Ι.Ν. Κυριαζής, Παλατινή Ανθολογία. Παρουσίαση: Σοφία Κολοτούρου.
Οι περισσότεροι από μας κρατήσαμε μια αόριστη ανάμνηση των αρχαίων ελληνικών που διδαχτήκαμε στα σχολικά μας χρόνια, καθώς και την αίσθηση πως οι αρχαίοι, γενικώς, ήταν κάποιοι παλιοί, ξεπερασμένοι, συντηρητικοί ενίοτε πρόγονοί μας, που φιλοσοφούσαν στην αγορά σε καιρό ειρήνης και πολεμούσαν τον υπόλοιπο καιρό. Είναι έτσι όμως τα πράγματα ή μήπως αυτή είναι η επίσημη εικόνα που παίρνουμε σήμερα από τα σχολεία;
Κι εκείνες οι σκαμπρόζικες εικόνες στα μελανόμορφα αγγεία, πού πρέπει να καταταχθούν; Κι εκείνες οι υπόνοιες περί αθυροστομίας του Αριστοφάνη, κι εκείνα τα πονηρά γελάκια των μαθητών μπροστά στα αγαλματίδια των σατύρων; Δεν γράφτηκε, άραγε, κάτι ανάλογο με αυτές τις εικόνες και αυτά τα αγάλματα από τους αρχαίους; Μόνο τα Ομηρικά Έπη και τα ανδραγαθήματα εξιστορήθηκαν; Δεν γράφτηκε ούτε κάτι φιλοσοφικό ή σκωπτικό σε μορφή στίχου, μετά από τόσες φιλοσοφικές θεωρίες που αναπτύχθηκαν στην αγορά; Δεν γράφτηκε ούτε καν για το φόβο του θανάτου, από τους ανθρώπους που διοργάνωσαν τα Ελευσίνια μυστήρια; Μόνο η Σαπφώ και ο Όμηρος ήσαν ποιητές εκείνη την εποχή;
Ασφαλώς όχι, γνωρίζουμε αόριστα πως υπήρξαν και άλλοι ποιητές, αλλά ποιοι ήταν και τι έγραψαν; Και, αξίζει τον κόπο να ασχοληθεί κανείς και να διαβάσει «εκείνους τους ξεπερασμένους αρχαίους» έστω και σε μετάφραση; Τι έχουν σήμερα να μας πουν;
Στην πραγματικότητα, αρκεί ένας εμπνευσμένος γνώστης της αρχαίας ελληνικής (φιλόλογος συνήθως, όπως ο Γιάννης Κυριαζής) που να μπορεί να μεταδώσει με σύγχρονες λέξεις τα παλιά νοήματα, και αμέσως βλέπουμε πως οι πρόγονοί μας μπορούν να ακουστούν και να διαβαστούν με απόλυτα σύγχρονο τρόπο. Μπορεί να μην είχαν κομπιούτερ και κινητά τηλέφωνα, ούτε να πετούσαν με αεροπλάνα και να μην είχαν πάει στο φεγγάρι, αλλά τα διαχρονικά θέματα που τους απασχολούσαν ήταν ακριβώς τα ίδια με τα σημερινά: Έρωτας, σεξουαλική επαφή, υπαρξιακά ερωτήματα, γλέντι και οινοποσία, και φυσικά θάνατος. Αλλά και: επιγραφές σε τάφους και σε αγάλματα, αινίγματα, ακόμα και μαθηματικά προβλήματα. Όλα τα παραπάνω τα έγραφαν με τη μορφή των επιγραμμάτων, που ακολουθούσαν το ελεγειακό δίστιχο και τους κανόνες της αρχαίας προσωδίας. Τα περισσότερα επιγράμματα δεν ξεπερνούσαν τους 8 στίχους συνολικά (4 δίστιχα) για προφανείς λόγους εξοικονόμησης χώρου, καθώς δεν ήταν εύκολο να καταγραφούν (αρχικά χαράσσονταν πάνω σε μια επιφάνεια).
Εκείνος που τα κατέγραψε στο ίδιο χειρόγραφο και μπόρεσαν έτσι να σωθούν και να φτάσουν στις μέρες μας ήταν ο ιερωμένος Κωνσταντίνος Κεφαλάς το 10ο αι. μ.Χ. Εκείνος συγκέντρωσε 3.700 ποιήματα (κυρίως επιγράμματα), που είχαν γραφεί από τον 6ο αι. π.Χ. μέχρι τον 10ο αι. μ.Χ, και απάρτιζαν συνολικά 16 βιβλία. Το χειρόγραφο του Κεφαλά δεν βρέθηκε παρά το 1606 μ.Χ., στην Παλατινή Βιβλιοθήκη της Χαϊδελβέργης, οπότε όλη η ανθολογία ονομάστηκε Παλατινή Ανθολογία και με το όνομα αυτό έφτασε ως εμάς.
Στην Ελλάδα λίγοι επιχείρησαν να μεταφράσουν κάποια από τα επιγράμματα της Παλατινής Ανθολογίας ως τώρα. Γνωστότερη είναι η προσπάθεια του Ανδρέα Λεντάκη από τις εκδόσεις Δωρικός, το 1988. Αυτή αποτέλεσε και το πρότυπο έμπνευσης του Γιάννη Κυριαζή, με συνέπεια να ασχοληθεί και να μεταφράσει ο ίδιος 125 επιγράμματα από την Παλατινή Ανθολογία (αλλά και 15 αποσπάσματα εκτός αυτής, που βρίσκονται στο επίμετρο) και να μας τα προσφέρει σε μια συλλογή που κυκλοφόρησε στα τέλη του 2009 από τις εκδόσεις Ενδυμίων.
Η μετάφραση του Γιάννη Κυριαζή είναι μοναδική για τον εξής λόγο: καθώς, εκτός από φιλόλογος είναι και ποιητής και ο ίδιος, με ιδιαίτερη μάλιστα αίσθηση και αγάπη στις παραδοσιακές μορφές ποίησης, κατορθώνει να διατηρεί την έμμετρη-ομοιοκατάληκτη απόδοση, η οποία είναι και η μόνη που μπορεί να αποδώσει την προσωδία του πρωτοτύπου.
Το εγχείρημά του είναι ιδιαίτερα δύσκολο σε κάποια σημεία κι αυτό φαίνεται και όταν αναγκάζεται να αυξομειώνει τον αριθμό των στίχων σε σχέση με το πρωτότυπο. Τα καταφέρνει όμως.
Παραφράζοντας τον Οδυσσέα Ελύτη (που είχε επίσης ασχοληθεί με τη μετάφραση ορισμένων από αυτά τα επιγράμματα) θα λέγαμε πως η μετάφραση/απόδοση του Κυριαζή μοιάζει «φρέσκια καθώς ξεπήδαγε από τους αιώνες».
Πολλά από τα επιγράμματα βρίσκονται και στο Διαδίκτυο, στη σελίδα:
https://palatini.blogspot.com/, από όπου αλιεύσαμε το παρακάτω. Οι κόλακες κι οι κόρακες διαφέρουν σ’ ένα γράμμα
Ασφαλώς όχι, γνωρίζουμε αόριστα πως υπήρξαν και άλλοι ποιητές, αλλά ποιοι ήταν και τι έγραψαν; Και, αξίζει τον κόπο να ασχοληθεί κανείς και να διαβάσει «εκείνους τους ξεπερασμένους αρχαίους» έστω και σε μετάφραση; Τι έχουν σήμερα να μας πουν;
Στην πραγματικότητα, αρκεί ένας εμπνευσμένος γνώστης της αρχαίας ελληνικής (φιλόλογος συνήθως, όπως ο Γιάννης Κυριαζής) που να μπορεί να μεταδώσει με σύγχρονες λέξεις τα παλιά νοήματα, και αμέσως βλέπουμε πως οι πρόγονοί μας μπορούν να ακουστούν και να διαβαστούν με απόλυτα σύγχρονο τρόπο. Μπορεί να μην είχαν κομπιούτερ και κινητά τηλέφωνα, ούτε να πετούσαν με αεροπλάνα και να μην είχαν πάει στο φεγγάρι, αλλά τα διαχρονικά θέματα που τους απασχολούσαν ήταν ακριβώς τα ίδια με τα σημερινά: Έρωτας, σεξουαλική επαφή, υπαρξιακά ερωτήματα, γλέντι και οινοποσία, και φυσικά θάνατος. Αλλά και: επιγραφές σε τάφους και σε αγάλματα, αινίγματα, ακόμα και μαθηματικά προβλήματα. Όλα τα παραπάνω τα έγραφαν με τη μορφή των επιγραμμάτων, που ακολουθούσαν το ελεγειακό δίστιχο και τους κανόνες της αρχαίας προσωδίας. Τα περισσότερα επιγράμματα δεν ξεπερνούσαν τους 8 στίχους συνολικά (4 δίστιχα) για προφανείς λόγους εξοικονόμησης χώρου, καθώς δεν ήταν εύκολο να καταγραφούν (αρχικά χαράσσονταν πάνω σε μια επιφάνεια).
Εκείνος που τα κατέγραψε στο ίδιο χειρόγραφο και μπόρεσαν έτσι να σωθούν και να φτάσουν στις μέρες μας ήταν ο ιερωμένος Κωνσταντίνος Κεφαλάς το 10ο αι. μ.Χ. Εκείνος συγκέντρωσε 3.700 ποιήματα (κυρίως επιγράμματα), που είχαν γραφεί από τον 6ο αι. π.Χ. μέχρι τον 10ο αι. μ.Χ, και απάρτιζαν συνολικά 16 βιβλία. Το χειρόγραφο του Κεφαλά δεν βρέθηκε παρά το 1606 μ.Χ., στην Παλατινή Βιβλιοθήκη της Χαϊδελβέργης, οπότε όλη η ανθολογία ονομάστηκε Παλατινή Ανθολογία και με το όνομα αυτό έφτασε ως εμάς.
Στην Ελλάδα λίγοι επιχείρησαν να μεταφράσουν κάποια από τα επιγράμματα της Παλατινής Ανθολογίας ως τώρα. Γνωστότερη είναι η προσπάθεια του Ανδρέα Λεντάκη από τις εκδόσεις Δωρικός, το 1988. Αυτή αποτέλεσε και το πρότυπο έμπνευσης του Γιάννη Κυριαζή, με συνέπεια να ασχοληθεί και να μεταφράσει ο ίδιος 125 επιγράμματα από την Παλατινή Ανθολογία (αλλά και 15 αποσπάσματα εκτός αυτής, που βρίσκονται στο επίμετρο) και να μας τα προσφέρει σε μια συλλογή που κυκλοφόρησε στα τέλη του 2009 από τις εκδόσεις Ενδυμίων.
Η μετάφραση του Γιάννη Κυριαζή είναι μοναδική για τον εξής λόγο: καθώς, εκτός από φιλόλογος είναι και ποιητής και ο ίδιος, με ιδιαίτερη μάλιστα αίσθηση και αγάπη στις παραδοσιακές μορφές ποίησης, κατορθώνει να διατηρεί την έμμετρη-ομοιοκατάληκτη απόδοση, η οποία είναι και η μόνη που μπορεί να αποδώσει την προσωδία του πρωτοτύπου.
Το εγχείρημά του είναι ιδιαίτερα δύσκολο σε κάποια σημεία κι αυτό φαίνεται και όταν αναγκάζεται να αυξομειώνει τον αριθμό των στίχων σε σχέση με το πρωτότυπο. Τα καταφέρνει όμως.
Παραφράζοντας τον Οδυσσέα Ελύτη (που είχε επίσης ασχοληθεί με τη μετάφραση ορισμένων από αυτά τα επιγράμματα) θα λέγαμε πως η μετάφραση/απόδοση του Κυριαζή μοιάζει «φρέσκια καθώς ξεπήδαγε από τους αιώνες».
Πολλά από τα επιγράμματα βρίσκονται και στο Διαδίκτυο, στη σελίδα:
https://palatini.blogspot.com/, από όπου αλιεύσαμε το παρακάτω. Οι κόλακες κι οι κόρακες διαφέρουν σ’ ένα γράμμα
και θα ’ταν όμοιοι εντελώς, το ρω αν γινόταν λάμδα.
Γι’ αυτό φυλάξου απ’ αυτό το ζώο, φιλαράκι – μάθε πως είναι ο κόλακας των ζωντανών κοράκι.
Γι’ αυτό φυλάξου απ’ αυτό το ζώο, φιλαράκι – μάθε πως είναι ο κόλακας των ζωντανών κοράκι.
Σχόλια
