Η πρώτη σκέψη που έκανα όταν επισκέφθηκα την έκθεση των αντιγράφων των Μαγεμένων στο Περίπτερο 3 της ΔΕΘ, ήταν πόσο σημαντικό είναι το υλικό στην κατασκευή των αγαλμάτων. Τα εκμαγεία, κατασκευασμένα από ειδική ρητίνη και μαρμαρόσκονη, δεν είχαν καμία σχέση με ό,τι εκπέμπει το μάρμαρο. Ωστόσο θεωρήθηκε επιτυχία η κατασκευή και μεταφορά τους από το Λούβρο έναντι 117.000 ευρώ!
Τι ήταν όμως οι Μαγεμένες;
Οι Μαγεμένες ή Είδωλα, Las Incantadas στα Ισπανοεβραϊκά, ήταν οκτώ ανάγλυφες μυθολογικές μορφές που κοσμούσαν τους τέσσερις πεσσούς ενός μνημείου (τέλος 2ου-αρχές του 3ου αι. μ.Χ.) που βρισκόταν κάπου ανάμεσα στην Παναγία Χαλκέων, τα Λουτρά Παράδεισος και στον Άγ. Νικόλαο. Η πρόσοψη του μνημείου, ύψους περίπου 13μ., ήταν μια διώροφη κιονοστοιχία, με κορινθιακούς κίονες στο κάτω επίπεδο και πεσσούς στο άνω. Οι τέσσερις πεσσοί κοσμούνταν στις δύο κύριες όψεις τους με τις οκτώ Μαγεμένες. Από τη μια πλευρά εικονίζονταν μια Μαινάδα, ο Διόνυσος, η Αριάδνη και η Λήδα με τον κύκνο-Δία, ενώ στην άλλη, η Νίκη, η Αύρα, ένας Διόσκουρος και η αρπαγή του Γανυμήδη.
Σύμφωνα με περιηγητές και ζωγράφους του 17ου και 18ου αιώνα, το εντυπωσιακό μνημείο αποτελούσε αξιοθέατο για τους κατοίκους και τους επισκέπτες της πόλης. Μέχρι τον 19ο αι. σωζόταν ενσωματωμένο στην αυλή ενός Εβραίου εμπόρου, στην καρδιά της εβραϊκής συνοικίας Rogos (η οποία δημιουργείται στα μέσα του 17ου αιώνα πάνω από την οδό Εγνατία και ώς το ύψος της οδού Φιλίππου και από την οδό Αγίου Νικολάου μέχρι τη Βενιζέλου).
Στις 4 Νοεμβρίου 1864, ο Γάλλος παλαιογράφος Εμανουέλ Μιλέρ, με την άδεια των τότε οθωμανικών αρχών της πόλης, αφαίρεσε τις Μαγεμένες καταστρέφοντας την κιονοστοιχία που διακοσμούσαν και φορτώνοντάς τες σε βουβάλια, τις μετέφερε μέσα από τα στενά σοκάκια της Θεσσαλονίκης στο λιμάνι, απ’ όπου με το μεταγωγικό πλοίο La Truite μεταφέρθηκαν στη Γαλλία.
Ήταν η πρώτη επίσημα καταγεγραμμένη κλοπή, γι’ αυτό είναι γνωστές και ως «Καρυάτιδες της Θεσσαλονίκης».
Ο μύθος για τις Μαγεμένες
Ο μύθος μιλάει για τη γέννηση ενός παράνομου έρωτα μεταξύ του Μεγάλου Αλεξάνδρου και της γυναίκας του βασιλιά της Θράκης, η οποία φιλοξενούνταν στο παλάτι που υπήρχε τότε στην περιοχή. Ο παράνομος έρωτας έγινε αντιληπτός από τον βασιλιά ο οποίος βάζει να κάνουν μάγια στον Αλέξανδρο. Ο Μέγας Αλέξανδρος το μαθαίνει και εκείνο το βράδυ δεν βγαίνει από το δωμάτιό του. Η βασίλισσα, όμως, η οποία δεν γνωρίζει για τα μάγια, αποφασίζει να επισκεφθεί η ίδια τον Αλέξανδρο. Τα μάγια την χτυπούν, όπως και τη συνοδεία της, με αποτέλεσμα να «μαρμαρώσουν».
Οι προσπάθειες επαναφοράς
Το 1997, στο πλαίσιο της προετοιμασίας της ως Πολιτιστική Πρωτεύουσα η Θεσσαλονίκη, ζήτησε την επαναφορά των αναγλύφων από το Λούβρο, που εκκώφευσε μεν, τις πρόβαλε περισσότερο δε.
Ξανάγινε μια προσπάθεια επαναφοράς τους κατά την αποκατάσταση της Ρωμαϊκής Αγοράς, στο νότιο τμήμα της οποίας φέρεται ότι ήταν τοποθετημένα τα αγάλματα, στην κορινθιακή κιονοστοιχία της Στοάς των Ειδώλων.
Η τρίτη προσπάθεια έγινε με αφορμή τον εορτασμό των 100 χρόνων από την απελευθέρωση της πόλης και περιορίσθηκε στην αγορά αντιγράφων, απέτυχε όμως γιατί δεν βρέθηκε χώρος έκθεσής τους.
Τη «λύση» έδωσε η HELEXPO ΔΕΘ με αφορμή τον εορτασμό της 80ής επετείου της, καλύπτοντας το ποσό των 117. 000 ευρώ και τη στέγασή τους (προσωρινή;) στο Περίπτερο 3. Αρωγοί στην πρωτοβουλία της Helexpo ΔΕΘ υπήρξαν το Υπουργείο Πολιτισμού, ο Δήμος Θεσσαλονίκης, ο Οργανισμός Λιμένα Θεσσαλονίκης και η ΕΥΑΘ.
Ξακουστή Αντωνάκου,
Εκπαιδευτικός
