«Αυτός είναι στ’ αλήθεια ο λόγος που γράφω κατασκοπική λογοτεχνία: για να εξετάσω τις επιπτώσεις που έχει μια ζωή εξαπάτησης και υποκρισίας πάνω σε ουσιαστικά ηθικούς ανθρώπους»
Olen Steinhauer, «Ο Τουρίστας»
Ένα μεγάλο μέρος της αστυνομικής και κατασκοπικής λογοτεχνίας –ή τουλάχιστον τα κορυφαία δείγματα του είδους– μας βοηθά να ρίξουμε μια ματιά σε έναν κόσμο αθέατο. Χωρίς την ανάγκη τεκμηρίωσης ενός ιστορικού ή δημοσιογραφικού έργου μπορούν οι συγγραφείς να προβαίνουν σε σημαντικές αποκαλύψεις κάτω από τον μανδύα της μυθοπλασίας.
Ειδικά όταν στην αρχή του βιβλίου διαβάζω πως το μυθιστόρημα «είναι προϊόν μυθοπλασίας και κάθε σχέση με πραγματικά πρόσωπα ή γεγονότα είναι συμπτωματική», είμαι σίγουρος πως ο συγγραφέας έχει κάνει την έρευνά του και απολύτως τίποτα δεν είναι «συμπτωματικό».
Τέτοιου είδους δηλώσεις σε προστατεύουν από πιθανές περιπέτειες με τη δικαιοσύνη ή και από ακόμη χειρότερα που θα μπορούσαν να σου συμβούν.
Θυμάμαι πάντα την εξαίρεση του Χάινριχ Μπελ, που στον πρόλογο της «Χαμένης τιμής της Καταρίνα Μπλουμ» τόλμησε να γράψει:
«Τα πρόσωπα και τα πράγματα του βιβλίου είναι φανταστικά. Αν όμως ο αναγνώστης διακρίνει κάποιες ομοιότητες στα σημεία όπου περιγράφονται ειδικές μορφές “δημοσιογραφικής δεοντολογίας”, ας λάβει υπόψη πως οι ομοιότητες αυτές δεν είναι ούτε σκόπιμες ούτε τυχαίες – αλλά, απλώς, αναπόφευκτες»…
Αφορμή για τις σκέψεις αυτές το μυθιστόρημα του Olen Steinhauer «Ο Τουρίστας» που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Πόλις με μετάφραση και σχόλια από την Άλκηστη Τριμπέρη (η μνεία στους μεταφραστές που κάνουν μια τέτοια εξαιρετική δουλειά είναι απαραίτητη).
Όταν διάβασα στο οπισθόφυλλο πως ο Stephen King θεωρεί πως είναι το καλύτερο κατασκοπικό μυθιστόρημα που διάβασε ποτέ, το οποίο δεν ήταν γραμμένο από τον Τζων Λε Καρέ, μου φάνηκε υπερβολή.
Όταν έφτασα στην τελευταία σελίδα είχα πια καταλήξει στην ίδια άποψη!
Δεν είναι μόνο ένα συναρπαστικό μυθιστόρημα με αγωνία και συνεχείς ανατροπές. Είναι κάτι πολύ περισσότερο. Είναι πρώτα απ’ όλα μια ματιά διεισδυτική στον ίδιο τον κόσμο των κατασκόπων. Και ειδικά σε αυτούς που ονομάζει «Τουρίστες». Κατάσκοποι που δουλεύουν μόνοι τους αναλαμβάνοντας διάφορες «δουλειές» σε όλο τον πλανήτη, αλλάζοντας συνεχώς ονόματα και ζωή, κατασκευάζοντας ένα ψεύτικο βιογραφικό που καταλήγουν να το πιστεύουν ακόμη και οι ίδιοι. Δουλεύουν για κάποια χώρα αλλά ουσιαστικά είναι ένα είδος απάτριδων.
Ο ίδιος ο συγγραφέας σημειώνει:
«Ο Τουρισμός… γεννιέται από τον έφηβο μέσα μας, ο οποίος εύχεται να είχε μια πιστωτική κάρτα χωρίς όριο, μέρα τη μέρα, βδομάδα τη βδομάδα, για το υπόλοιπο της ζωής μας. Να ταξιδεύουμε με ελάχιστες αποσκευές, να μην αφήνουμε σχεδόν κανένα ίχνος και να αποφεύγουμε τα πρακτικά ζητήματα της καθημερινότητας που οι περισσότεροι άμοιροι πολίτες αναγκάζονται να αντιμετωπίσουν. Φόρους, ενοχλητικούς γείτονες ή ακόμα και αποσκευές: όταν τα ρούχα μας βρωμίσουν, απλώς θα αγοράσουμε καινούργια.»
Φυσικά δεν είναι μόνο αυτό. Το βιβλίο γίνεται συναρπαστικό και πειστικό επειδή μας δείχνει με ποιον τρόπο απλώνεται το δίχτυ πάνω από τον πλανήτη. Αυτοί που μοιάζουν «σύμμαχοι» πολεμούν ο ένας τον άλλο, ενώ οι εχθροί συμπλέουν.
Δύσκολο να γράφεις ένα κριτικό σημείωμα για ένα αστυνομικό ή κατασκοπικό μυθιστόρημα χωρίς να «προδώσεις» κρίσιμα σημεία της πλοκής του. Αυτά πάντως που ψιθυρίζουμε ή φανταζόμαστε ως «προβοκάτσιες» είναι ακριβώς έτσι. Χωρίς να μπαίνουμε σε θεωρίες συνωμοσίας.
Πίσω από τα όσα έχουν συμβεί με την ανάπτυξη ακραίων ισλαμικών οργανώσεων βρίσκονται μεγάλες δυνάμεις που θεώρησαν πως μπορούν να τις χρησιμοποιήσουν για τους δικούς τους σκοπούς στα γεωπολιτικά παιχνίδια.
Άνθρωποι της ίδιας υποτίθεται «πλευράς» παίρνουν αντικρουόμενες εντολές και καταλήγουν να κυνηγούν ο ένας τον άλλο με την ενορχήστρωση αυτών που βρίσκονται επικεφαλής.
Ο συγγραφέας παρουσιάζει με μοναδικό τρόπο και τις συγκρούσεις μεταξύ διαφορετικών οργανισμών στο εσωτερικό της κάθε χώρας και τα παιχνίδια εξουσίας που παίζονται εις βάρος και της ίδιας τους της χώρας.
Πράγματι είμαστε στα χνάρια του Τζων Λε Καρέ που μέσα από τα βιβλία του αποκάλυψε έναν αθέατο κόσμο που κινεί τα νήματα.
Όμως ο Steinhauer πάει κι ένα βήμα παραπέρα παρουσιάζοντας τις εσωτερικές συγκρούσεις των ηρώων του και κυρίως του βασικού πρωταγωνιστή, του Μάιλο Γουίβερ, που προσπαθεί ειλικρινά και απελπισμένα να πιαστεί από μια «πραγματική» ζωή. Να αφήσει πίσω του τον Τουρίστα για χάρη του οικογενειάρχη.
Δεν θα πω φυσικά αν τα καταφέρνει!
Σε κάθε περίπτωση το βιβλίο αυτό δεν μας βοηθά μόνο να κατανοήσουμε τον κόσμο και όσα συμβαίνουν γύρω μας, αλλά και όσα συμβαίνουν εντός μας.
Ελπίζουμε να εκδοθούν σύντομα και στα ελληνικά τα υπόλοιπα βιβλία της σειράς με τον ίδιο ήρωα.
Άλλωστε όπως γράφει ο συγγραφέας «…αδυνατώ να αποδιώξω τη σκιά του Μάιλο Γουίβερ από πάνω μου. Είναι τόσο επίμονος ώστε εμφανίζεται σε ένα βιβλίο που δουλεύω τώρα. Και μόλις ξεπρόβαλε το τσακισμένο του πρόσωπο, τα προσχέδια των νέων μυθιστορημάτων του Μάιλο άρχισαν αν μου παρουσιάζονται, σαν μαγεία»…
