ήταν άσχημο να εκθέσουμε τις γελοιογραφίες στο Μουσείο, να στείλουμε ένα μήνυμα ακριβώς σ’ αυτόν τον κόσμο που το επισκέπτεται. Ένας δεύτερος λόγος είναι ότι στην περίοδο της κρίσης που περνάμε, πρέπει κάπως ως γελοιογράφοι να πούμε ότι υπάρχουμε, ότι είμαστε εδώ, δεν υπάρχουμε μόνο μέσα απ’ τα έντυπα. Ότι έχουμε και υπόσταση εκτός εντύπων, ότι δρούμε ως συλλογικότητα, υπάρχουμε και αρθρώνουμε λόγο. Πάντα μας απασχολούσε το πώς θα βγούμε έξω, κι εδώ κι ένα χρόνο προσπαθούσαμε να κάνουμε μια κάποια κίνηση. Λέγαμε να πάμε στο Σύνταγμα, στο μετρό, να κάνουμε τα σκίτσα μας πλακάτ, να τα δείχνουμε στον κόσμο κάτι να κάνουμε τέλος πάντων. Επειδή, όμως, δεν είναι και τόσο ομοιογενείς οι γελοιογράφοι -ιδεολογικά και πρακτικά- στο τι κάνουμε, δεν προχώραγε αυτή η ιστορία, αλλά πάντα υπήρχε η έγνοια του πώς θα βγούμε στον κόσμο. Δεν μπορεί εμείς που σατιρίζουμε την πραγματικότητα να μην κάνουμε παρέμβαση για το τι συμβαίνει γύρω μας. Εν πάση περιπτώσει βρέθηκε η ιδέα που μας ενοποίησε, να γίνει η έκθεση στο μουσείο. Με όχι κοινό σκεπτικό πάντα, γιατί δεν είναι όλες οι γελοιογραφίες που αφορούν την κρίση, αλλά είναι ένας τρόπος η λέσχη των γελοιογράφων να βγει προς τα έξω, να πούμε αυτό που σκεφτόμαστε.
Ισχυρίζεστε ότι το χιούμορ δεν περνάει κρίση. Όμως, αυτή η συλλογική εμφάνιση έχει αντικείμενο, ή έστω προέκυψε, εν μέσω κρίσης. Θεωρείτε ότι το γέλιο μπορεί να συμβάλει στο μετριασμό ή και στο ξεπέρασμά της;
Όχι. Δεν συμβάλλει, όπως δεν συμβάλλει ένα άρθρο σε μια εφημερίδα στο να ανατραπούν τα κακώς κείμενα. Απλώς βάζεις κι εσύ ένα λιθαράκι στο να καταλάβει ο κόσμος τι συμβαίνει και να κινητοποιηθεί. Εγώ δεν τρέφω αυταπάτες ότι με τα σκίτσα μου συμβάλλω, απλώς προσπαθώ κι εγώ, μέσα σ’ ένα κλίμα αμφισβήτησης και ανατροπής, τον θυμό μου να τον εντάξω μέσα στον γενικό θυμό. Το χιούμορ, έτσι κι αλλιώς, δεν περνάει κρίση. Θα έλεγα μάλιστα ότι σε περιόδους κρίσης, το χιούμορ, είτε μαύρο είναι, είτε πικρό, είτε ανατρεπτικό, είναι τότε που δυναμώνει. Για μένα αυτή η περίοδος είναι περίοδος μάχης. Αν δεν μπορώ να τη σατιρίσω, τότε τι κάνω; Είναι προφανές ότι η κρίση λειτουργεί παρακινητικά για να βγούμε προς τα έξω. Και δεν θέλω να πιστεύω ότι αυτή μας η «έξοδος» έγινε για λόγους δημοσιότητας. Όλους μας κινεί μια αγωνία, όλους τους γελοιογράφους. Μια αγωνία να υπάρξουμε μέσα σ’ ένα παρεμβατικό κλίμα, να συμμετάσχουμε στην αγωνία του κόσμου.
Το ένα κομμάτι είναι η πλευρά των γελοιογράφων, απ’ την άλλη είναι ο κόσμος που βιώνοντας την κρίση, δυσκολεύεται, μαζεύεται, συζητά κ.λπ. Μήπως η γελοιογραφία τον βοηθάει να εκτονωθεί; Η τον κάνει να θυμώνει ακόμη περισσότερο;
Ένα άρθρο ή μια γελοιογραφία που κάνει πιο απτή την πραγματικότητα δεν νομίζω ότι σε εκτονώνει. Πιστεύω ότι σε θυμώνει. Κι αυτός είναι ο ρόλος της γελοιογραφίας σε περιόδους κρίσης. Αν εγώ καταφέρω να κάνω τον αναγνώστη να καταλάβει τι συμβαίνει, να θυμώσει, έχω πετύχει αυτό που θέλω. Ο γελοιογράφος όμως δεν πρέπει να γίνεται «θύμα» του θυμού του, διότι τότε η δουλειά του αποτυγχάνει. Η γελοιογραφία πρέπει πάντα να υλοποιείται με χιούμορ. Αυτό είναι κανόνας. Πρέπει να υπάρχει χιούμορ κι όχι η έλλειψη ψυχραιμίας. Μέσα απ’ το χιούμορ, μέσα απ’ το χαμόγελο ο άλλος να καταλάβει τι συμβαίνει. Να πάρει ένα μήνυμα κι από ‘κει και πέρα το πώς θα το επεξεργαστεί, έχει να κάνει με τον ίδιο τον παραλήπτη ή τον αναγνώστη της γελοιογραφίας. Ο σκιτσογράφος πρέπει πάντοτε να είναι νηφάλιος, να βάζει στην άκρη τον θυμό, μόνο έτσι μπορεί να λειτουργήσει με όρους χιούμορ. Να βρει τον τρόπο να είναι αποτελεσματικός στο να πείσει τον αναγνώστη ότι: «όπως το λες, μου λες κάτι».
Το σύνθημα «Ένα γέλιο μπορεί να σας θάψει», ποια αλήθεια κουβαλά;
Κατ’ αρχήν την αλήθεια ότι είμαστε σε αντιπαλότητα με τον άλλον. Με το σύστημα, με την κυβέρνηση, ό,τι θες βάζεις απέναντι. Είναι μια κατάσταση ξεκαθαρισμένη. Κι ένα δεύτερο είναι πως το «ένα γέλιο μπορεί να σας θάψει» σημαίνει πως δεν θα με θάψετε εσείς, ότι δεν το βάζουμε κάτω. Εγώ αυτό καταλαβαίνω, ότι απέναντι σε μια επίθεση που δεχόμαστε πρέπει κι εμείς να είμαστε επιθετικοί. Το εργαλείο μας είναι η γελοιογραφία και η σάτιρα. Δεν είναι η μολότοφ, δεν είναι τα πιστόλια, είναι τα σκίτσα μας κι οι ιδέες μας. Κι εκεί πρέπει να είμαστε απόλυτα επιθετικοί. Μιλάω για λογαριασμό μου. Κάθε άλλος γελοιογράφος μπορεί να λέει άλλα πράγματα.
Αν δουλεύετε σε «αντίπαλο» Μέσο, τότε τι γίνεται με τη λογοκρισία;
Εξαρτάται! Γενικά στις εφημερίδες ο αρχισυντάκτης επιβάλλει μια γραμμή. Δεν πρέπει να αμφισβητήσεις τη γραμμή της εφημερίδας. Και πολλές φορές ο γελοιογράφος καταλήγει να αυτολογοκρίνεται. Είναι μια μορφή λογοκρισίας την οποία ενσωματώνει για να μη χάσει τη δουλειά του. Υπάρχουν έτσι κι αλλιώς όρια, κινείσαι μέσα σ’ ένα πλαίσιο κανόνων. Αλλά αν αυτοί οι κανόνες έχουν να κάνουν με περιορισμό της άποψής σου, τότε είναι λογοκρισία. Το έχω ζήσει παλιότερα. Στο Μέσο που δουλεύω τώρα, ο μόνος περιορισμός είναι να είναι καλό το σκίτσο, να μην είναι κακή σάτιρα, να μην είναι πρόχειρο.
Τι θα ορίζατε ως επιτυχία της έκθεσης;
Να τη δει κόσμος. Αυτό είναι το ζητούμενο. Δεν μπορώ να φανταστώ τι άλλο θα είναι η επιτυχία μιας έκθεσης. Επιτυχία είναι, επίσης, το ότι έγινε ένα πρώτο βήμα να βγούμε προς τον κόσμο, έξω από τα έντυπα. Θεωρώ ότι πρέπει να γίνουν κι άλλα βήματα, είτε η έκθεση να πάει κι αλλού είτε να γίνουν κι άλλες εκδηλώσεις. είτε σε πλατείες, είτε οτιδήποτε. Θέλω να τονίσω ότι καθυστερήσαμε να βγούμε προς τα έξω. Κάναμε το πρώτο βήμα όμως. Σε μια περίοδο μάλιστα που η γελοιογραφία δεν έχει τόση επίδραση όση είχε πριν από 20-30 χρόνια. Η γελοιογραφία σήμερα παίζει συμπληρωματικό ρόλο, ακολουθεί το κλίμα της πτώσης των εντύπων. Τη δεκαετία του ’60 ήταν πάρα πολύ σημαντική σήμερα, δεν έχει πια αυτή τη δύναμη. Δεν φταίει η γελοιογραφία, φταίει ότι ο κόσμος πια είναι κορεσμένος απ’ την εικόνα και άρα μοιραία η γελοιογραφία έχει χάσει μέρος της γοητείας της.
Το ιστολόγιο του Πέτρου Ζερβού με δείγματα της δουλειάς του: https://petroszervos.blogspot.com/
Δείτε τα πορτρέτα που έχει φιλοτεχνήσει ο Πέτρος Ζερβός για το «Περίπτερο Ιδεών» του «Δρόμου της Αριστεράς».
