του Πιερλουίτζι Φαγκάν*
Δέκα βορειοευρωπαϊκές χώρες συναντήθηκαν λοιπόν, συνομίλησαν και συμφώνησαν σε κάτι – άσχετα τι. Και αυτοχαρακτηρίστηκαν «Χανσεατικές», επαναφέροντας στην επικαιρότητα την ονομασία μιας παλιάς εμπορικής συμμαχίας που ανθούσε στη βόρεια Ευρώπη από τον 12ο ως τον 16ο αιώνα. Το ίδιο έκαναν εδώ και καιρό οι τέσσερις χώρες του Βίζεγκραντ, που ταυτόχρονα είναι τέσσερις χώρες του κεντρικού-βόρειου τμήματος της ανατολικής Ευρώπης. Δέκα συν τέσσερις, μας κάνει δεκατέσσερις.
Οι τέσσερις του Βίζεγκραντ, εξάλλου, επιζητούν να έρθουν σε επαφή με μια ευρύτερη σφαίρα που, ακολουθώντας τα ιστορικά γεωπολιτικά χνάρια του πολωνικού Intermarium**, μετονομάστηκε σε ομάδα του Τrimarium (δηλαδή των Τριών Θαλασσών). Η ομάδα αυτή αποτελείται από άλλες οκτώ χώρες – οι οποίες, μαζί με τις προηγούμενες δεκατέσσερις, μας κάνουν εικοσιδύο (μερικές από αυτές συμμετέχουν ταυτόχρονα και στην ομάδα του Βορρά). Ουσιαστικά στο Τrimarium συμμετέχουν ομάδες διαφορετικής σύνθεσης, προερχόμενες από την ανατολική Ευρώπη.
Με το Brexit οι Βρετανοί, ή μάλλον κύρια οι Άγγλοι (αφού οι οπαδοί της παραμονής στην E.E. πλειοψηφούν στη Σκωτία, τη Βόρεια Ιρλανδία και σε ένα τμήμα της Ουαλίας), μας έμαθαν ότι αυτοί είναι Άγγλοι – και ότι Άγγλοι και Ευρωπαίοι είναι σύνολα που εν μέρει αλληλοεπικαλύπτονται, αλλά όχι σε τέτοιο βαθμό ώστε να συνεργάζονται σε σημαντικά ζητήματα. Αρκούσε να διαβάσει κανείς ένα βιβλίο ιστορίας για να το ξέρει από πριν, αλλά όσο θα αναθέτουμε στους οικονομολόγους να σχολιάζουν την ιστορία, θα εξακολουθούμε να μην καταλαβαίνουμε τίποτα. Με τον τρόπο αυτό τα κράτη μέλη της Ε.Ε. από 28 θα μειωθούν σε 27.
Έπειτα υπάρχει η ομάδα EU MED που αποτελείται από επτά χώρες με παραδοσιακά μεσογειακή (εκτός από την Πορτογαλία) και ελληνορωμαϊκή (εδώ περιλαμβάνεται και η Πορτογαλία) γεωγραφική κουλτούρα. Η ομάδα αυτή συγκροτήθηκε το 2013, έχει ήδη συναντηθεί μερικές φορές, αλλά κάποιοι την φρενάρουν, και έτσι κάνει λίγο αισθητή την παρουσία της. Ωστόσο, υπάρχει. Επτά συν εικοσιδύο μας κάνουν εικοσιεννιά, που φαίνονται περισσότερες από τα 28-27 κράτη μέλη της Ε.Ε. (φαίνονται μόνο αφού, όπως προαναφέραμε, ορισμένες από αυτές τις λογαριάσαμε δύο φορές, σαν μέλη τόσο της βόρειας όσο και της ανατολικής περιοχής).
Συνοψίζοντας, παρόλο που συγκλίνει σε διαφορετικά ζητήματα η καθεμιά, υπάρχουν φυσιολογικές συσπειρώσεις ανάμεσα στα κράτη της Βόρειας, της Ανατολικής και της Νοτιοδυτικής Ευρώπης. Γιατί άραγε; Μα, είναι η Γεω-Ιστορία, ηλίθιε!
Η Ευρώπη είναι αυτό το συνονθύλευμα χωρών γύρω από τη Γερμανία, η οποία δεν αποτελεί το κέντρο βάρους, αλλά το πρόβλημα
Η αρχή της σχετικής ομογενοποίησης
Ο κόσμος αλλιώς εμφανίζεται με τους φακούς της οικονομίας, αλλιώς με τους φακούς της γεωπολιτικής, της θρησκείας ή της κουλτούρας, και γενικότερα της «πολιτικής». Ποιος τρόπος είναι ο ορθότερος; Η απάντηση εξαρτάται, προφανώς, από τις προθέσεις μας.
Θέλετε μια οικονομική ένωση; Μπορείτε να την κάνετε με όποιον σας γουστάρει, όπως έγινε με την ένωση της κεντρο-δυτικής Ευρώπης και των χωρών του πρώην Συμφώνου της Βαρσοβίας, ή όπως κάποιοι ήθελαν να κάνουν με την Τουρκία, ή και με το Ισραήλ.
Αν όμως θέλετε μια πολιτική ένωση, τότε, για λόγους γεωπολιτικούς (το πρόθεμα γεω- αναφέρεται στη γεωγραφία) και ιστορικούς, άρα και –αν όχι κυρίως– πολιτισμικούς (με βάση τις δικαιικές και ηθικο-θρησκευτικές παραδόσεις, την κουλτούρα τόσο των απλών ανθρώπων όσο και των υψηλά ιστάμενων, τις υλικές παραδόσεις, τις συνήθειες, τις αξίες, τους τρόπους ζωής, τις κοινωνικές διευθετήσεις, τις αντιλήψεις, τους μύθους και τα αφηγήματα), είναι εύκολο να μην ξεφύγετε από την αρχή της σχετικής ομογενοποίησης.
Μια πολιτική ένωση δεν είναι τίποτα περισσότερο και τίποτα λιγότερο από ένα κράτος, κι αυτό προϋποθέτει ένα σύνολο ανθρώπων που πρέπει να συνυπάρξουν κάτω από το ίδιο νομικό καθεστώς. Έπειτα μπορείτε να το κάνετε περισσότερο ή λιγότερο ομοσπονδιακό ή συγκεντρωτικό, αλλά αυτό έπεται. Πρώτα πρέπει να συγκροτήσετε ένα κράτος.
Πώς συγκροτούνται τα κράτη;
Όταν οι κάτοικοι του κράτους που στη συνέχεια θα ονομαστεί Γαλλία, του πρώτου κράτους-έθνους της Ευρώπης, συμφώνησαν επιτέλους, εκόντες-άκοντες μετά τον Εκατονταετή Πόλεμο, να πάψουν να ανταγωνίζονται οι μεν τους δε, δεν προχώρησαν πέρα από τα Πυρηναία ή τον Ρήνο. Κι αυτό όχι επειδή όλοι ήταν πραγματικά εν δυνάμει «Γάλλοι». Είχαν σημαντικές διαφορές, που ομογενοποιήθηκαν με το πέρασμα του χρόνου. Αλλά, σύμφωνα με την αρχή της σχετικής ομογενοποίησης, συνένωσαν αυτό που ήταν σχετικά λιγότερο διαφορετικό.
Και εκείνο που ήταν σχετικά λιγότερο διαφορετικό επικρατούσε μέσα στα πλαίσια μιας περιοχής οριοθετημένης από τα τυπικά γεωγραφικά σύνορα, δηλαδή από ποτάμια, θάλασσες και βουνά. Διότι μπορεί να φαίνεται περίεργο, αλλά στον πραγματικό κόσμο, που είναι πιο ξεκάθαρος από αυτόν που υπάρχει στο μυαλό μας, τα ανθρώπινα όντα ούτε περπατούν πάνω στο νερό ούτε σκαρφαλώνουν εύκολα στους βράχους. Οπότε σταδιακά καταλήγουν να επικοινωνούν με Άλλους προς τους οποίους είναι πιο εύκολη η πρόσβαση.
Βέβαια μετά θα πρέπει να κάνεις μεγάλη προσπάθεια, διότι οι Βρετόνοι νοιώθουν μεγαλύτερη συγγένεια με τους κατοίκους της Κορνουάλης απ’ ό,τι με τους υπόλοιπους «Γάλλους». Ή διότι στην πραγματικότητα η διαφορά των «Γάλλων» με τους Βαλόνους του Βελγίου ουσιαστικά δεν υφίσταται. Ή διότι οι κάτοικοι της Αλσατίας και τη Λοραίνης είναι πρακτικά Γερμανοί. Ή διότι έχεις και Βάσκους, που όμως υπάρχουν και στην Ισπανία. Ή διότι έχεις και Κορσικανούς και μισο-Ιταλούς. Αλλά, τέλος πάντων, αν θέλεις να χτίσεις μια ένωση με πολιτικό χαρακτήρα, δεν θα πας να συνενωθείς με τους Σκανδιναβούς, σωστά; Μοιάζει ολοφάνερο!
Το παραλήρημα της «φιλελεύθερης» παράδοσης
Κι όμως, δεν είναι καθόλου έτσι. Ιδίως αν εξακολουθείς να θέλεις να βλέπεις τον κόσμο με οικονομικούς φακούς, ενώ αναφέρεσαι σε πολιτικά σχέδια. Πρόκειται για ένα είδος αντιληπτικού παραληρήματος επηρεασμένου από μια ιδεολογία που δυστυχώς είναι πολύ διαδεδομένη στην Ευρώπη: τη «φιλελεύθερη» παράδοση (που αντικειμενικά έχει αγγλική προέλευση όσον αφορά την κυρίαρχη αρχιτεκτονική της, άρα δεν είναι καθαρά ευρωπαϊκή).
Κι έτσι δεν αντιλαμβάνεσαι ότι στην πράξη, σε πολλές από τις φυσιολογικές αποφάσεις που θα έπρεπε να πάρει μια «ένωση», η Ευρώπη είναι ένα άθροισμα παραδοσιακών γεω-ιστορικών ομάδων γύρω από μια μόνο χώρα που δεν ανήκει παραδοσιακά σε κανένα σύστημα – δηλαδή τη Γερμανία. Η Ευρώπη είναι αυτό το συνονθύλευμα χωρών γύρω από τη Γερμανία, η οποία δεν αποτελεί το κέντρο βάρους, αλλά το πρόβλημα.
Με άλλα λόγια, αν προσπαθήσεις να κοιτάξεις μακριά χρησιμοποιώντας φακούς πρεσβυωπίας, μοιάζεις με έναν μύωπα που ψάχνει στον ορίζοντα να δει κάτι όμορφο. Αλλά το μόνο που βλέπει είναι ένα ομιχλώδες τοπίο.
Εμείς βρισκόμαστε μέσα σε αυτήν την ομίχλη, η σημερινή «Ευρωπαϊκή Ένωση» είναι αυτή η ομίχλη, ο τρόπος που σκεφτόμαστε το μέλλον των ευρωπαϊκών χωρών είναι ομιχλώδης, τα κριτήρια που προβάλλονται στη δημόσια συζήτηση, σύμφωνα με τα οποία κατατάσσεσαι στους «ευρωπαϊστές» ή στους «εθνικιστές», είναι ομιχλώδη και ασαφή (περισσότερο αυτά που χαρακτηρίζουν τους πρώτους παρά τους δεύτερους). Αυτοί που κατευθύνουν το μέλλον μας προς την ομίχλη, σε έναν πολυπολικό κόσμο που τρέχει με διακόσια την ώρα, μόνο ασυνείδητοι μπορεί να είναι.
Αυτό το καταδεικνύει η Γεω-Ιστορία, που μάλλον βαραίνει λίγο περισσότερο από «την Ευρώπη». Οπότε, πήγαινε σε έναν καλό οπτικό και διόρθωσε τους φακούς και το μυαλό σου, γιατί η ξεκάθαρη ματιά είναι προϋπόθεση της αληθινής γνώσης.
* Ο Φαγκάν μελετά την πορεία προς έναν πολυπολικό κόσμο, χρησιμοποιώντας στοιχεία της επιστήμης της πολυπλοκότητας για να ερμηνεύσει σύγχρονα φαινόμενα. Στα ελληνικά κυκλοφορεί μια συλλογή κειμένων του από τις εκδόσεις Α/συνεχεια. Το παρόν άρθρο δημοσιεύθηκε στις 4 Νοεμβρίου στην ιστοσελίδα της κίνησης «RINASCITA!» (www.rinascitaitaliasocialista.it). Οι μεσότιτλοι είναι της Σύνταξης. Μετάφραση: Άβα Μπουλούμπαση.
** Το παλαιό πολωνικό σχέδιο για τη δημιουργία μιας ομοσπονδίας στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη, η οποία να ενώνει τις χώρες της Βαλτικής θάλασσας με τις χώρες του Εύξεινου Πόντου.
