του Πιερλουίτζι Φαγκάν*
Ποια είναι η διαφορά μεταξύ της γεωπολιτικής γενικά και της γεωπολιτικής της πολυπλοκότητας; Η κύρια διαφορά είναι να κατανοήσουμε, τι εννοούμε όταν λέμε και αναλύουμε ως σύστημα. Και δεύτερον να περιγράψουμε πιο ειδικά το αντικείμενο, για παράδειγμα την τάξη αυτού του κόσμου. Το αντικείμενο είναι ο κόσμος και ο κόσμος είναι το σύνολο των γεγονότων που συμβαίνουν.
Πρέπει να χρησιμοποιήσουμε τη γεωγραφία, την ανθρώπινη γεωγραφία που σημαίνει πρωτίστως δημογραφία, την γεωϊστορία γιατί είναι σημαντικό να καταλάβουμε τι συμβαίνει στον γεωγραφικό χώρο. Ο γεωγραφικός χώρος είναι σημαντικός όπως επίσης είναι σημαντικό το πώς ζουν εκεί οι άνθρωποι, τι είδους πολιτισμό, τι είδους παράδοση και τι ιστορία έχουν. Και έτσι η γεωϊστορία είναι σημαντική όπως και η γεωοικονομία. Από την άλλη πλευρά, αυτή της πολιτικής, είναι σημαντικό να έχουμε κάποια γνώση, κάποιες πληροφορίες σχετικά με την εξωτερική πολιτική, προφανώς, της κύριας δύναμης αλλά και των χωρών που εμπλέκονται σε μια σύγκρουση. Για την εξωτερική πολιτική αλλά και για την εσωτερική πολιτική. Και έπειτα η γνώση της οικονομίας, του χρηματοπιστωτικού συστήματος και των νομισμάτων των διαφόρων χωρών και του συστήματος στο οποίο βασιζόμαστε.
Επίσης, είναι σημαντικό να έχουμε κάποιες πληροφορίες και γνώσεις σχετικά με τα στρατιωτικά γεγονότα, διότι οι συγκρούσεις συχνά μετατρέπονται σε ψυχρό πόλεμο ή θερμό πόλεμο ή άλλου τύπου στρατιωτικές συγκρούσεις. Είναι σημαντικό να έχουμε κάποιες πληροφορίες και γνώσεις σχετικά με την τεχνολογία, διότι είναι πολύ σημαντική στην οικονομία και τον στρατό, και είναι επίσης σημαντικό να γνωρίζουμε κάτι για τον πολιτισμό. Τον πολιτισμό μιας διαφορετικής χώρας, τον διαφορετικό πληθυσμό, τις πεποιθήσεις, την ιστορία αυτού του πολιτισμού, και για ορισμένες περιπτώσεις, για παράδειγμα στο Ισλάμ, είναι σημαντικό να γνωρίζεις κάτι για τη θρησκεία.
Και τέλος, κάποιες πληροφορίες σχετικά με το πρόβλημα της ατμόσφαιρας, του κλίματος κ.λπ. Με δυναμικό τρόπο, για να έχουμε μια φωτογραφία για τώρα και για τα επόμενα 10-20-30 χρόνια όσον αφορά την παροχή πόρων.
ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ για μια σύνθετη προσέγγιση της γεωπολιτικής. Δεν είναι απλά γεωπολιτική, είναι κοσμολογία, επειδή τώρα έχουμε αυτό το νέο είδος μεγάλου αντικειμένου, τον κόσμο, και πρέπει να καταλάβουμε τι συμβαίνει στον κόσμο. Γιατί; Επειδή τα τελευταία 70 χρόνια ο ανθρώπινος πληθυσμός αυξήθηκε 3 φορές στον κόσμο, όπως και τα κράτη. Τα κράτη αυξήθηκαν από 60 περίπου στο τέλος του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου σε πάνω από 200 στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ. Και υπάρχουν και άλλου τύπου δρώντες όπως πολυεθνικές, μεγάλες τράπεζες, ΜΚΟ, κ.λπ.
Ακόμα όλες οι χώρες παγκοσμίως χρησιμοποιούν, πλέον, τον σύγχρονο οικονομικό τρόπο ή τον καπιταλισμό αν προτιμάτε. Aλλά ο ορισμός του καπιταλισμού δεν είναι και τόσο εύκολος, υπάρχουν πράγματι πολλοί διαφορετικοί ορισμοί. Ο σύγχρονος οικονομικός τρόπος περιλαμβάνει την τεχνική, την επιστήμη, το κεφάλαιο και την αγορά. Λίγο-πολύ αυτό είναι το ίδιο σύστημα που χρησιμοποιούν όλες οι χώρες. Αλλά το σύστημα προέρχεται από τον 17ο ή τον 18ο αιώνα στη τη Μεγάλη Βρετανία, σε μια εντελώς διαφορετική κατάσταση, όταν δεν υπήρχε κάποια ανησυχία σχετικά με το περιβάλλον ή το κλίμα ή τους πόρους. Πριν από το αποικιακό σύστημα και μετά το αυτοκρατορικό σύστημα.
Τώρα όλες οι συνθήκες που γνωρίζουμε έχουν αλλάξει εντελώς, βρισκόμαστε σε έναν άλλο κόσμο. Γι’ αυτό ο κόσμος αλλάζει τόσο γρήγορα και τόσο βαθιά. Όλα αυτά άλλαξαν την παγκόσμια τάξη πραγμάτων. Τι σημαίνει τάξη από την άποψη της παγκόσμιας τάξης; Είναι ο τρόπος με τον οποίο υπάρχει η λειτουργία του παγκόσμιου συστήματος, η γενική ισχύς των χωρών και η σχέση μεταξύ τους, η οποία προέρχεται από μια τάξη πραγμάτων που βασίζεται στη συμφωνία του Μπρέτον-Γουντς μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο το 1944-45 και η οποία παραμένει η ίδια με το ΔΝΤ, την Παγκόσμια Τράπεζα, τον κεντρικό ρόλο του δολαρίου.
Ρε
Θα σας δώσω δύο παραδείγματα: Ο γενικός διευθυντής της Παγκόσμιας Τράπεζας ήταν Αμερικανός από την ίδρυσή της μέχρι σήμερα. Ο γενικός διευθυντής του ΔΝΤ ήταν Ευρωπαίος από την ίδρυσή του μέχρι σήμερα. Αλλά τώρα ο συνολικός πληθυσμός της Ευρώπης είναι περίπου το 8-9% του κόσμου, η Ασία είναι το 60% του κόσμου. Η Αφρική αυξάνεται επίσης πολύ γρήγορα, με αξιοσημείωτο τρόπο. Ο συνολικός πληθυσμός της Ευρώπης είναι περίπου το 8-9% του κόσμου, η Ασία είναι το 60%. Η Αφρική αυξάνεται με αξιοσημείωτο τρόπο. Άρα δεν αντιπροσωπεύεται η νέα παγκόσμια τάξη πραγμάτων και υπάρχει σύγκρουση για την αλλαγή της παγκόσμιας τάξης. Γιατί νέες δυνάμεις, νέες χώρες, νέες ήπειροι, νέοι πληθυσμοί θέλουν να συμμετέχουν στο γενικό παιχνίδι.
Αυτή η σύγκρουση άλλαξε επίσης από την άποψη της γεωπολιτικής την παγκόσμια τάξη που ήταν διπολική μέχρι το τέλος της Σοβιετικής Ένωσης το 1991. Και επίσης τότε υπήρχε ένα άλλο μέρος, οι αδέσμευτες χώρες. Η πρώτη συνάντησή τους ήταν στην Ινδονησία, στο Μπαντούνγκ το 1954-‘55. Η Κίνα, η Ινδία, το Πακιστάν, η Ινδονησία, η Αίγυπτος, η Γιουγκοσλαβία εκείνη την εποχή δεν ήταν τόσο σημαντικές για εμάς, επειδή ήταν υποβαθμισμένες από οικονομική άποψη, ήταν τριτοκοσμικές και έτσι δεν ήταν σημαντικές, αλλά τώρα είναι πολύ σημαντικές.
Η Κίνα είναι η δεύτερη οικονομία στον κόσμο, λίγο-πολύ το 75% του ΑΕΠ των ΗΠΑ. Η Ινδία είναι η πέμπτη, αλλά όλοι οι αναλυτές γνωρίζουν ότι στα επόμενα 5-6 χρόνια, η Κίνα θα γίνει πρώτη, οι ΗΠΑ θα γίνουν δεύτερες και η Ινδία θα γίνει τρίτη. Και επίσης η Νότια Κορέα αναπτύσσεται πολύ γρήγορα, όπως και η Ινδονησία, η Νιγηρία, η Βραζιλία, η Ρωσία πριν από τον πόλεμο και έτσι όλα αλλάζουν και αυτό δημιουργεί μια σύγκρουση.
Και είναι σημαντικό να κατανοήσουμε καλύτερα ποιος είναι ο ρόλος των ΗΠΑ, διότι οι ΗΠΑ ήταν επικεφαλής και ηγέτης του παλιού συστήματος. Ελέγχουν την Αγγλοσφαίρα (ΗΠΑ, Βρετανία, Καναδάς, Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία) και επίσης την Ευρώπη. Και όλοι μαζί είμαστε το 16% του κόσμου από άποψη πληθυσμού. Όσον αφορά την οικονομία, είμαστε περίπου το 50% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Αλλά αυτό το ποσοστό μειώνεται επειδή το άλλο ποσοστό αυξάνεται, της Κίνας, της Ινδίας, της Βραζιλίας, της Ρωσίας, της Νότιας Αφρικής ή της Αφρικής γενικά.
Τώρα η στρατηγική των ΗΠΑ είναι να αναδιαμορφώσουν τον διπολικό κόσμο και υπάρχει μια μεγάλη μάχη μεταξύ της δημοκρατίας της αγοράς –όχι της πραγματικής δημοκρατίας–, από τη μια πλευρά, και της απολυταρχίας της Ρωσίας, της Κίνας και των άλλων, από την άλλη . Αυτή είναι η συσκευασία που πουλάει η αμερικανική στρατηγική για να επαναφέρει ουσιαστικά μια μορφή ψυχρού πολέμου.
Ορισμένοι Αμερικάνοι αναλυτές, ρεαλιστές αναλυτές, πιστεύουν ότι η ιδέα να σπρώξουν μαζί τη Ρωσία και την Κίνα δεν ήταν μια καλή ιδέα για τις ΗΠΑ. Από την άλλη πλευρά, πρέπει να πούμε ότι από την έναρξη της ουκρανικής σύγκρουσης, οι ΗΠΑ πραγματοποίησαν έναν πολύ σημαντικό στόχο. Την ηγεμονική κατάληψη της Ευρώπης. Τώρα ο διαχωρισμός μεταξύ Ευρώπης και Ρωσίας είναι απολύτως ισχυρός και δεν υπάρχουν δυνατότητες για τα επόμενα χρόνια να φανταστούμε μια διαφορετική κατάσταση. Αυτό προέρχεται από έναν παλαιότερο εφιάλτη της γεωπολιτικής σκέψης που έκαναν οι Αγγλοσάξονες. Ανησυχούσαν ιδιαίτερα για μια πιθανή σύνδεση μεταξύ Γερμανίας και Ρωσίας. Η Ευρασία, αυτός είναι ένας τυπικός εφιάλτης της αγγλοσαξονικής γεωπολιτικής.
Αλλά από την άλλη πλευρά εμείς που ζούμε στην Ευρώπη τώρα είμαστε πλήρως ενσωματωμένοι στο αγγλοσαξονικό σύστημα. Έχουμε πάρει διαζύγιο από τη Ρωσία όσον αφορά διάφορες πτυχές, όχι μόνο το φυσικό αέριο. Επίσης, όσον αφορά τον πολιτισμό για παράδειγμα. Δεν ξέρω αν στην Ελλάδα είναι το ίδιο, αλλά στην Ιταλία υπάρχουν περίεργα φαινόμενα. Ο Ντοστογιέφσκι ή ο Τσαϊκόφσκι, τώρα είναι απαγορευμένη κουλτούρα.
Η Ρωσία μπορεί να έχει κάποια προβλήματα στο στρατιωτικό πεδίο, όπως είδαμε στην ουκρανική σύγκρουση, αλλά στο τέλος έχει 5-6 χιλιάδες πυρηνικά όπλα και στη μάχη μεταξύ μεγάλων δυνάμεων, το τελικό όπλο, το πυρηνικό όπλο, είναι σημαντικό, για να καταλάβουμε τι είδους λογική έχει μια σύγκρουση σε ένα διαφορετικό επίπεδο. Οπότε η κύρια μάχη είναι το κέρδισμα χρόνου. Οι ΗΠΑ θέλουν να κερδίσουν χρόνο για να καθυστερήσουν όσο το δυνατόν περισσότερο τον πολυπολικό κόσμο, γιατί αυτό σημαίνει ότι πρέπει να μοιραστεί η εξουσία.
Θα σας δώσω ένα παράδειγμα σχετικά με το ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα. Αυτό θα σημαίνει να μοιράζονται την πολιτική αυτών των θεσμών ή να έχουν μια σύμπραξη με άλλους θεσμούς. Για παράδειγμα στην Ασία έχουμε την Ασιατική Τράπεζα Επενδύσεων και Υποδομών που δημιουργήθηκε από την Κίνα, αλλά συμμετέχουν το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ιταλία και προφανώς όλες οι χώρες της Ασίας και λίγο πολύ αυτό το είδος τράπεζας υποκαθιστά μερικές φορές το ρόλο της Παγκόσμιας Τράπεζας και του ΔΝΤ.
Αλλά αυτό σημαίνει να μοιραστεί η εξουσία ή να μοιραστεί η εξουσία σχετικά με το διατραπεζικό δίκτυο Swift. H Κίνα και η Ρωσία αρχίζουν τώρα να δημιουργούν ένα άλλο δίκτυο. Και ειδικά σχετικά με τον ρόλο του δολαρίου, που φυσικά είναι το κέντρο του συστήματος, και αν θα μπορούσατε να υπάρξει ένα νέο παγκόσμιο νόμισμα ή ένα καλάθι διαφορετικών νομισμάτων. Φυσικά αυτό δημιουργεί ένα εντελώς άλλο παιχνίδι στην παγκόσμια σύγκρουση.
ΣΤΙΣ ΣΥΖΗΤΗΣΕΙΣ σας ενδιαφέρουν τα Βαλκάνια και το Αιγαίο. Γνωρίζαμε ότι στο βάθος του Αιγαίου και της Μεσογείου υπάρχει πολύ φυσικό αέριο αλλά μέχρι τώρα δεν ήταν τόσο σημαντικό γιατί το φυσικό αέριο μας ερχόταν από τη Ρωσία. Τώρα τώρα έγινε πολύ σημαντικό και ίσως αυξάνεται η πιθανότητα των συγκρούσεων. Τώρα ο Λίβανος συζητά με το Ισραήλ για το 10ο οικόπεδο. Η θάλασσα γύρω από την Κύπρο είναι χωρισμένη σε οικόπεδα και υπάρχει ένα οικόπεδο που διεκδικούν και ο Λίβανος και το Ισραήλ.
Δυστυχώς τα θαλάσσια σύνορα χαράχθηκαν στο παρελθόν όταν η θάλασσα ήταν μόνο νερό, οπότε δεν υπήρχε πραγματικό ενδιαφέρον.Τώρα με το φυσικό αέριο ή με τη ναυσιπλοΐα υπάρχει ένα ζήτημα για την αρκτική θάλασσα, τα σύνορα έγιναν πολύ σημαντικά και μερικές φορές ο ορισμός τους δεν είναι σαφής και δημιουργούνται όλες οι προϋποθέσεις για να υπάρξει σύγκρουση.
Είδαμε στην αρκτική θάλασσα για παράδειγμα. Εκεί έχουμε το σταδιακό λιώσιμο των πάγων και δημιουργείται ίσως η ευκαιρία για μια νέα εμπορική διαδρομή από την Ασία, από την Κίνα, από τα βόρεια της Ρωσίας που θα φτάσει στη Βόρεια Θάλασσα. Αυτό είναι ένα πρόβλημα, αλλά το κύριο πρόβλημα στην αρκτική θάλασσα καθώς και στο Αιγαίο Πέλαγος το πετρέλαιο. Τι συμβαίνει όσον αφορά τα ορυκτά και το φυσικό αέριο, την βενζίνη κ.λπ.
Και ίσως η είδηση για τη Σουηδία και τη Φινλανδία σχετικά με την είσοδο στο ΝΑΤΟ να μην συνδέεται με τον ουκρανικό πόλεμο. Δεν υπάρχει κανένας λόγος, επειδή αυτές οι χώρες δεν ανησυχούσαν για τη Ρωσία, δεν υπήρχε ανησυχία για εισβολή. Δεν υπάρχει στρατηγικός λόγος επειδή η Βαλτική θάλασσα, είναι μια κλειστή θάλασσα. Δεν υπάρχει τίποτα ενδιαφέρον. Ίσως ο πραγματικός λόγος συνδέεται με το γεγονός ότι αυτές οι δύο χώρες βρίσκονται στο αρκτικό συμβούλιο και έτσι είναι κοντά στη Ρωσία, που στο βορρά διαθέτει το μόνο λιμάνι χωρίς πάγο τον χειμώνα στον Αρκτικό, το Μπουρμανσκ. Είναι πολύ στρατηγικό και ίσως αυτό που συμβαίνει να συνδέεται με την επόμενη σύγκρουση μετά την Ουκρανία και μετά από αυτήν Αρμενίας – Αζερμπαϊτζάν, που ίσως θα είναι στην Αρκτική.
Οπότε όλα αλλάζουν και είναι δύσκολο να καταλάβουμε τι είδους αντίσταση μπορούμε να έχουμε προς όφελος των λαϊκών τάξεων. Γιατί προφανώς όταν υπάρχει κρίση ποιος πληρώνει; Η λύση και το αποτέλεσμα είναι πάντα το ίδιο. Εμείς πληρώνουμε, αλλά δεν είμαστε εμείς που διαχειριζόμαστε το σύστημα, οπότε δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα πριν συμβεί το πρόβλημα ή να διαχειριστούμε το πρόβλημα με τον τρόπο μας.
Πρέπει ίσως να προβληματιστούμε βαθιά, γιατί είναι απαραίτητο να καταλάβουμε τι μπορούμε να κάνουμε ως χώρες. Η Ελλάδα είναι μια μικρή χώρα, η Ιταλία είναι μια μικρή χώρα σε σχέση με 1,4 δισεκατομμύρια κατοίκους της Κίνας ή 1,4 δισεκατομμύρια της Ινδίας ή τα 300 εκατομμύρια της Ινδονησίας, τα 150 της Ρωσίας, τα 330 των ΗΠΑ κ.λπ.
Και έτσι πρέπει να σκεφτούμε πώς μπορούμε να προετοιμαστούμε για το μέλλον, γιατί τα επόμενα 30 χρόνια όλα αυτά που βλέπουμε τώρα, θα συμβούν, και μέρα με τη μέρα το τέρας γίνεται πολύ μεγαλύτερο σε ποσότητα και πολύ πιο προβληματικό σε ποιότητα.
* Ο Πιερλουίτζι Φαγκάν είναι αναλυτής και συγγραφέας
