της Μαρίας Μαγγιώρου*
Ι. Ισχύς και Ανωτερότητα
Τo «δικαίωμα στην άμυνα» του Ισραήλ δεν είναι πολιτική θέση. Έτσι κι αλλιώς η Ισχύς ως πολεμική δύναμη αντί της πολιτικής εξουσίας αποτελεί Σημασία απολίτευτων-ακοινώνητων-αντικοινωνικών λαών. Οι λαοί με νομαδική καταγωγή κάνουν τον άνθρωπο αναπόδραστα φαύλο (άπολις-φαύλος είναι κάποιος «δια φύσιν και ου δια τύχην»). Δεδομένου ότι οι ανθρωπολογικοί τύποι είναι κατασκευές (δημιουργήματα, «φύσει όντα»), ο άπολις γίνεται φιλοπόλεμος («πολέμου επιθυμητής», όπως τον λοιδορεί ο Όμηρος).
Επίσης, είναι δεδομένο ότι ο ατομικισμός αυτού του ανθρωπότυπου επιβάλλει τη δικαιολόγηση της απανθρωπιάς του με όρους ανωτερότητας. Έχοντας να επιλέξει ανάμεσα στο θηρίο και τον θεό, επιλέγει το δεύτερο και φαντασιώνεται ότι είναι ο αγαπημένος, ο εκλεκτός του θεού. Με αποτέλεσμα να πιστεύει ότι είναι ανώτερος, ότι αυτός είναι ο «καλός», ο φαύλος είναι ο πολίτης. Αυτού του είδους την ανωτερότητα την παρατηρούμε και στους Γερμανούς Βαρβάρους που ήταν νομαδικά φύλα όπως οι Εβραίοι.
Την αντιστροφή καλού-κακού, την έκαναν ιδεολογία οι Ρωμαίοι και τη γνωρίζουμε ως ρωμαϊκό στωικισμό -χωρίς να γνωρίζουμε ότι πολέμησε με φανατισμό τον Πολίτη, την Πόλη και την Πολιτική με τον «κατά φύσιν κοσμοπολιτισμό» του. Τίθεται επομένως προς συζήτηση, ως θέμα πολιτικής κοινωνιολογίας, η αντίθεση άπολη-πολίτη. Τίθεται βεβαίως και το γεγονός ότι το παρελθόν των κοινωνιών δεν ξεπλένεται με ψευδαισθήσεις περί «προόδου». Χωρίς να αμφισβητηθεί ρητά μια οντολογική πίστη των προγόνων, οι απόγονοι αναπαράγονται φτυστοί. Τίθεται ακόμα και η γυμνότητα αυτής της αλήθειας στην αμερικανική Ισχύ δεδομένου ότι στην Ευρώπη προκαλεί σύγχυση η ανάμειξη των δύο ανθρωπολογικών τύπων.
Κατά την εβραϊκή παράδοση Ισχύος-Ανωτερότητας, ο καλός ανθρωπότυπος είναι ο νομάς (ιδιώτης) ονόματι Άβελ και ο κακός είναι ο «καθιστικός» αγρότης, ο κατώτερος «εγκατεστημένος» (πολίτης) ονόματι Κάιν. Το βιβλίο της Γένεσης τους παριστάνει ως αδέλφια, ως γιούς των πρωτόπλαστων. Εκεί αναφέρεται ότι ο κακός αγρότης Κάιν ζηλεύει θανάσιμα τον καλό (αγνό και ευλαβή) βοσκό Άβελ, τον οποίο αγαπά ο θεός αφού είναι καλύτερος άνθρωπος. Αναπόδραστα, ο Κάιν γίνεται φονιάς και οι απόγονοι του είναι αυτοί που ξεκινούν τις επιθέσεις «χειρών αδίκων». Έγινε διάχυτη η πίστη ότι «ο θεός έχει σημαδεμένους τους κακούς» μόνο που το σχετικό κείμενο λέει ότι πως ο θεός διαβεβαίωσε τον Κάιν πως δεν κινδυνεύει η ζωή του γιατί θα βάλει σημάδι πως όποιος τον σκοτώσει θα λάβει επταπλάσια εκδίκηση.
Είναι εντυπωσιακό το πόσο ταυτίζονται με τον Άβελ οι σημερινοί Αμερικανοί κυβερνήτες και κυβερνητικοί. «Μόνο αν πιστέψουμε πως είμαστε γιοί του Άβελ, θα ξανακάνουμε μεγάλη την Αμερική», λένε σήμερα στελέχη του Λευκού Οίκου. Το κακό που επέφερε ο κρατισμός του Κάιν, θεραπεύεται με τον ιδιώτη Άβελ: Αντί για κοινωνικό κράτος, μας χρειάζεται μια «ανοικτή-ανεκτική» (νομαδική) κοινωνική ζωή ( Eric Schnurer, July, 2017).
«Ανοικτή κοινωνία» σημαίνει εθνομηδενισμός, δηλαδή ακύρωση της Κοινωνίας. «Ανεκτική κοινωνία» σημαίνει ακύρωση των αξιών και σημασιών, σχετικισμό και μηδενισμό, βία. {Να μην ξεχάσουμε και την οπλοκατοχή των Αμερικανών ως κατάλοιπο νομαδισμού. Οι νομάδες δεν είναι μόνο φιλοπόλεμοι αλλά καθιστούν τον πόλεμο ενδημικό λόγω αντίπαλων φατριών. Πράγμα που συνεπάγεται πώς ο καθένας πρέπει να είναι οπλισμένος}.
Από την Εποχή του Χαλκού επιβιώνει η αντίθεση άπολη-πολίτη. Επί δύο αιώνες πολεμούσαν οι Εβραίοι τους Φιλισταίους και τους Χαναναίους για να αποκτήσουν δικαίωμα γης. Η στροφή στην Εποχή του Σιδήρου σήμαινε χωρισμό των εβραϊκών φυλών και σταδιακή υποταγή τους στους Ασσύριους και τους Βαβυλώνιους. Εμπρηστές του σημερινού Πολέμου είναι πάλι οι εχθροί της Πόλης. Αφού κατέστρεψαν την Κοινωνία με την ιερή πίστη πως «μόνο τα άτομα υπάρχουν», περηφανεύονται για την ιδέα των εργαζομένων ως «ψηφιακών νομάδων» και τον κοσμοπολιτισμό του «ρευστού πολίτη». Το να καταντήσει ο άνθρωπος ένας «νομάς του παρόντος» ως «πλάνητας του πλανήτη» είναι ο θρίαμβος του φιλοπόλεμου Άβελ.
ΙΙ. Η αντίθεση άπολη-πολίτη στην Γεωπολιτική
Η ιστορικός Μαρία Ευθυμίου οργώνει την Ελλάδα εντυπωσιάζοντας με τη διάλεξη για την πανάρχαια ασύμμετρη σχέση μεταξύ Ισχύος των ναυτικών λαών και χερσαίων Δυνάμεων. Γενικά οι ιστορικοί διαπιστώνουν την ταύτιση νομάδων-πειρατών και τον εκσυγχρονισμό τους σε εμπόρους και χρηματιστές. Μήπως λοιπόν η «περιβαλλοντική» σημερινή «νομαδική σύγκρουση» –η συνυφασμένη με τη σπανιότητα του νερού και την καταστροφή αγρών λόγω βοσκής– δεν περιορίζεται στις μικροκοινωνίες της Αφρικής;
Η Γεωοπολιτική δεν έχει άραγε σχετικές αναλογίες; Μήπως η αναβίωση της Ισχύος-Ανωτερότητας στο όνομα του νομά Άβελ έχει το αντίστοιχό της στην αναβίωση των πολεμοχαρών νομάδων της στέπας Τουρκομογγόλων και του ISIS; {βλ. Mongols, Huns and Vikings: Nomads at War, Hugh N. Kennedy, John Keegan, Cassell, 2002}. Μήπως ο «πόλεμος πολιτισμών» ως θρησκευτικών πολέμων έχει να κάνει με την πυρηνική αντίθεση πολίτη-άπολη που διέσπασε τον ισλαμισμό όπως ακριβώς τον χριστιανισμό; Η νέο-οθωμανική Τουρκία και το νέο Ισλαμικό κράτος-χαλιφάτο του ISIS είναι σουνίτες, που θα πει ανώτεροι μουσουλμάνοι γιατί έχουν καλύτερη-«ιδιωτική» σχέση με τον θεό: Όπως οι προτεστάντες, εξαντλούν τη θρησκευτικότητα κατά τη νομαδική παράδοση, με ανάγνωση μιας Αποκάλυψης με συμμόρφωση σε ένα παράδειγμα που προτείνει η Βίβλος τους. Οι «κατώτεροι» σιίτες, όπως οι καθολικοί, έχουν ανάγκη μια αυθεντία, τον Ιμάμη, τόσο για την ερμηνεία των Γραφών όσο και για την καθοδήγηση.
Ας σημειωθεί πως στην ελληνική ιστορία δεν υποτιμήθηκε ποτέ ο αγρότης έναντι του ναυτικού, δεν θεωρήθηκε καν ευυπόληπτο επάγγελμα ο έμπορος. Ο βάρβαρος ήταν ο ψυχικά κολοβός, αυτός που στερείται το ένα από τα δύο χαρακτηριστικά του Ανθρώπου, τον Λόγο της Σοφίας (ο άπολις) ή την Ελευθερία της Βούλησης (ο δουλοπρεπώς θρησκόληπτος και απαθής).
Αξίζει να σκεφτούμε πως η λέξη νομάς προκύπτει από το ρήμα νέμω που είναι η ρίζα νοημάτων περί χωρισμού (αντίθετο του κοινωνείν) και με προθέσεις, σημαίνει διανέμω, απονέμω, κατανέμω κ.λπ. Την προσοχή μας χρειάζεται το γεγονός ότι, αναφερόμενο σε ζώα σημαίνει βόσκω αλλά αναφερόμενο σε ανθρώπους, στην Πόλη, σημαίνει καταστρέφω.
[Ο Νόμος δεν βγαίνει από το νέμω αλλά από τη νόμιση (θεϊκό έθιμο και πίστη), του ρήματος νομίζω. Από το νέμω βγαίνει η Νέμεσις που είναι η ψυχολογία της εκδίκησης (νεμέτωρ Αισχύλου, ο εκδικητής). Νομός ή νέμος είναι ο τόπος που προσφέρεται για τροφή ζώων. Νομή είναι η εκμετάλλευση ενός πράγματος και νέμομαι σημαίνει ότι κατέχω κάτι χωρίς να έχω την κυριότητά του].
* Η Μαρία Μαγγιώρου είναι διδάκτωρ πολιτικής επιστήμης
