Τέσσερις ταινίες που προβλήθηκαν στην 67η Μπερλινάλε με πολιτικές αιχμές
Ανταπόκριση από Βερολίνο: Ιφιγένεια Καλαντζή*
Η συμμετοχή πέντε σκηνοθετριών φέτος στο Διαγωνιστικό, με ταινίες που θίγουν το brexit, την κρίση, το προσφυγικό και τον εθνικισμό, συνέβαλε στην ανάδειξη πολιτικών αιχμών
The other side of hope
Από τις πιο αισιόδοξες ταινίες του Διαγωνιστικού, στην 67η Μπερλινάλε, η νέα ταινία The other side of hope, του 60χρονου Φινλανδού Άκι Καουρισμάκι, συναγωνίζεται απόψε για την Χρυσή Άρκτο με άλλες 22, με πρόεδρο της Κριτικής Επιτροπής τον Ολλανδό σκηνοθέτη Πολ Βερχόβεν (Βασικό Ένστικτο).
Με επίκεντρο το προσφυγικό και την άνοδο του εθνικισμού, οι οδύσσειες ανθρώπων, σε παράλληλες και συγκλίνουσες διαδρομές, συνθέτουν τον ανθρωποκεντρικό καμβά στο χαρακτηριστικό κινηματογραφικό σύμπαν του Καουρισμάκι, επιμένοντας στο εφικτό μιας αρμονικής συνύπαρξης.
Ένας Σύριος πρόσφυγας έχει χάσει την οικογένειά του, όταν βομβαρδίστηκε το σπίτι του στο Χαλέπι, ενώ ένας μεσήλικας Φινλανδός επιχειρεί να ξαναλειτουργήσει ένα παρακμιακό εστιατόριο, όπου όλοι οι καλοί χωράνε, από ένα αδέσποτο σκυλάκι, μέχρι τον Σύριο πρόσφυγα. Ο Καουρισμάκι επιχειρεί μια πολυπολιτισμική προσέγγιση μέσα από τη μαγειρική και τη μουσική. Το εστιατόριο πειραματίζεται με ιαπωνικές και ινδικές σπεσιαλιτέ, ο Σύριος τραγουδάει ένα θλιμμένο σκοπό στον ταμπουρά του, ενώ μπλουζ και ροκ μπαλάντες ερμηνεύονται ζωντανά από πλανόδιους μουσικούς και τοπικές μπάντες σε μπαράκια. Όπως ο Μπρεσόν, ο Καουρισμάκι επιμένει στην αποστασιοποιημένη ερμηνεία. Χρήματα ανταλλάσσουν διαρκώς χέρια ή τσεπώνονται με φούρια, ενώ δίνεται ιδιαίτερη σημασία στην αμοιβή εργαζομένων, λες και όλα ακολουθούν ένα ευχολόγιο, σε μια ανασκευαστική οπτική της πραγματικότητας. Με σταθερά πλάνα, δίχως βιασύνη, οι λιγομίλητες και γεμάτες χρώματα ρετρό αισθητικής, ταινίες του Καουρισμάκι αναδύουν μια αθώα γλυκύτητα, λειτουργώντας όπως το θέατρο του Μπρεχτ, σαν απλά μαθήματα κατανόησης της τάξης πραγμάτων, με σκοπό την ανατροπή της.
Μανιώδης καπνιστής, με ηλεκτρονικό τσιγάρο αυτή τη φορά, ο Καουρισμάκι, με το γνωστό μποέμικο στυλ, δήλωσε στη συνέντευξη τύπου πως η ταινία αποτελεί τη δεύτερη, μετά το Λιμάνι της Χάβρης (2011), μιας τριλογίας με πρόσφυγες. Η Ευρώπη, τόνισε, «πολύ πριν γίνει οικονομική ένωση, είχε κοινό πολιτισμό». Αναφερόμενος στην αναγκαιότητα δημοκρατίας, συγχάρηκε την Μέρκελ, γιατί θεωρεί ότι προσπαθεί να αντιμετωπίσει το προσφυγικό. Υπενθυμίζοντας πως ο Ζαν Ρενουάρ ήθελε με την Μεγάλη Χίμαιρα να αποτρέψει τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αναφέρθηκε στη ρήση «Όταν ήρθαν να πάρουν τους Εβραίους δεν αντέδρασα γιατί δεν ήμουν Εβραίος, όταν ήρθαν να πάρουν τους κομμουνιστές δεν αντέδρασα γιατί δεν ήμουν κομμουνιστής, όταν ήρθαν να πάρουν εμένα δεν είχε μείνει κανείς για να αντιδράσει…», για να δηλώσει την αναγκαιότητα παραδειγματικής χρήσης του σινεμά. Το αποκορύφωμα στην επεισοδιακή συνέντευξη τύπου ήταν ο Φινλανδός πρωταγωνιστής που τραγούδησε ακαπέλα, με στεντόρεια φωνή, ένα ταγκό.
The Party
Ταινία-έκπληξη το συναρπαστικό The Party, της Αγγλίδας Σάλυ Πότερ, μια μακάβρια κωμωδία σε ασπρόμαυρο, με λαμπρό καστ ηθοποιών (Τίμοθι Σπολ, Κριστίν Σκοτ Τόμας, Μπρούνο Γκανζ, Πατρίτσια Κλάρκσον) και σπιρτάδα διαλόγων της ίδιας, που μέσα σε 71 λεπτά κατακρίνει το Σύστημα Υγείας και αποδομεί φιλία, ιδεολογίες και την υποκρισία των ζευγαριών, με γερές δόσεις φλεγματικού βρετανικού χιούμορ, γουντιαλενικής κοπής.
Η αρχική γιορτινή ατμόσφαιρα μιας παρέας διανοούμενων σε ένα σπίτι, με αφορμή την ανάθεση του υπουργείου Υγείας στην Τζάνετ (Σκοτ Τόμας), μετατρέπεται γρήγορα σε μια χαοτική βραδιά, με συγκλονιστικές αποκαλύψεις ανάμεσα σε παλιούς φίλους και εραστές, ενώ ένα πιστόλι δυναμιτίζει την κατάσταση, που ξεφεύγει επικίνδυνα. Οι χαρακτήρες απογυμνώνονται με εντάσεις θεατρικού τύπου, σε κλειστό χώρο, θυμίζοντας τον Θεό της Σφαγής (2011), μεταφορά από τον Πολάνσκι του θεατρικού της Γιασμίνα Ρεζά. Απίστευτη ποικιλία στη μουσική επένδυση, με επιλογές μπλουζ, τζαζ, μπαρόκ, φάντος και ταγκό.
Στη συνέντευξη τύπου, η Σάλλυ Πότερ δήλωσε ότι θεωρεί την ταινία της πολιτική καταγγελία μιας «σπασμένης Αγγλίας», στον αντίποδα του Brexit. Το σενάριο το έγραψε την περίοδο που «η αριστερά έχανε την ικανότητα να γίνει ουσιαστικά γενναία στις στρατηγικές της, μεταμφιεζόμενη σε κάτι κεντρώο, ώστε αριστερά και δεξιά να μην παρουσιάζουν διαχωριστικό». Η ασπρόμαυρη φόρμα προκαλεί μεγαλύτερο συναισθηματικό αντίκτυπο μιας αφαιρετικής αντίληψης του κόσμου, ενώ υποστήριξε τη θεραπευτική δύναμη του γέλιου, σε μια ταινία-αντίδοτο στις υπερπαραγωγές.
Colo
Σε πολύ διαφορετικό κλίμα η σκοτεινή ταινία Colo της Πορτογαλίδας Τερέζα Βιλαβέρντε, που ανιχνεύει τις επιπτώσεις της επιβεβλημένης οικονομικής ύφεσης.
Σε αργούς, υπνωτικούς σχεδόν ρυθμούς, με πολλά νυχτερινά πλάνα, εκτυλίσσεται η ιστορία διάλυσης μιας οικογένειας, που αδυνατεί πλέον να συντηρήσει το σπίτι και να πληρώσει λογαριασμούς. Η μητέρα δουλεύει διπλή βάρδια, ο άνεργος πατέρας εμφανίζει ψυχωτικές συμπεριφορές, η έφηβη κόρη πάει στο σχολείο με τα πόδια, αδυνατώντας να πληρώσει εισιτήριο, ενώ κόβεται και το ηλεκτρικό βυθίζοντάς τους στο σκοτάδι.
Insyriated
Στο τμήμα Πανόραμα, συγκλονιστική ήταν η αντιπολεμική, κλειστοφοβική αραβόφωνη ταινία Insyriated, του Βέλγου Φιλίπ Βαν Λεβ, με την διάσημη Παλαιστίνια ηθοποιό Χιάμ Αμπάς, που διαδραματίζεται μέσα σε ένα διαμέρισμα σε εμπόλεμη ζώνη της Συρίας. Εν μέσω βομβαρδισμών, μια μητέρα με τα παιδιά της προσπαθούν μαζί με μια γειτόνισσα και το μωρό της να συνεχίσουν τους καθημερινούς ρυθμούς, αρνούμενοι να εγκαταλείψουν το σπίτι τους. Με κοντινά στα βλέμματα, η κάμερα ακολουθεί τους ηθοποιούς, σε πλάνα διαρκείας, καθώς διασχίζουν το χώρο. Εν μέσω άγριων θορύβων εκτός κάδρου και ρίψεις βομβών, με το σπίτι να σείεται, η κάμερα απαθανατίζει από το μπαλκόνι μια γειτονιά γεμάτη ισοπεδωμένα σπίτια. Ο πόλεμος εισχωρεί σιγά-σιγά μέσα στο σπίτι, που παύει πλέον να είναι καταφύγιο. Σε μια κατάμεστη αίθουσα, ο σκηνοθέτης τόνισε πως το σενάριο αποσκοπεί να καταδείξει στα δυτικά ακροατήρια τι αφήνουν πίσω τους οι Σύριοι πρόσφυγες, που καταφεύγουν στην Ευρώπη με κάθε ρίσκο.
*H Ιφιγένεια Καλαντζή, θεωρητικός-κριτικός κινηματογράφου, [email protected]
