Το προηγούμενο Σάββατο, σε έναν ιστορικό περίπατο που πραγματοποιήθηκε στο Παλαιό Φάληρο, μια από τις στάσεις μας ήταν το μνημείο των πεσόντων στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο Κωνσταντινουπολιτών.
Το μνημείο βρίσκεται στον παραλιακό πεζόδρομο, λίγο πριν από τον Φλοίσβο και σχεδόν δίπλα στο «Μνημείο των υποβρυχίων». Τα αποκαλυπτήριά του έγιναν πριν δυο χρόνια, τον Νοέμβριο του 2019.
Στο μνημείο υπάρχουν τα ονόματα 196 πεσόντων… Κι όμως η θυσία αυτή έμεινε «βουβή». Ας μη ξεχνάμε πως η Τουρκία υπήρξε ο «επιτήδειος ουδέτερος» και έτσι, οι εθελοντές αυτοί που ήρθαν από την Πόλη και πολέμησαν σε όλα τα μέτωπα του πολέμου ενώ έλαβαν και μέρος στην Αντίσταση, όχι μόνο έπρεπε να έρθουν κρυφά, αλλά είχαν συχνά να αντιμετωπίσουν και την καχυποψία των ελληνικών στρατιωτικών αρχών.
«Τότε πεθαίνουν οι νεκροί / όταν τους λησμονάμε». Αυτός ο στίχος του Κώστα Ουράνη, επάνω στο μνημείο χαραγμένος, εκεί, απέναντι από τη θάλασσα του Φθινοπώρου, με κάνει να αναζητώ περισσότερες πληροφορίες, να τις μοιραστώ μαζί σας…
Ο Βασίλης Στεφανάκης, ένας άνθρωπος που έχει ερευνήσει εξονυχιστικά το ζήτημα, αναζητώντας πηγές, συλλέγοντας πληροφορίες και γράφοντας, το 2015 συνομίλησε με έναν από τους επιζώντες εθελοντές, τον Αχιλλέα Ζαχαρόπουλο:
«…Η πρώτη αποστολή ήταν τέσσερα βαγόνια, περίπου 180 εθελοντές. Το σύνολο των εθελοντών Κωνσταντινουπολιτών που πήγε στο αλβανικό μέτωπο πρέπει να ξεπέρασε τα 400 άτομα. Στο σταθμό είχε έρθει η ελληνική κοινότητα να μας αποχαιρετήσει, ενώ οι Τούρκοι είχαν στείλει μια μπάντα που έπαιζε εμβατήρια. Όταν η Ιταλία επιτέθηκε στην Ελλάδα η μόνη κίνηση της Τουρκίας ήταν να επιτρέψει την μετάβαση εθελοντών Ελλήνων Κωνσταντινουπολιτών στο ιταλικό μέτωπο, με απώτερο σκοπό βέβαια και έχοντας σαν στόχο την αποδυνάμωση της ελληνικής μειονότητας.
Με το τρένο φτάσαμε στην Αλεξανδρούπολη. Εκεί, αφού τακτοποιηθήκαμε σε καταλύματα, την επόμενη παρελάσαμε μπροστά από τον στρατηγό διοικητή της 5ης Ανωτέρας Στρατιωτικής Διοίκησης, σαν οι πρώτοι εθελοντές που ήρθαν να πολεμήσουν…»
Στη συνέχεια αφού περιγράφει τα όσα ακολούθησαν, φθάνει στην εποχή που οι στρατιώτες, μετά την είσοδο των Γερμανών και τη συνθηκολόγηση επιστρέφουν στην Αθήνα, αναζητώντας τρόπο να γυρίσουν πίσω στην Πόλη. Εκεί αναφέρεται σε μια άγνωστη πτυχή της ιστορίας μας, όταν κάποιοι εθελοντές ζητούν άδεια από τις γερμανικές κατοχικές αρχές να τους επιτραπεί να επιστρέψουν στην Πόλη:
«Μάλιστα σκέφτηκαν να ναυλώσουν ένα πλοίο, τον ναύλο του οποίου θα πλήρωναν οι συγγενείς τους. Πολλοί από αυτούς συμφώνησαν να επιστρέψουν με αυτόν τον τρόπο. Εγώ διαφώνησα και είπα να μην εμπιστευθούμε την άδεια των κατοχικών αρχών. Να αποφύγουμε τη μαζική επιστροφή, αλλά να επιδιώξουμε κατά μονάδα ή δυάδες την φυγή μας. Δυστυχώς τα γεγονότα με δικαίωσαν…»
Στις 4 Ιουλίου του 1941, 78 εθελοντές στρατιώτες Έλληνες της Κωνσταντινούπολης, βρήκαν τον θάνατο, όταν το καΐκι που τους μετέφερε στην Πόλη δέχθηκε επίθεση από υποβρύχιο. Μόλις φέτος, για πρώτη φορά, 80 χρόνια μετά το συμβάν, τελέστηκε μνημόσυνο, κοντά στο σημείο του τραγικού συμβάντος, πλησίον του υγρού τάφου των ηρώων έξω από το Λαύριο Αττικής, στις 11:30 το πρωί.
Όπως σημειώνεται σε σχετικό δελτίο τύπου: «Το ναρκαλιευτικό “Ευνίκη” αναχώρησε από το λιμάνι του Λαυρίου για την απόδοση τιμής –για πρώτη φορά– στους 78 Κωνσταντινουπολίτες εθελοντές του ελληνο-ιταλικού πολέμου, θύματα της επίθεσης βρετανικού υποβρυχίου, κατά την επιστροφή τους στην Πόλη με το καΐκι “Ευαγγελίστρια” (νηολογίου Πειραιά). Επιπλέον, σκοτώθηκαν 5 μέλη του πληρώματος και τρεις Βορειοηπειρώτες, κάτοικοι Κωνσταντινούπολης.
…Οι αναιρεθέντες είχαν πολεμήσει εθελοντικά κατά του Φασισμού-Ναζισμού για την υπεράσπιση της ελευθερίας της Ελλάδος το 1940-41. Το καΐκι που τους μετέφερε ήταν άοπλο …»
Την απόδοση τιμών στους εθελοντές που κατετάγησαν στον στρατό, ώστε να πολεμήσουν στο πλευρό της πατρίδας τους, Ελλάδας, αλλά έχασαν τη ζωή τους με αυτό τον τραγικό τρόπο, οργάνωσε η Οικουμενική Ομοσπονδία Κωνσταντινουπολιτών με τα μέλη-σωματεία της στις 4 Ιουλίου του 2021.
Θα άξιζε πραγματικά ακόμη μεγαλύτερη έρευνα ώστε να μάθει κανείς για ποιον λόγο ένα βρετανικό υποβρύχιο χτύπησε ένα καΐκι με άοπλους Έλληνες; Ήταν άραγε λανθασμένες πληροφορίες που είχαν διαρρεύσει οι ίδιοι οι Γερμανοί ή παίζονταν κάποια πιο πολύπλοκα παιχνίδια;
Ας μη ξεχνάμε πως η Βρετανία στο παρασκήνιο «παζάρευε» συνεχώς με την Τουρκία για την έξοδό της στον πόλεμο προσφέροντας ενίοτε ως αντάλλαγμα τα Δωδεκάνησα και τη Σάμο. Ακόμη και τον Δεκέμβρη του 1944 διαπραγματευόταν την ενίσχυση των δυνάμεών της που πολεμούσαν στη «Μάχη της Αθήνας» με Τούρκους αστυνομικούς και στρατιώτες!
Αυτοί οι Έλληνες εθελοντές ίσως ήταν ανεπιθύμητοι…
Σε κάθε περίπτωση είναι σημαντικό οι Δήμοι να τιμούν την ιστορία και ειδικά τέτοιες άγνωστες πτυχές της με τα μνημεία που ανεγείρουν. Ο ανυποψίαστος διαβάτης που θα βρεθεί εκεί παίρνει ένα μάθημα ιστορίας. Και ειδικά ο ανήσυχος που θα θελήσει να μάθει περισσότερα.
Να πω ακόμη πως αυτοί οι ιστορικοί περίπατοι που οργανώνονται από τον Δήμο σε συνεργασία με το Μουσείο Σχολικής Ζωής και Εκπαίδευσης στο Παλαιό Φάληρο, θα συνεχιστούν τα Σάββατα 6, 13 και 20 Νοεμβρίου στις 4 το απόγευμα, με ελεύθερη συμμετοχή.
Πληροφορίες και Δήλωση Συμμετοχής: Δημοτικές Βιβλιοθήκες – 210 9811030 [email protected]
