Οι φυσικές καταστροφές που χτύπησαν με βαναυσότητα τη χώρα και τούτο το καλοκαίρι (συνεχίζοντας τις καταστροφές των προηγουμένων ετών) με αποκορύφωμα τις πλημμύρες στη Θεσσαλία (χωρίς να υποβιβάζω καθόλου τις πυρκαγιές στο δάσος της Δαδιάς και στη Ρόδο) έχουν προκαλέσει κλυδωνισμούς στην πορεία της ελληνικής οικονομίας όπως αυτή έχει χαραχθεί από την κυβέρνηση Μητσοτάκη.
Σημαντικά προβλήματα
Οι κλυδωνισμοί είναι πολλαπλοί και αφορούν:
1. Την καταστροφή ενός μεγάλου μέρους του βασικού παραγωγικού μέσου της αγροτικής παραγωγής: τη γη, το έδαφος. Περίπου 1.000.000 στρέμματα αγροτικής γης πλημμύρισαν δεχόμενα τόνους ύδατος αναμεμειγμένα με κάθε λογής τοξικά υλικά που ήταν αποθηκευμένα στις αγροτικές και εμπορικές επιχειρήσεις της περιοχής. Η απορρόφηση αυτού του μίγματος από το έδαφος εκ των πραγμάτων εγκυμονεί κινδύνους για την καταλληλότητα του ακόμη και όταν αποσυρθούν τα νερά. Κανείς δεν γνωρίζει πότε το έδαφος θα κριθεί κατάλληλο για να καλλιεργηθεί εκ νέου. Επίσης τα φερτά υλικά που έχουν επικαλύψει μεγάλες εκτάσεις αποτελούν ένα περαιτέρω πρόβλημα για τους τρόπους απόσυρσης και του χώρου τοποθέτησης.
2. Την καταστροφή πολύ μεγάλου μέρους του φυσικού κεφαλαίου των επιχειρήσεων (ζωικού κεφαλαίου, ύδρευσης των χωραφιών, μηχανημάτων, αποθηκών, καταστημάτων, χώρων παραγωγής , κατοικιών και πάσης φύσεως εγκαταστάσεων). Η επελθούσα κυριολεκτικά διάλυση του αγροτικού-κτηνοτροφικού και επιχειρηματικού παραγωγικού ιστού της περιοχής χρειάζεται για να ξαναλειτουργήσει, πολύ χρόνο, πολλά χρήματα αλλά κυρίως χρειάζεται τη βούληση των ανθρώπων (που κανείς δεν γνωρίζει αν θα υπάρξει).
3. Την καταστροφή βασικών υποδομών: οδικού δικτύου, σιδηροδρομικού δικτύου, δικτύου ύδρευσης και ηλεκτρικού δικτύου. Η αποκατάσταση θα είναι χρονοβόρα και υψηλού κόστους.
4. Βραχυπρόθεσμα , οι καταστροφές μπορεί να μην έχουν άμεσο αποτύπωμα στην οικονομία (όταν καίγονται επιχειρήσεις ή ένα δάσος δεν μειώνεται αυτομάτως το ΑΕΠ), ενώ αντίθετα οι κρατικές δαπάνες αποκατάστασής τους μπορεί και να αυξήσουν το ΑΕΠ. Ωστόσο, μακροπρόθεσμα η οικονομία επηρεάζεται αρνητικά, αφού έχει καταστραφεί κεφάλαιο και φυσικοί πόροι. Η μείωση του κεφαλαίου που χρησιμοποιείται στην παραγωγική διαδικασία (κτίρια, μηχανήματα, γη) αποτελεί, μακροπρόθεσμα, τη σημαντικότερη πρόκληση, καθώς επηρεάζει δυσμενώς τις παραγωγικές δυνατότητες της οικονομίας και, κατά συνέπεια, το δυνητικό προϊόν.
5. Το κόστος αποκατάστασης, παρότι είναι πολύ νωρίς για υπολογισμούς δεδομένου ότι ακόμη δεν έχουν αποσυρθεί τα ύδατα, δεν μπορεί να είναι μικρότερο από 5-7 δισ. ευρώ. Το δημοσιονομικό κόστος εκτιμάται στα 2,5-3 δισ. ευρώ δημιουργώντας περαιτέρω δυσκολίες στην κυβέρνηση σε σχέση με την επίτευξη των πρωτογενών πλεονασμάτων που έχουν συμφωνηθεί με τους δανειστές προκειμένου να θεωρείται βιώσιμο το δημόσιο χρέος.
6. Κανείς δεν γνωρίζει πως θα συμπεριφερθούν οι κάτοικοι της περιοχής. Πόσοι από αυτούς θα παραμείνουν να ξαναχτίσουν τις δραστηριότητες τους και πόσοι θα την εγκαταλείψουν.
7. Βραχυπρόθεσμα θα ασκηθούν ανοδικές πιέσεις στις τιμές των τροφίμων, ενώ μεσοπρόθεσμα ενδέχεται να επέλθει επιδείνωση του εμπορικού ισοζυγίου τόσο λόγω μείωσης των εξαγωγών αγαθών όσο και λόγω αναπλήρωσης, μέσω εισαγωγών, της απολεσθείσας αγροτικής και κτηνοτροφικής παραγωγής που προοριζόταν για εγχώρια κατανάλωση. Η Θεσσαλία αποτελεί, τον σημαντικότερο τροφοδότη της χώρας σε αγροτικά προϊόντα: παράγονται περί το 70% του χοιρινού κρέατος, πάνω από το ένα τρίτο από αρνιά και πρόβατα, το ένα τρίτο του κρέατος από νεαρά μοσχάρια και περί το 10,5% του συνόλου της πτηνοτροφικής παραγωγής. Επίσης η μισή ελληνική παραγωγή τυριών (47% των μαλακών τυριών, 23% των σκληρών, 38% της μυζήθρας). Τέλος, στη Θεσσαλία παράγεται το 18,5% του γάλακτος (20,4% του πρόβειου, 25,4% του βουβαλίσιου, 15,2% του αγελαδινού). Συνεπώς οι ανατιμήσεις σε αυτά τα προϊόντα αλλά και στα νωπά οπωροκηπευτικά και φρούτα, τα όσπρια και το κρέας είναι δεδομένες.
7. Νέα Μη Αποτελεσματικά Δάνεια εμφανίζονται στον ορίζοντα. Υπολογίζεται ότι τα δάνεια που έχουν χορηγηθεί στην περιφέρεια Θεσσαλίας είναι περίπου10 δισ. ευρώ. Τα αναμενόμενα Νέα Μη Αποτελεσματικά Δάνεια εκτιμάται ότι μπορούν να κινηθούν στο ύψος των 2 δισ. ευρώ.
Οι αιτίες
Τώρα αντιμέτωποι με αυτή την καταστροφή όλες οι πολιτικές δυνάμεις αλλά και οι μεμονωμένοι αναλυτές εκφράζουν τις απόψεις τους για τις αιτίες αυτής της καταστροφής και καταλογίζουν ευθύνες. Η δική μας άποψη είναι η ακόλουθη:
Η ιστορική ανάπτυξη της Ελλάδος χαρακτηρίζεται από πλήθος ιδιομορφιών και ιδιοτυπιών σε σχέση με την αντίστοιχη των δυτικών αναπτυγμένων χωρών. Όμως παρά τα ιδιαίτερα αυτά χαρακτηριστικά, που οι περισσότεροι μελετητές τα θεωρούν «παρεκκλίσεις» από το δυτικό αναπτυξιακό υπόδειγμα, το ελληνικό υπόδειγμα, μέχρι ενός σημείου –θα έλεγα λίγο αυθαίρετα την ένταξη της χώρας στο ευρώ– διατηρούσε την αναπτυξιακή του διάσταση. Δηλαδή εκτός από την οικονομική μεγέθυνση προσπαθούσε να αναπτυχθεί θεσμικά, κοινωνικά, πολιτιστικά, περιβαλλοντικά, περιφερειακά, σε μια κοινή πορεία που ενσωμάτωνε οργανικά όλες αυτές τις διαστάσεις. Κινούνταν δηλαδή στο μονοπάτι της ανάπτυξης (development). Η ένταξη στο ευρώ, η ένταξη σε ένα περιβάλλον έντονου οικονομισμού άλλαξε την κατεύθυνση δίνοντας ολοκληρωτικά το βάρος στη διαδικασίας της μονόπλευρης μεγέθυνσης (growth) της οικονομίας. Όλες σχεδόν οι προσπάθειες κατέτειναν στη μεγέθυνση της οικονομίας αδιαφορώντας για το αναπτυξιακό της σκέλος.
Ειρήσθω εν παρόδω, η ταύτιση των περιεχομένων της ανάπτυξης με εκείνα της μεγέθυνσης στον πολιτικό, επιστημονικό και δημοσιογραφικό λόγο από τα τέλη του 1990 δεν είναι ούτε ουδέτερη ούτε περιστασιακή. Αντιθέτως πρόκειται για μια φορτισμένη και βαθιά εμπεδωμένη σύγχυση που επιδρά στην παραγωγή οικονομικής και πολιτικής σκέψης.
Η αδιέξοδη και επιφανειακά προκληθείσα αύξηση (μεγέθυνση) του εθνικού προϊόντος και του αντίστοιχου εισοδήματος κατά την «επεκτατική» πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα επισκίασε τον εξαιρετικά ασταθή και ευάλωτο χαρακτήρα μιας μη διατηρήσιμης έως και επίπλαστης ευημερίας στο εγχώριο επίπεδο διαβίωσης. Και αυτό εξαιτίας του γεγονότος ότι το διαθέσιμο εισόδημα αυξανόταν παράλληλα με την παρατεταμένη συρρίκνωση της παραγωγικής βάσης της οικονομίας (μεταποιητικός και αγροτικός τομέας). Επί της ουσίας, η ελληνική οικονομία σταμάτησε να παράγει ή και δεν προχώρησε στην παραγωγική ένταξη νέων οικονομικών αγαθών που ενδεχομένως θα μπορούσαν να συμπεριληφθούν στον παραγωγικό της ορίζοντα κάτω από εναλλακτικές συνθήκες αποτελεσματικότητας.
Το αποτέλεσμα ήταν η πτώχευση της χώρας.
Οι μνημονιακές κυβερνήσεις με την καθοδήγηση των δανειστών, συνέχισαν σε αυτή την λογική, υποσκάπτοντας περαιτέρω τις αναπτυξιακές δυνατότητες της ελληνικής οικονομίας και μάλιστα φορτώνοντας ολόκληρο το βάρος στην εργασία.
Η κυβέρνηση Μητσοτάκη υπερκέρασε όλων των προηγουμένων στην ίδια κατεύθυνση: η μεγέθυνση της οικονομίας , με όλα τα μέσα, είναι το παν. Η λογική της μεγέθυνσης κυριάρχησε παντού. Όμως η μεγεθυντική διαδικασία χωρίς την αναπτυξιακή της διάσταση είναι μια φτωχή και κουτσή διαδικασία. Αποτελεί ληστρική εκμετάλλευση των περιβαλλοντικών και πλουτοπαραγωγικών πόρων με στόχο το γρήγορο και εύκολο χρήμα και τις εύκολες εκλογικές νίκες. Είναι μια επικίνδυνη διαδικασία, Είναι μια διαδικασία με σίγουρο δυσχερές τέλος. Την πληρώνουμε ακριβά τη φτηνή μεγέθυνση, είναι σωρευτικές οι βλάβες που προκαλεί κάθε λίγα χρόνια πυρκαγιές, χιονοπτώσεις, θύελλες, βροχοπτώσεις έχουν αφαιρέσει εκατοντάδες ζωές και έχουν κοστίσει δεκάδες δισεκατομμύρια.
Έτσι στα τέσσερα χρόνια της διακυβέρνησης Μητσοτάκη είμαστε μάρτυρες αυτών των φαινομένων. Πλημμύρες, πυρκαγιές, πάλι πλημμύρες και πάλι πυρκαγιές. Μια διαδικασία που φαίνεται να αποκτά ένα είδος κανονικότητας. Οι μεγάλες πυρκαγιές που προκάλεσαν ανείπωτες καταστροφές στην Εύβοια, στη Ρόδο, στο δάσος της Δαδιάς, οι πρωτοφανείς πλημμύρες στη Θεσσαλία αποτελούν αδιάψευστους μάρτυρες μιας πορείας που δεν μπορεί να συνεχιστεί. Το κόστος των τελευταίων συμβάντων στο θεσσαλικό κάμπο είναι τεράστιο. Σε ανθρώπινες ζωές (πόσο εύκολα κατέρρευσε το κυβερνητικό δόγμα των μηδενικών απωλειών), σε γεωργικό και κτηνοτροφικό κεφάλαιο, σε επιχειρηματικό κεφάλαιο, σε υποδομές (δρόμοι, γέφυρες, σιδηροδρομικό δίκτυο, φράγματα), σε απώλειες ζώων της πανίδας που συνεισφέρουν στη διατήρηση της οικολογικής αλυσίδας.
Οι πρωτοφανείς καταστροφές που πλήξει τη χώρα την περίοδο διακυβέρνησης Μητσοτάκη δείχνουν με απόλυτο τρόπο ότι επιβάλλεται άρδην η αλλαγή πλεύσης της χώρας με την εγκατάλειψη του στείρου οικονομισμού και της μονόπλευρης οικονομικής μεγέθυνσης. Οι σταδιακές αυξητικές τάσεις της ποσοστιαίας συμμετοχής του κλάδου διαχείρισης ακίνητης περιουσίας και του τουριστικού κλάδου είναι ώριμα πια σημάδια μιας ευάλωτης οικονομίας η οποία βασίζεται σε ένα υπόλοιπο ρηχό παραγωγικό σύστημα που παράγει συναθροιστικά μια ιδιαίτερα χαμηλή προστιθέμενη αξία.
Χρειάζεται να αναστοχαστούμε σοβαρά για το αναπτυξιακό υπόδειγμα της χώρας και συνολικά για το μέλλον της χώρας.
