Σε τι αφορά σήμερα το γυναικείο ζήτημα; Μετά τόσα χρόνια αγώνων η ισότητα είναι κατοχυρωμένη; Πόσο κοντά στη χειραφέτηση βρίσκεται η γυναίκα σήμερα; Τι πρόοδος έχει γίνει; Έχει γίνει πρόοδος; Σε πόσους διαφορετικούς ρόλους καλείται να ανταποκριθεί η σύγχρονη γυναίκα;
Αν ρωτήσει κανείς «έχουν δικαιώματα οι γυναίκες;», όλοι, θα απαντήσουν «φυσικά, μα είναι δυνατόν να ρωτάει κανείς κάτι τέτοιο σήμερα;». Τολμά να πει κανείς το αντίθετο; Παρότι επαναλαμβάνεται συχνά, το επιχείρημα «οι γυναίκες είναι ήδη ίσες με τους άντρες» δεν αντέχει στη βάσανο της σκληρής πραγματικότητας. Η ισότητα μεταξύ των δύο φύλων απέκτησε τις τελευταίες δεκαετίες νομική υπόσταση, μέσα από μια σειρά θεσμικών παρεμβάσεων, που σε μεγάλο βαθμό, όμως, λίγο επηρέασαν την κοινωνική συνείδηση, διασφαλίζοντας μόνο σε έναν βαθμό την οικονομική αυτονόμηση της γυναίκας με την έξοδό της μαζικά στον εργασιακό στίβο.
Είναι αλήθεια ότι –στα περισσότερα μέρη του κόσμου– οι γυναίκες έχουν, νομικά, ίσα δικαιώματα, όμως στην πράξη διατηρούνται σημαντικές ανισότητες. Οι γυναίκες καταλαμβάνουν τις πιο κακοπληρωμένες και επισφαλείς θέσεις εργασίας, αμείβονται με χαμηλότερους μισθούς, έχουν ελάχιστα εργασιακά δικαιώματα, είναι συνήθως οι τελευταίες που προσλαμβάνονται και οι πρώτες που απολύονται (ειδικά αφού γίνουν μητέρες). Υπάρχει πιστεύετε περίπτωση να πάει άνδρας σε συνέντευξη για δουλειά και να τον ρωτήσουν «σκέφτεστε να κάνετε παιδιά;».
Την ίδια στιγμή, οι γυναίκες συνεχίζουν να κάνουν πολύ περισσότερη μη αμειβόμενη εργασία στο σπίτι, παρέχοντας υπηρεσίες φροντίδας και καλύπτοντας τα τεράστια κενά του κοινωνικού κράτους, ενώ συμμετέχουν λιγότερο από τους άνδρες στον συνδικαλισμό και την πολιτική ζωή. Ναι, υπάρχουν ηγέτες γένους θηλυκού, είναι όμως ελάχιστες και το πρόβλημα δεν λύνεται ούτε με την περιβόητη ποσόστωση, ούτε φυσικά με την εκλογή μιας γυναίκας στο ανώτατο πολιτειακό αξίωμα.
Οι γυναίκες, τέλος –στην επικαιρότητα το θέμα – υπόκεινται, σε πολλαπλές μορφές έμφυλης βίας και αποτελούν επίσης τα κατεξοχήν θύματα της ενδοοικογενειακής βίας. Είναι ανδρικό προνόμιο να πας σε επαγγελματικό ραντεβού και να μη σου την πέσουν, ενώ η δευτερογενής θυματοποίηση του «τι φορούσες» καραδοκεί σε κάθε γωνία. Είναι προνόμιο του άνδρα να «χάνει την ψυχραιμία του» και να υψώνει τη φωνή και συχνά και το χέρι του.
Ειδικά στις συνθήκες της παρατεταμένης οικονομικής κρίσης αλλά και στην ιδιαίτερη συγκυρία της πανδημίας, πολλές από αυτές τις πλευρές μεγεθύνονται ακόμα περισσότερο λόγω των πολλαπλών ρόλων της γυναίκας. Μητέρα, σύντροφος, νοικοκυρά, εργαζόμενη, το μισό του ουρανού πασχίζει να ισορροπήσει ανάμεσα σε πολλούς και απαιτητικούς ρόλους. Για όποιον διαφωνεί ας προσπαθήσει απλά να «κάνει εικόνα» τη διαδεδομένη περίπτωση γυναίκας, που βρίσκεται σε καθεστώς τηλε-εργασίας από το σπίτι με έναν εργοδότη απαιτητικό και παρεμβατικό όλες τις ώρες της ημέρας, την ίδια στιγμή που στον ίδιο χώρο ένα ή περισσότερα παιδιά τηλε-εκπαιδεύονται, ένας σύζυγος είναι απασχολημένος με την δική του τηλε-εργασία (που μην έχετε αμφιβολία συνήθως προηγείται των πάντων), ενώ ένα μεσημεριανό βράζει στην κουζίνα και ένα πλυντήριο θορυβεί από το μπάνιο. Γιατί, το μητρικό ένστικτο λέει «τι θα φάνε τα παιδιά αν δεν μαγειρέψεις;», ενώ το πατρικό ένστικτο επιλέγει να βουβαθεί.
Τόσοι πολλοί ρόλοι, για ένα μόνο άτομο. Και μέσα σε αυτούς τους ρόλους βουλιάζει η «γυναίκα-εαυτός». Θεωρείται εγωισμός και ναρκισσιστική αυτοεκπλήρωση. Τα κοινωνικά στερεότυπα, που μη γελιόμαστε υπάρχουν και στον γυναικείο πληθυσμό, απαιτούν μια γυναίκα δοτική, στις επάλξεις πάντα για τους άλλους. Μια γυναίκα με ικανοποιημένο σύζυγο, όμορφα φροντισμένα παιδιά, «νοικοκυρεμένο» σπίτι, φροντισμένη εμφάνιση, μεγάλο χαμόγελο και την ουσία του εαυτού της σε δεύτερη, τρίτη… τελευταία μοίρα.
Και συχνά όλα παρουσιάζονται ως «ατομικά». Ο φόβος όταν μια γυναίκα κυκλοφορεί μόνη τη νύχτα δεν είναι ατομικό πρόβλημα. Τα σεξουαλικά υπονοούμενα ή η παρενόχληση στη δουλειά δεν είναι ατομικό πρόβλημα που είναι «στο χέρι σου» να αντιμετωπίσεις. Το δίλημμα οικογένεια/μητρότητα ή καριέρα δεν είναι ατομικό πρόβλημα. Το αν ο πρώην σύζυγος δεν πληρώνει τη διατροφή δεν είναι ατομικό πρόβλημα. Το τι θα γίνει με τα παιδιά που δεν έγιναν δεκτά στον Δημοτικό Παιδικό Σταθμό δεν είναι ατομικό πρόβλημα. Ο σταυρός που κουβαλάει κάθε γυναίκα (ακόμα κι αυτός αρσενικός είναι) δεν είναι ατομικό πρόβλημα.
Η συνειδητοποίηση πως το «ατομικό», το προσωπικό είναι συλλογικό και πολιτικό είναι αναγκαία προϋπόθεση του γυναικείου ζητήματος, του γυναικείου αγώνα, σε μια μακριά πορεία απελευθέρωσης από ρόλους και «ρόλους».
* Η Ρούλα Μουτσέλου είναι ιδιωτική υπάλληλος στον χώρο των ΜΜΕ
