Του Γιάννη Ασδραχά. Σαν υπερμεγέθη κουκούλια λευκά σάβανα τυλίγουν κάτι το ακαθόριστο σχηματίζοντας στοίβες στο πλακόστρωτο δάπεδο, ενός σκεπαστού χώρου.
Ένα παιδί υπερπηδά τις στοίβες και τη στιγμή που αιωρείται κάνει κλικ η κάμερα και συλλαμβάνει μια στιγμή που ανακαλεί τη διάσημη φωτογραφία του Καρτιέ-Μπρεσόν H αποφασιστική στιγμή.
Η συγκεκριμένη φωτογραφία έχει δύναμη που κεντρίζει το συναίσθημα, δίνοντας αόριστα μηνύματα ότι κάτι μακάβριο κρύβουν τα λινά υφάσματα. Με μόνο έκδηλο στοιχείο για την πιθανή προέλευσή της, τους χειρόγραφους αριθμούς πάνω σε κάθε «κουκούλι» η λήψη της τοποθετείται στο γεωγραφικό χώρο του αραβικού κόσμου.
Για να διοχετεύσει ο θεατής ό,τι αναβλύζει μέσα του τη στιγμή που επεξεργάζεται την εικόνα χρειάζεται μία λεζάντα, αναγκαία σήμανση-οδηγό για το πού θα στρέψει τα διεγερμένα συναισθήματα που απορρέουν από την θέασή της. Σε αυτό το σημείο πιάνουν δουλειά τα γραφεία προπαγάνδας που «ξαναβαφτίζουν» την εικόνα, δίνοντας την ερμηνεία που εξυπηρετεί το ζητούμενο ύπαρξής τους: Τη χειραγώγηση σε ό,τι σημαίνει κοινή γνώμη.
Η συγκεκριμένη φωτογραφία τραβήχτηκε στο Ιράκ το 2003 και με τη χρήση διαφορετικής λεζάντας χρησιμοποιήθηκε με διαφορετικό τρόπο από τα δύο αντίπαλα στρατόπεδα του συριακού εμφυλίου και των συμμάχων τους, δέκα και πλέον χρόνια αργότερα.
Στην πρώτη περίπτωση ως πειστήριο της σφαγής άμαχων πολιτών από τις δυνάμεις του Άσαντ, στη πόλη Χούλα. Και στη δεύτερη -από συμπαθούντες το καθεστώς της Συρίας- ως τεκμήριο διασποράς ψευδών ειδήσεων από τον Αμερικανό πολιτικό Τζον Κέρι. Αλλά ας πάρουμε το μίτο από την αρχή…
Η αληθινή ερμηνεία
Την εν λόγω φωτογραφία τράβηξε ο Ιταλός φωτογράφος Μάρκο ντι Λάουρο στο Ιράκ, τον Μάρτιο του 2003, λίγες μέρες μετά την «απελευθέρωση» της χώρας από τα στρατεύματα των ΗΠΑ και των συμμάχων της. Τότε, τις πρώτες μέρες μετάβασης από το δυνάστη Σαντάμ στους σύγχρονους σταυροφόρους, οι κάτοικοι της περιοχής Αλ Musayyib, που βρίσκεται 40 χιλιόμετρα νότια της Βαγδάτης, αποκάλυψαν ομαδικούς τάφους που περιείχαν λείψανα εκτελεσθέντων από το πρόσφατα αποκαθηλωμένο καθεστώς. Οι σοροί ανήκαν σε σιίτες μουσουλμάνους, πρωταγωνιστές μίας εξέγερσης που πνίγηκε στο αίμα μετά την πρώτη «Καταιγίδα της Ερήμου».
Τα κατάλοιπά τους τυλίχθηκαν στο άσπρο ύφασμα, τα αρίθμησαν και τα εναπόθεσαν στο σχολείο της πόλης με την ελπίδα οι συγγενείς να αναγνωρίσουν τους νεκρούς από τα προσωπικά τους αντικείμενα.
Σε αυτή την αίθουσα βρέθηκε ο Ιταλός φωτογράφος ανταποκριτής του Getty Images και φυλάκισε τη στιγμή στην κάμερά του. Η εικόνα ήταν διαθέσιμη μαζί με άλλες συγκλονιστικές από τα ταξίδια του στις εμπόλεμες ζώνες, στην ιστοσελίδα του φωτογράφου.
Η δεύτερη ερμηνεία
Την Κυριακή, 27 Μαΐου του 2012, το BBC ανέβασε τη φωτογραφία στο κεντρικό τομέα της ιστοσελίδας του. Μόνο που η λεζάντα είχε αλλάξει. Το Ιράκ έγινε Συρία και το 2003, 2012. Ο υπότιτλος ήταν Σφαγή στη πόλη Χούλα της Συρίας.
Ο ανυποψίαστος θεατής αισθάνθηκε ότι βλέπει δεκάδες μικρά σώματα που σφαγιάστηκαν από τον κυβερνητικό στρατό του Αλ Άσαντ.
Στο ρεπορτάζ αναφερόταν ότι η εικόνα ελήφθη από το BBC από έναν άγνωστο ακτιβιστή.
Στην εποχή μας, όμως, είναι δύσκολο η δύναμη του Διαδικτύου να αφήσει ένα ψέμα να ριζώσει. Η αλήθεια αποκαλύπτεται γρήγορα αλλά δεν έχει πρόθυμους υποστηρικτές, γι’ αυτό και συμπιέζεται στη γωνία.
«Άνοιξα τη σελίδα του BBC στις τρεις τα ξημερώματα και από την έκπληξή μου παραλίγο να πέσω από την καρέκλα», αναφέρει στο προσωπικό του blog ο Ιταλός φωτογράφος, μιλώντας για τη στιγμή που είδε το υλικό του με λάθος τίτλο στο μεγάλο ειδησεογραφικό κανάλι.
«Κάποιος χρησιμοποίησε την εικόνα μου ως προπαγάνδα εναντίον της συριακής κυβέρνησης», υπέθεσε. Ενώ ο Ντι Λάουρο δεν μπορεί να ερμηνεύσει πώς ένα διεθνές δίκτυο με χιλιάδες εργαζόμενους δεν μπόρεσε να διασταυρώσει και να ελέγξει τις πηγές του.
Έστειλε αμέσως επιστολή μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και δύο μέρες μετά, στις 29 Μαΐου, το BBC ζήτησε συγγνώμη για το λάθος του, σημειώνοντας στο κείμενο αποκαλυπτικά ότι η φωτογραφία «Είναι μια απίστευτα ισχυρή εικόνα, που φέρνει στα μάτια μας το συγκλονιστικό τέλος μιας σφαγής». Εδώ το BBC παραδέχεται τη δύναμη της συγκεκριμένης φωτογραφίας να «προγκάει» το υποσυνείδητο.
Η τρίτη ερμηνεία
Τους λόγους που επιβάλλουν μια -έστω και χειρουργική- επίθεση στη Συρία «τεκμηρίωσε» την προηγούμενη Παρασκευή ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Τζον Κέρι. Στην προσπάθειά του να ενεργοποιήσει το θυμικό τού μέσου Αμερικανού περιέγραψε τι είδε στο Διαδίκτυο.
Σε μία από τις εικόνες που ανάλυσε με λέξεις είπε ότι είδε να παρατάσσονται σειρές σαβανωμένων νεκρών: «…Είδα παιδιά που αντί να περνάνε με ασφάλεια την πόρτα του σπιτιού τους να κείτονται νεκρά σε σειρές δίπλα-δίπλα, στο πάτωμα νοσοκομείου και να περιβάλλονται από τους γονείς και τους παππούδες τους. Όλα τους νεκρά από το χημικά αέρια του Άσαντ».
Σε αυτή την περιγραφή, κάποιοι για προφανείς λόγους οδηγήθηκαν στην εικόνα του Ιταλού φωτογράφου. Την ίδια μέρα το ειδησεογραφικό πρακτορείο RussiaToday αναφέρει σε ανάρτησή του σχετική με την ομιλία του Τζον Κέρι ότι η φωτογραφία που περιγράφει ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών είναι η επίμαχη του Μάρκο ντι Λάουρο από τον πόλεμο στο Ιράκ. Το κείμενο, μάλιστα, παραπέμπει τον αναγνώστη στη σχετική αναφορά του ΒΒC που ζητά συγνώμη από τον φωτογράφο. Όμως με μία απλή αναζήτηση στο Διαδίκτυο με τις λέξεις-κλειδιά «χημικά, Συρία, νεκροί» εμφανίζονται εικόνες (δεν παίρνουμε θέση για τη γνησιότητα τους) αντίστοιχες με αυτές που κοινοποίησε ο Αμερικανός πολιτικός. Άρα, υπήρχε η δεξαμενή. Το κείμενο του ρωσικού πρακτορείου, όπως τάχιστα αναδημοσιεύτηκε -και σε ελληνικούς ιστότοπους- έτσι και εξαφανίστηκε…
Στην εποχή του πολέμου της υπερπληροφόρησης και της προπαγάνδας το βέβαιο είναι ότι η φωτογραφία του Λάουρο θα κάνει ξανά την εμφάνιση της με λεζάντα ή αναφορά που θα εξυπηρετεί επιδιώξεις των μαθητών του Μακιαβέλι.
