Ο πλανήτης σε τροχιά απομόχλευσης. Του Γιώργου Τσίπρα
Η διακυβέρνηση Ρίγκαν στις ΗΠΑ ήταν η πρώτη περίοδος μεταπολεμικά στις ΗΠΑ κατά την οποία αυξήθηκε σημαντικά ο λόγος του χρέους προς το ΑΕΠ. Από 32% που παρέδωσε ο Κάρτερ το 1980 (έχοντας πέσει εκεί από 117% στο τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου), αυξήθηκε στο 53% όταν αποχωρούσε ο Ρίγκαν και στο 66% όταν παρέδιδε ο πατήρ Μπους στον Κλίντον. Ο υιός Μπους που παρέλαβε από τον Κλίντον μειωμένο στο 56% παρέδωσε οκτώ χρόνια αργότερα στον Ομπάμα στο 84% και με την οικονομία στη βαθύτερη ύφεση από τη δεκαετία του ’30, συνθήκες ακατάλληλες για δημοσιονομικό σφίξιμο.
Οι Ρεπουμπλικάνοι εμφανίζονται ως οι πλέον ευαίσθητοι πολιτικοί αναφορικά με την ανάγκη μείωσης ελλειμμάτων και χρέους στις ΗΠΑ, ωστόσο τα ιστορικά στοιχεία μαρτυρούν το αντίθετο: μεταπολεμικά καμιά από τις 9 θητείες που μείωσαν το λόγο χρέος/ΑΕΠ δεν ανήκει σε Ρεπουμπλικάνο πρόεδρο, ενώ τους ανήκουν οι 5 από τις 7 θητείες που τον αύξησαν. Έτσι, η εικόνα των Δημοκρατικών που ευνοούν τάχα ασύστολες κοινωνικές δαπάνες και το Obamacare, εκτινάσσοντας ελλείμματα και χρέος, μπορεί να αποτελεί το αγαπημένο μότο των Ρεπουμπλικάνων, αλλά η πραγματικότητα είναι διαφορετική. Σε μια πρώτη πιο σφαιρική προσέγγιση, αιτία ήταν κυρίως οι περικοπές φορολογικών εσόδων του μεγάλου κεφαλαίου από τον Ρίγκαν και μετά, καθώς και οι υπέρογκες στρατιωτικές δαπάνες σε ένα περιβάλλον ύφεσης ή περιορισμένης αύξησης του ΑΕΠ, όπου επιπλέον απουσιάζει ο πληθωρισμός της δεκαετίας του ’70, που αύξανε το ονομαστικό ΑΕΠ μειώνοντας έτσι το λόγο χρέος/ΑΕΠ.
Ίσως πιο σοβαρή προσέγγιση από τις φωνασκίες των νεοφιλελεύθερων, αλλά όχι πολύ βαθύτερη…
Το περιβάλλον ύφεσης ή περιορισμένης ανάπτυξης μετά τις αρχές της δεκαετίας του ’70 είναι μια μεγάλη κουβέντα για να περνάει «έτσι», και κανείς δεν μπορεί πια να κάνει πως το αγνοεί μετά την κρίση του 2008. Άλλωστε ο λόγος που επισημαίνονται τα παραπάνω δεν είναι για να υποστηριχθούν οι Δημοκρατικοί έναντι των Ρεπουμπλικάνων, αφού αμφότεροι ακολούθησαν πολιτικές διαχείρισης της κρίσης σε νεοφιλελεύθερη κατεύθυνση.
Στρατηγικά ερωτήματα όπως το πού βαδίζει η παγκόσμια και οι εθνικές οικονομίες και ποια η διέξοδος, θα πάρουν εκ των πραγμάτων δραματικές διαστάσεις τα επόμενα χρόνια, αν δεν έχουν ήδη πάρει για χώρες όπως η Ελλάδα. Συνεπώς δεν αποτελούν θεωρητικά ερωτήματα, στο βαθμό που οι απαντήσεις κρίνουν ζητήματα ζωής και θανάτου για λαούς και χώρες.
Η οροφή του χρέους στις ΗΠΑ θα ξανατεθεί ως ζήτημα τον επόμενο Φεβρουάριο. Αν το Tea Party μέχρι τότε έχει αδυνατίσει εντός των Ρεπουμπλικάνων, ίσως δεν δημιουργηθεί εκ νέου ζήτημα, ή ίσως υπάρξει μόνιμη νομοθετική ρύθμιση. Το πρόβλημα όμως βρίσκεται αλλού και αφορά πράγματι το χρέος των ΗΠΑ και όχι μόνο. Σύμφωνα με πολλούς, οι ΗΠΑ έχουν ήδη προοπτικά χρεοκοπήσει και η διαμάχη σχετίζεται με το αν αυτό θα εκδηλωθεί αργά ή απότομα. Αν η απομόχλευση στην αμερικανική και παγκόσμια οικονομία θα τρενάρει σε βάθος χρόνου ή θα πάρει τη μορφή σοκ. Αν και σε ποια πορεία θα εκθρονιστεί το δολάριο από τις διεθνείς συναλλαγές και αποθέματα (60% σήμερα σε δολάριο). Αυτά και πολλά άλλα σε συνάρτηση με εξίσου πιεστικά γεωπολιτικά ζητήματα.
Το ακαθάριστο δημόσιο χρέος των ΗΠΑ αυξήθηκε από 73% του ΑΕΠ το 2008 σε 107% το 2013 (πρόβλεψη), δηλαδή 6,7% ετησίως, ρυθμός διπλάσιος από τη μέση αύξηση του ονομαστικού ΑΕΠ, προοπτική που το καθιστά μη-βιώσιμο. Περίπου διπλάσιος είναι ο αντίστοιχος ρυθμός και στη Βρετανία όπου το χρέος την ίδια περίοδο αυξήθηκε από 52% σε 82% του ΑΕΠ, διπλάσιος είναι και στην ευρωζώνη, ενώ στην Ιαπωνία το χρέος αυξήθηκε από 192% σε 244% του ΑΕΠ.
Αν διατηρηθεί η σημερινή sub-par (υποτονική) «ανάπτυξη», τότε μέχρι το 2018 (δηλαδή σε 5 μόλις χρόνια) το χρέος στις ΗΠΑ θα φτάσει με προβολή στο 140% του ΑΕΠ, πολύ πάνω από το μεταπολεμικό 117%, ενώ στην Ιαπωνία θα ανέλθει στο παγκόσμιο ρεκόρ του 296%. Το αν θα «κουρευτεί» πρώτα το χρέος των ΗΠΑ ή θα χρεοκοπήσει πρώτα η Ιαπωνία επισπεύδοντας το κούρεμα στις ΗΠΑ και την υπόλοιπη παγκόσμια οικονομία, έχει δευτερεύουσα σημασία. Σημασία έχει ότι αυτό που βιώνει έντονα σήμερα ο ευρωπαϊκός Νότος και η Ελλάδα, αποτελεί ένα συνολικότερο πρόβλημα της παγκόσμιας οικονομίας και των πιο βασικών της κρίκων. Και δεν είναι κάτι που αφορά τα επόμενα 20-30 χρόνια, αλλά το κοντινό μέλλον…
Μια μεγάλη διαφορά από την απομόχλευση παλιότερων ιστορικών κρίσεων του καπιταλισμού από το 19ο αιώνα μέχρι σήμερα είναι ακριβώς το ασύλληπτο μέγεθος της παρούσας απομόχλευσης. Αν γίνει σχετικά απότομα θα αποτελέσει πυρηνική βόμβα στα θεμέλια της παγκόσμιας οικονομίας. Αν γίνει πιο σταδιακά όπως τώρα φαίνεται, θα συνεχιστεί η υποτονική «ανάπτυξη». Στην καλύτερη περίπτωση…
Το συμπέρασμα από τα παραπάνω δεν είναι τόσο ότι η Ελλάδα του Μνημονίου είναι τηρουμένων των αναλογιών σαν να είχε αναλάβει μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers στις ΗΠΑ η ακραιφνώς νεοφιλελεύθερη και πιο δεξιά πτέρυγα των Ρεπουμπλικάνων. Ούτε ότι στην Ελλάδα εξελίσσεται απλώς ως φάρσα αυτό που θα αποδειχτεί τραγωδία γιγαντιαίων διαστάσεων για όλο τον Δυτικό Κόσμο. Ούτε ότι ιστορικά ο νεοφιλελευθερισμός γιγάντωσε παρά αντιμετώπισε ελλείμματα και χρέος στο όνομα των οποίων επιβλήθηκε, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας. Αυτά είναι τα εύκολα.
Το δύσκολο έγκειται στο συμπέρασμα πως το «Όχι» στο Νεοφιλελευθερισμό» αποτελεί αναγκαία αλλά όχι ικανή συνθήκη εξόδου από την κρίση σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Αν ο οικονομικός κόσμος που στήθηκε μεταπολεμικά έχει ξοφλήσει –αυτό βιώνουμε σήμερα ως κρίση του παγκόσμιου καπιταλισμού και αυτό επιβεβαιώνουν και πλήθος μη μαρξιστές οικονομολόγοι–, πώς μπορεί να σταθεί μια εθνική προσπάθεια διεξόδου σε ένα διεθνές περιβάλλον κατάρρευσης; Πώς μπορεί να σταθεί χωρίς απαντήσεις με διεθνείς αναφορές, χωρίς ένα νέο διεθνές πρόταγμα; Και ποιο είναι αυτό; Ο αντι-νεοφιλελευθερισμός σκέτα ή η γενικόλογη αναφορά στο σοσιαλισμό, δεν αποτελούν απάντηση. Έχουν γίνει ελάχιστα προχωρήματα σε αυτή την κατεύθυνση…
