«Σονάτα σε κλειστό δωμάτιο» και «Αποφοίτηση» στις κινηματογραφικές αίθουσες
Της Ιφιγένειας Καλαντζή
Η βασισμένη σε θεατρικό νέα ταινία Σονάτα σε κλειστό δωμάτιο, του 45άρη Ρουμάνου Αντριάν Σιτάρου, ανοίγει με έντονους διαπληκτισμούς, μετά από συζήτηση, σε ένα οικογενειακό δείπνο. Ο μεγάλος γιος κατηγορεί τον γιατρό πατέρα, ότι επί Τσαουσέσκου κατέδιδε τις έγκυες που ζητούσαν έκτρωση. Ο πατέρας αντεπιτίθεται, αναπτύσσοντας ηθικά διλήμματα περί φόνου, ενώ αποκαλύπτει μπρος στα αχώριστα 22άχρονα δίδυμα παιδιά του, πως αυτός απέτρεψε τη μητέρα τους να τα «ρίξει». Μετά τον υπαρξιακό αντίκτυπο που προκαλείται, η κοπέλα προσπαθεί να κατανοήσει την τρυφερή σχέση με τον αδερφό της και να επαναπροσδιορίσει έννοιες, όπως αδερφική αγάπη, ερωτικό πάθος και μητρική εκπλήρωση.
Εκπρόσωπος του Ρουμάνικου Νέου Κύματος, ο Σιτάρου καταφέρνει σε δύο μόνο βδομάδες, με δικάμερο γύρισμα, και μία μόνο λήψη για κάθε σκηνή, να απογειώσει ερμηνείες, στήνοντας έναν αυθεντικό παλλόμενο ρεαλισμό, ντοκιμαντερίστικης απόδοσης, στην παράδοση του γαλλικού σινεμά-βεριτέ και του πιο πρόσφατου Δανέζικου Δόγματος, που δίχως κινηματογραφικούς εντυπωσιασμούς και πρωτότυπη μουσική, παράγει μοναδική αληθοφάνεια.
Κινηματογραφώντας από κοντά τους ηθοποιούς, σε κλειστούς χώρους, μέσα από μεγάλης διάρκειας λήψεις, η κάμερα του Σιτάρου εστιάζει απότομα στα βλέμματα, περνώντας από τον έναν στον άλλο. Με επιρροές από τον πρωτοποριακό θεατρικό ρεαλισμό του Μπέργκμαν, αλλά και τα σωματικά ξεσπάσματα στον Κασσαβέτη, ο Σιτάρου μετουσιώνει το θεατρικό κείμενο σ’ ένα επεξεργασμένο κινηματογραφικό σενάριο, εντάσσοντας το φιλμικό σημαινόμενο σε κινηματογραφημένες συζητήσεις. Καταγράφοντας την οικειότητα, η κάμερα εισχωρεί στους ιδιωτικούς χώρους και στα προσωπικά μυστικά, αναδύοντας αισθητική τηλεοπτικού ριάλιτι, ενώ τα δίδυμα αλληλοσυμπληρώνονται, ερμηνεύοντας με παιδικότητα τη Σονάτα Υπό το Σεληνόφως του Μπετόβεν, σε καραόκε εφαρμογή στο τάμπλετ. Η δραματουργική ένταση κορυφώνεται από την ηθική ανατροπή του ταμπού της αιμομιξίας, που ελάχιστες ταινίες έχουν τολμήσει να αντιμετωπίσουν. Ακάθεκτος, ο σκηνοθέτης προχωράει σε μια για πολλούς στα άκρα «ουτοπική» διάσταση της οικογενειακής αγάπης.
Το θέμα των εκτρώσεων, επί Τσαουσέσκου, είχε θίξει και η βραβευμένη με το Χρυσό Φοίνικα ταινία του 48χρονου Ρουμάνου Κριστιάν Μουτζίου Τέσσερις μήνες, τρεις εβδομάδες και δύο μέρες/2007, κάνοντάς τον διεθνώς γνωστό.
Στη νέα ταινία του Αποφοίτηση, που κέρδισε Βραβείο Σκηνοθεσίας, στις περσινές Κάννες, μια κοπέλα δέχεται επίθεση βιασμού, παραμονή απολυτήριων Λυκειακών εξετάσεων. Έντρομος ο γιατρός πατέρας της, που τον ερμηνεύει ο εξαιρετικός Αντριάν Τιτιένι, πρωταγωνιστής και στην ταινία του Σιτάρου, βλέπει την κόρη του να καταρρέει, παρασύροντας και τους βαθμούς που θα εξασφάλιζαν υποτροφία για σπουδές στην Αγγλία. Προσεγγίζοντας τους εξεταστές, προσπαθεί να την πείσει να παραδώσει σημαδεμένο γραπτό, αφού «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα», ενώ θεωρεί πως μάταια επέστρεψε το ’91 γεμάτος ελπίδες, αφού «τίποτα δεν αλλάζει». Ανάμεσα σε χωρισμούς και εγκεφαλικά, μια μεταμόσχευση ήπατος φέρνει τον πατέρα αντιμέτωπο με δυο εισαγγελείς, ενώ βρίσκονται σπασμένα από πέτρες το τζάμι του σπιτιού και του αυτοκινήτου του.
Καλογραμμένο απ’ τον ίδιο τον Μουντζίου, το σενάριο θίγει τη νοοτροπία ρουσφετιού μιας ολόκληρης κοινωνίας, ενώ σκηνοθετικά, συνεχίζει τη ρεαλιστική αισθητική που καθιέρωσε. Η αεικίνητη κάμερα που ακολουθεί τους ήρωες, ακινητοποιείται στα γραφεία της αστυνομίας, καταγράφοντας τη γραφειοκρατική διαδικασία, σε σταθερά πλάνα, ενώ οι λήψεις από το αστυνομικό τμήμα στο νοσοκομείο, στο σχολείο και τις εργατικές κατοικίες στο φόντο, εντάσσουν τη λαϊκή γειτονιά σε ένα κοινωνικό σύνολο. Οι διάλογοι καδράρονται σε συνομιλίες ανά δυο, σε αντικριστό προφίλ. Μοναδική μουσική, που ακούγεται στο αυτοκίνητο και ελάχιστα στο σπίτι, είναι η άρια Ombra mai fu, του Χέντελ, προκλασικό άκουσμα ενδεικτικό της κουλτούρας των πρώην σοσιαλιστικών χωρών, φορτισμένο ταυτόχρονα με ειρωνεία υποκριτικού εξευγενισμού.
Η κάμερα στέκεται στην ανάδειξη μιας σχολικής τοιχογραφίας σοσιαλιστικού ρεαλισμού, όπου παιδιά με βιβλία και μικροσκόπια εξαίρουν την αξία της γνώσης, πριν καταγράψει σε ένα μονοπλάνο τον πατέρα, που μεταβαίνει από μια άδεια τάξη, στην αποφοίτηση της κόρης του, στο προαύλιο, σηματοδοτώντας χωροχρονικά την αγωνία των γονιών, που δεν προλαβαίνουν να συνειδητοποιήσουν την απότομη ενηλικίωση και τον αποχωρισμό των παιδιών τους.
Στοιχεία που παραμένουν εκτός κάδρου, όπως ο δράστης που εκτοξεύει πέτρες, υποδηλώνουν μια αόρατη απειλή, που, όπως και στον Χάνεκε, συνδιαλέγεται με την αίσθηση συλλογικής ενοχής. Η καταγεγραμμένη, όμως, σε κάμερα στιγμή της επίθεσης, ως εικόνα από το παρελθόν, στην αφήγηση του παρόντος, δίνει αφορμή στον Μουντζίου για κοινωνικό σχολιασμό, σχετικά με την αδιαφορία των περαστικών και τη βίαιη μετάβαση από τον ουμανισμό του σοσιαλισμού, στον ατομικισμό και στο ρουσφέτι.
Νέο Κύμα στο ρουμάνικο σινεμά, εδώ και μια 10ετία, αποτελεί η χρήση του κινηματογράφου ως κοινωνικού εργαλείου, σε μια ψυχαναλυτική διαδικασία ενός συλλογικού διαλόγου, που καρποφόρησε, δίνοντας εξαιρετικά δείγματα κινηματογραφικού ρεαλισμού, με έναν συναρπαστικό, στην ευθύτητά του, κοινωνικό στοχασμό ηθικής τάξης. Η επικεντρωμένη στους διαλόγους ρεαλιστική φόρμα περιέχει διαλεκτική διάσταση, τοποθετώντας στον πυρήνα της κοινωνίας δημοκρατικές διεργασίες, πριν ο αμοραλισμός σαρώσει τα πάντα.
Μέσα από έναν αυθεντικό, κινηματογραφικό ρεαλισμό, οι Ρουμάνοι τολμούν να αντιμετωπίσουν ηθικά και κοινωνικά θέματα, αγγίζοντας πληγές του παρελθόντος.
* Η Ιφιγένεια Καλαντζή είναι θεωρητικός-κριτικός κινηματογράφου
[email protected]
Η ταινία Σονάτα σε κλειστό δωμάτιο προβάλλεται στις αίθουσες από 29/9/2016, ενώ η ταινία Η Αποφοίτηση βγαίνει στις 13/10/2016.
