Είναι πολλοί αυτοί που συμφωνούν ότι το κράτος και οι κυβερνήσεις δεν έχουν κανένα σχέδιο για την Ελλάδα, ούτε προστασίας ούτε προόδου. Άγονται και φέρονται με βάση αφενός τα συμφέροντα ενός μίγματος μεγαλοεπιχειρηματιών και πολιτικών και αφετέρου μιας κατάστασης έωλης καθώς η χώρα είναι αθωράκιστη σε κάθε διαβρωτικό ρεύμα που είτε έρχεται από το εξωτερικό είτε διαμορφώνεται από τις εσωτερικές συνθήκες. Και είναι αυτή η θολή αβεβαιότητα που θέτει επιτακτικά το ζήτημα της ταυτότητας.
Για να έχουμε, όμως, ταυτότητα χρειάζεται να καλλιεργούμε και να αναπτύσσουμε και την πνευματική και την υλική πλευρά του τόπου. Γιατί δεν υπάρχει πνευματική πλευρά χωρίς την υλική, ούτε υλική χωρίς την πνευματική. Αλλά δεν υπάρχει καμία τέτοια πρόθεση από την άρχουσα τάξη που κυβερνάει υπό τη διαρκή εποπτεία των μητροπόλεων, με όποια παραλλαγή κι αν εμφανίζεται, εμποτισμένη μόνο με τη λογική της λεηλασίας του τόπου. Γι’ αυτό και η ιδέα της ταυτότητας είναι ενοχλητική. Πώς θα απομυζήσει ανενόχλητα τον τόπο -με ένα σημαντικό κομμάτι, υπό τη μορφή λύτρων, να πηγαίνει στους ξένους κηδεμόνες-επενδυτές που στηρίζουν τις τοπικές ελίτ, αν αναγκαστεί να αποδεχτεί τις δεσμεύσεις που θέτει μία φιλολαϊκή τοποκεντρική ταυτότητα; Έτσι, το βάρος για την ταυτότητα πέφτει ξανά στην κοινωνία, στους αποκάτω.
Summer–state
Σήμερα, ευκαιριακά, η κύρια κατεύθυνση που δίνουν στη χώρα οι κυβερνώσες δυνάμεις είναι ο τουρισμός, δηλαδή, ο χαμηλών προσδοκιών μαζικός συρφετός. Αυτό που παραπλανητικά αποκαλούν «τουριστική βιομηχανία». Γι’ αυτό όσο αυξάνεται ο αριθμός των τουριστών τόσο πέφτει η ποιότητα ζωής. Και η συντριπτική πλειονότητα των Ελλήνων βιώνει τις επιπτώσεις αυτής της πτώσης καθώς εισρέουν στη χώρα πάνω από 30 εκατομμύρια επισκέπτες κάθε χρόνο που για ελάχιστα χρήματα αλλοιώνουν το περιβάλλον και τον πολιτισμό μας, αφήνοντας πίσω απορρίμματα, λύματα, ρύπανση και ακρίβεια. Επιπτώσεις πολύ μεγάλες, άμεσες, μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες όχι μόνο στα οικονομικά της χώρας, αλλά και στη διαμόρφωση του τρόπου ζωής και της εθνικής μας κουλτούρας και υπόστασης, κατά συνέπεια και της δικής μας ταυτότητας.
Έχοντας αφανίσει τη βιομηχανία και την αγροτική παραγωγή, η χώρα μεταλλάσσεται σταθερά σε χώρα part-time, σε χώρα εποχική, σε summer-state, κι αυτό πρόχειρα και αρπακτικά. Κι έτσι η Ελλάδα εξασθενεί από κάθε άποψη. Όχι μόνο η οικονομία της, ούτε μόνο η βιοποικιλότητά της. Χάνονται δεκάδες επαγγέλματα, χάνεται το know-how των χρησιμότερων γνώσεων και δεξιοτήτων που χρειάστηκαν αιώνες για να αποκτηθεί. Και η αποκλειστική ενασχόληση με τον τουρισμό δεν ενθαρρύνει ούτε τις σπουδές, ούτε τις επιστήμες, ούτε τις τέχνες.
Μια χώρα των τριών μηνών διαμορφώνει τις ανάλογες νοοτροπίες και δημιουργεί πολίτες με χαμηλότερο δείκτη εγρήγορσης. Όχι γιατί ο εργαζόμενος στον τουρισμό είναι χαζός, αλλά γιατί όταν ένα πολύ μεγάλο μέρος του ανθρώπινου δυναμικού εγκλωβίζεται μονόπλευρα σ’ αυτό το είδος, ο παραγόμενος διανοητικός πλούτος υστερεί και λιγοστεύει ρίχνοντας σε κατώτερο επίπεδο όλη την κοινωνία. Ήδη σε άλλες χώρες πολλές απ’ αυτές τις δουλειές ρουτίνας εκτελούνται από ρομπότ και ντρόουν.
Μια τριμηνίτικη χώρα, με πολύ σοβαρό δημογραφικό πρόβλημα και μετανάστευση των μορφωμένων νέων, μόνο από φτωχούς, άεργους, γηραλέους και οπισθοδρομικούς κατοίκους μπορεί να αποτελείται. Δηλαδή, όλο της το αμυντικό σύστημα είναι υπό κατάρρευση.
Και είναι εντελώς παραπλανητικές οι συζητήσεις για επέκταση της τουριστικής σεζόν. Γιατί πώς θα γίνει αυτό; Θα δίνουν οι επιχειρηματίες και ο δημόσιος τομέας της Ευρώπης ή της Κίνας άδειες στους εργαζόμενους το χειμώνα για να αυξηθεί η προσέλευση τουριστών στην Ελλάδα; Ή θα σταματούν οι γονείς τα παιδιά τους από το σχολείο για να περάσουν τον Νοέμβριο ή τον Φεβρουάριο 15 μέρες στην Κρήτη ή στη Ζάκυνθο;
Ταυτότητα
Για να αποκτήσεις ταυτότητα, ως έθνος, λαός, επαγγελματική ομάδα, άτομο ή τόπος, ακόμα και σαν προϊόν, πρέπει να έχεις μια χώρα ισχυρή με σωστό προσανατολισμό και σχέδιο. Και με αξιοκρατία και πρωτοτυπία. Εδώ, όλα έχουν καταπατηθεί, στρεβλωθεί, ξεφτιλιστεί. Εδώ, ο τόπος, άνθρωποι και φύση, υφίσταται ακατάσχετη υποβάθμιση και λεηλασία.
Για να πετύχουμε, λοιπόν, το απαραίτητο για να ζήσουμε με αξιοπρέπεια πρέπει πρώτα να συνέλθουμε και να δούμε την πραγματικότητα κατάματα.
Και μετά, επειδή και να ζήσουμε καλύτερα θέλουμε, αλλά και η πατρίδα μας ολόκληρη να πάει καλά, γιατί την αγαπάμε και της αξίζει, για την ιστορία της, τον πολιτισμό της και το υπέροχο φυσικό της περιβάλλον, αλλά και για τους ανθρώπους της που όποτε δόθηκε η ευκαιρία έδειξαν την αξία τους και την αγωνιστικότητά τους.
Σ’ αυτή τη φάση, επειδή δεν φαίνεται ότι μπορούμε να αλλάξουμε ακαριαία την ποιότητα της πολιτικής διοίκησης της χώρας που είναι στα τάρταρα, ούτε να παρέμβουμε ουσιαστικά στη διεθνή συγκυρία που στο δυτικό μπλοκ δεν είναι ευνοϊκή, κάθε προσπάθεια που κάνουμε, ακόμα και η πιο μικρή, είναι αναγκαία και κρίσιμη.
Οι γείτονές μας, οι Ιταλοί, ονόμασαν το σχέδιο τους «Τα ωραία χωριά» γιατί ήθελαν να κάνουν ή να κρατήσουν τα χωριά τους όμορφα. Απ’ αυτό ξεκίνησαν και με ένα σχέδιο που γινόταν όλο και πιο λεπτομερές προχώρησαν. Ένα τέτοιο σχέδιο για άμεση εφαρμογή ενταγμένο σε ένα μεγαλύτερο που θα αγκαλιάζει περισσότερους ανθρώπους και τόπους χρειάζεται ο κάθε τόπος. Ένα σχέδιο που θα υφίσταται αδιάκοπη επεξεργασία και αναβάθμιση.
Αν η Ελλάδα καταλήξει να γίνει μια τριμηνίτικη χώρα κι αν η Κρήτη μοιραία ακολουθήσει αυτό το μοντέλο με προοπτική να γίνει κάτι σαν τη Μαγιόρκα που οι κάτοικοι της διαδηλώνουν αγανακτισμένοι για να βάλουν φρένο στον μαζικό τουρισμό που τους έγινε εφιάλτης καθώς έκανε τη ζωή τους αφόρητη ή σαν τη Λάρνακα που καταλύθηκε από τσιμέντο για να έχουν καταφύγιο οι ανά τον κόσμο μαφιόζοι, αυτή μπορεί να είναι η μεγαλύτερη και πιο ύπουλη καταστροφή που η Ελλάδα κι ο Ελληνισμός θα έχουν υποστεί στην ιστορία τους.
Αποψίλωση και σχέδιο
Εμείς, αν θέλουμε να έχουμε ταυτότητα, πρέπει πρώτα να μοιραστούμε ένα όραμα. Να πιστέψουμε σε κάτι. Να αγαπήσουμε ξανά τον τόπο, όχι μόνο αορίστως σαν ιδέα, αλλά σαν κάτι που έχει και πνεύμα και σώμα. Να τον δούμε σαν κάτι πολύτιμο κι όχι σαν χωματερή!
Σήμερα, τα νέα παιδιά αναζητούν κάτι που να τα εμπνέει, να το αγαπούν και να θέλουν να το υπερασπιστούν. Όταν το χωριό ή η κωμόπολη μεταμορφώθηκε σε ένα μικρό κακέκτυπο της Κυψέλης, χωρίς καμία αισθητική, γιατί να κρατήσει τους νέους; Κι όταν η πολιτεία έχει καταργήσει το δημαρχείο ή το κοινοτικό γραφείο κι έχει πάρει το ταχυδρομείο, έχει κλείσει το υποκατάστημα της τράπεζας και κάθε παράρτημα υπηρεσίας κοινής ωφέλειας που λειτουργούσε, όταν η κοινωνική ζωή συρρικνώθηκε καθώς φεύγουν και οι εξειδικευμένοι εργαζόμενοι που υπηρετούν σ’ αυτές τις θέσεις, πόσο ενδιαφέρουσα μπορεί να είναι η διαβίωση στο χωριό αν δεν είσαι ηλικιωμένος που ζεις με τις αναμνήσεις σου;
Μπορεί κανείς παραβλέποντας αυτή την κοινωνική και πολιτισμική αποψίλωση, να πείσει τους νέους να παραμείνουν και να ζήσουν τη ζωή τους στο χωριό ή την κωμόπολη που γεννήθηκαν;
Και μπορεί να έχει προκοπή αυτός ο τόπος όταν τα 17χρονα και 18χρονα θέλουν να φύγουν στο εξωτερικό; Όταν μεταναστεύουν οι νέοι που διαβάζουν βιβλία, βλέπουν κινηματογράφο και μιλούν ξένες γλώσσες; Τα σύγχρονα παιδιά, που χειρίζονται με μεγάλη ευχέρεια τα ψηφιακά μέσα και έχουν φιλοδοξίες να κάνουν κάτι δημιουργικό;
Έχουμε, λοιπόν, και το brain drain, την αποστράγγιση εγκεφάλων, πάνω από μισό εκατομμύριο νέοι με πτυχία έφυγαν τα τελευταία χρόνια. Πληρώνει ο τόπος τις σπουδές τους, πληρώνουν οι οικογένειες για να τους παίρνουν οι Γερμανοί, Ολλανδοί, Άραβες και άλλοι, έτοιμους και δωρεάν.
Σ’ αυτό τον τόπο που ήμασταν θαλασσινός και στεργιανός λαός, τι θα είμαστε στο εξής; Χαμηλόμισθοι εποχικοί που καθαρίζουν πισίνες και σερβίρουν πίτσες;
Ο τόπος έχει ακόμα δυνάμεις παρ’ όλη τη φθορά, τη διαρροή και την αποθάρρυνση, αλλά δεν υπάρχει κατάλληλη πολιτική ηγεσία, κι αν θέλετε και η πνευματική, να αξιοποιήσει το ανθρώπινο δυναμικό μας. Η ελίτ έτσι έστησε το «μαγαζί», να πλουτίζει κρατώντας την κοινωνία στο ρελαντί.
Τερατώδεις στρεβλώσεις
Στη δεκαετία του ’60 και του ’70 που ακόμα η ύπαιθρος είχε κόσμο και παραγωγή, είχε συνοχή και ζωή, μπορούσε κανείς να ελπίζει στην καλυτέρευση των όρων διαβίωσης, όπως έγινε σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Αλλά εδώ παρότρυναν τον νέο αγρότη να γίνει μετανάστης, να εγκαταλείψει την ύπαιθρο αντί να βοηθηθεί να την αναπτύξει. Χωρίς δρόμους, χωρίς ηλεκτρισμό, χωρίς ραδιόφωνο, τι να κάνει ο νέος; Αργότερα, όταν στη δεκαετία του ’80 διοχετεύτηκαν κονδύλια στην επαρχία και πήρε ο αγρότης μια μεγάλη ανάσα, αποδείχτηκε ότι μπορούσε με τις κατάλληλες πολιτικές να σωθεί η ελληνική ύπαιθρος. Αλλά οι κυβερνώντες που εφαρμόζουν τις οδηγίες των μητροπόλεων αντί να το στερεώσουν αυτό, το υπονόμευσαν με πολλούς τρόπους, π.χ. ξηλώνοντας επ’ ανταλλάγματι τα αμπέλια και κόβοντας 14.000 ψαροκάικα, για να καταλήξουμε εγκληματικά στη ληστεία του χρηματιστηρίου, στον «Καλλικράτη», στα μνημόνια και στην τουριστική λαίλαπα που θα καταστρέψει ολοσχερώς ό,τι είχε απομείνει από την αγροτική -και όχι μόνο- Ελλάδα.
Είχαμε μεγαλώσει με άλλη κουλτούρα, ήταν ακόμα νωποί οι αγώνες του λαού μας κατά των κατακτητών και είχαμε ένα πάθος γι’ αυτό τον τόπο. Θέλαμε να τον κάνουμε ωραίο, ελκυστικό και βιώσιμο. Να είναι αγαπησιάρικος ο τόπος. Να τον αγαπούμε εμείς και να τον αγαπούν και οι ξένοι και να τον σέβονται. Και τώρα πού φτάσαμε; Ένας συμπολίτης μας που εργάζεται σε μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες, μου εκμυστηρεύθηκε ότι πολλοί από τους τουρίστες που δεν βγαίνουν ούτε για ένα φαγητό σε ταβέρνα, δεν ξέρουν καν σε ποια χώρα βρίσκονται! Και ούτε τους νοιάζει. Ήλιος, ξάπλα και φαΐ. Στα ξενοδοχεία που τους διαθέτουν πούλμαν για να επισκεφτούν την Κνωσό, είναι ελάχιστοι αυτοί που συμμετέχουν. Δεν τους ενδιαφέρει η ιστορία του τόπου. Δεν ξεκολλούν από την πισίνα κι ας βρίσκονται δίπλα στη θάλασσα. Απεχθάνονται την αλμύρα. Χιλιάδες πισίνες σε μια περιοχή που στα ξενοδοχεία είναι αναρτημένες εκκλήσεις στους πελάτες για οικονομία στο νερό καθώς υπάρχει σοβαρή έλλειψη στο νησί.
Μπορεί άραγε να συνειδητοποιήσει κανείς ότι αυτές οι τερατώδεις στρεβλώσεις δεν καταστρέφουν μόνο το φυσικό περιβάλλον, καταστρέφουν και την κουλτούρα του τόπου, καταστρέφουν και τον ίδιο τον άνθρωπο, γιατί αντί να προσαρμόζονται οι ξένοι επισκέπτες στην εντόπια κουλτούρα, έστω πρόσκαιρα, γίνεται το αντίστροφο, προσαρμόζονται οι ντόπιοι στη νέα κατάσταση! Κι όταν ο άνθρωπος εθιστεί στο κακό και εξαρτηθεί απ’ αυτό, το υπερασπίζεται κιόλας.
Αν, λοιπόν, δεν αγωνιστούμε ατομικά και συλλογικά για να αποτρέψουμε αυτή την αλλοίωση και την καταστροφή, ας αποχαιρετήσουμε την Ελλάδα που αγαπήσαμε.
Ο «Πλοηγός» δεν μπορεί να λύσει το πρόβλημα, αλλά κινείται στη σωστή κατεύθυνση. Χρειαζόμαστε, όμως, περισσότερους συνεργούς, να δημιουργηθεί ένα κίνημα σε όλη την Κρήτη. Η Κρήτη είναι μία από τις σημαντικότερες εστίες πολιτισμού και παραγωγής αγαθών που έχει η Ελλάδα. Αν δεν αρχίσει από την Κρήτη που είναι ακόμα ενεργή, από πού θ’ αρχίσει; Από τη Θράκη που είναι παρατημένη; Ή από την Ήπειρο που τα περισσότερα χωριά είναι από καιρό άδεια;
Χρειαζόμαστε τοπικά σχέδια, αλλά και μεγαλύτερα που θα πιάνουν όλη την Κρήτη. Και να πιέσουμε δρώντας να καταστρωθεί ένα ακόμα μεγαλύτερο σχέδιο που να καλύπτει όλη την Ελλάδα. Δυστυχώς ούτε οι βουλευτές ενδιαφέρονται, πέρα από την ψηφοθηρία. Κι όταν εμφανίζονται λένε μερικά κλισέ και φεύγουν βιαστικά γιατί έχουν πάντα σοβαρότερες υποχρεώσεις.
Κάτι, όμως, πρέπει να γίνει γρήγορα γιατί σε λίγο δεν θα απομένει τίποτα όρθιο και ακέραιο.
Μαζικός τουρισμός
Δεν είμαι αδιακρίτως εναντίον του τουρισμού, ούτε αντιπαθώ τους ξένους, μελετώ τους πολιτισμούς τους, θέλω να συνυπάρχουμε και να συνδημιουργούμε, αλλά όχι να διογκώνεται ο μαζικός τουρισμός και στο τέλος όλα τα μορφωμένα παιδιά να είναι κούριερ, σερβιτόροι και καμαριέρες και η χώρα να σερβίρει μόνο καφέδες και να στρώνει σεντόνια! Τι είδους χώρα θα είναι αυτή; Βήτα, γάμα ή δέλτα διαλογής; Γιατί εκεί πάει. Μερικής απασχόλησης. Και τον υπόλοιπο χρόνο να είναι όλα υποτονικά. Να γεμίζουν το καλοκαίρι τρεις ή τέσσερις μήνες τα τουριστικά μέρη και να δουλεύουν οι νέοι κάνοντας άσχετες και προσωρινές δουλειές. Καμία δουλειά δεν είναι ντροπή, αλλά δεν μπορεί μια ολόκληρη χώρα να στηριχτεί σ’ αυτό το μοντέλο.
Σήμερα, πολλές χώρες έχουν φύγει μπροστά με χίλια. Και δεν εννοώ μόνο την Κίνα που είναι άλλης ποσότητας και ποιότητας, υπάρχουν και ευρωπαϊκές χώρες που είναι στα κιλά μας. Για παράδειγμα, η Φινλανδία το 1960 ήταν κατά βάση αγροτική χώρα, χωρίς αποικίες, με μικρότερο πληθυσμό και με πολύ χειρότερο κλίμα. Σήμερα, η Φινλανδία είναι πρώτη σε ποιότητα ζωής. Γιατί εμείς είμαστε τελευταίοι; Δεν πρέπει κάποιοι να φταίνε γι’ αυτό; Αλλά εδώ δεν αποδίδεται ευθύνη, ούτε δικαιοσύνη, υπάρχει ανευθυνότητα, μεροληψία και ασυδοσία. Ο τόπος σπαταλιέται και κατακλέβεται, μοιρολατρικά. Γιατί έτσι έμαθαν κι έτσι βολεύτηκαν οι διαχειριστές της Ελλάδας, σε βάρος του τόπου, του πολιτισμού, της οικονομίας, του εργαζόμενου λαού και του φυσικού περιβάλλοντος. Και δίνουν κάποια ψίχουλα στον Έλληνα, τον οποίο άλλοτε τρομοκρατούν κι άλλοτε παραμυθιάζουν ή εξαγοράζουν, ενώ του λένε ότι είναι τεμπέλης αν και σύμφωνα με τη Eurostat, στην Ελλάδα, οι πραγματικές ώρες εργασίας είναι 43 τη βδομάδα ενώ ο μέσος όρος στην Ευρώπη είναι 36,1! Για να μην πούμε και για τις διαφορές στις αμοιβές.
Εδώ, προσαρμόζουν τον πολίτη σε μια Ελλάδα που αποκλειστικός λόγος ύπαρξης της θα είναι να εξυπηρετεί δεκάδες εκατομμύρια τουρίστες θυσιάζοντας την ομορφιά της, θυσιάζοντας τους ανθρώπους της, θυσιάζοντας και το μέλλον της. Μια Ελλάδα τριών ή τεσσάρων μηνών εργασίας και οκτώ μηνών στο ταμείο ανεργίας και με επιδόματα φτώχειας που θα μοιράζει η κάθε φιλεύσπλαχνη κυβέρνηση.
Νέος δρόμος
Αυτή η χώρα βυθίζεται, σούμπιτη. Και οι εθελοτυφλούντες, εξουσιαστές και εξουσιαζόμενοι, δεν θέλουν να δουν τι έχει γίνει μέσα στα τελευταία τριάντα χρόνια. Ότι η Κίνα έχει βγάλει από τη φτώχεια 800 εκατομμύρια ανθρώπους και τα τρένα της σε λίγο θα ταξιδεύουν ταχύτερα από τα αεροπλάνα! Ότι η Ινδονησία που ήταν επί 250 χρόνια πάμφτωχη αποικία των Ολλανδών και των Γιαπωνέζων, σύντομα θα είναι, με κοντά 300 εκατομμύρια πληθυσμό, μέσα στις 10 πλουσιότερες χώρες του κόσμου! Ότι η Τουρκία που ήταν εξίσου φτωχή και ασήμαντη με την Ελλάδα το 1960, έχει γίνει μεγάλη οικονομική και πολιτική δύναμη! Ότι και πολλές άλλες χώρες σε όλες τις ηπείρους πηγαίνουν καλά, από τη μικρή Σιγκαπούρη ως το ηρωικό Βιετνάμ που το 1975 ήταν ισοπεδωμένο, καμένο, με εκατομμύρια νεκρούς και ανάπηρους από την επιδρομή των Δυτικών! Εμείς κατολισθαίνουμε. Ακόμα και η Βουλγαρία και η Αλβανία κινούνται, έστω βασανιστικά, προς τα πάνω. Το Καζακστάν, η Μαλαισία, η Αιθιοπία και πολλές άλλες χώρες ετοιμάζονται για απογείωση.
Πρέπει κατεπειγόντως να επαναχαράξουμε το δρόμο μας. Έτσι όπως πάμε δεν έχουμε καμία ελπίδα να επιβιώσουμε αξιοπρεπώς. Θα μαραζώσουμε και θα απορροφηθούμε από άλλους, χωρίς καν πόλεμο. Το ΝΑΤΟ μάς πιέζει να ξοδεύουμε εξωφρενικά ποσά για να αγοράζουμε όπλα. Αλλά ποια χώρα προστατεύεται από κανόνια όταν πάσχει από εσωτερική αποσύνθεση; Οι χώρες σαπίζουν εσωτερικά πριν καταλυθούν. Ακόμα και οι τεράστιες αυτοκρατορίες που κατέρρευσαν ήταν πάνοπλες, όπως η Ισπανία, η Αυστροουγγαρία, η Αγγλία, η Γαλλία, η Γερμανία και πιο πρόσφατα η Σοβιετική Ένωση! Οι Βρετανοί, μάλιστα, καταρρεύσανε νικώντας!
Για να είμαστε δυνατοί κι ασφαλείς απέναντι σε όποιον μας απειλήσει, θα πρέπει να είμαστε συμπαγείς, δημιουργικοί και υγιείς εσωτερικά. Με ισχυρή οικονομία, χωρίς διαφθορά, με κράτος δικαίου, με ζωντανό πολιτισμό και υψηλή παιδεία, με συμμετοχή στα κοινά, άξιους πολιτικούς και ειρηνική συνεργασία με όλους τους λαούς του κόσμου.
Πολυμορφική Ελλάδα
Ο μαζικός άνευ ορίων τουρισμός θα είναι η ασφυξία μας.
Ας μας δείξει κάποιος ειδικός μια χώρα που έχει σαν κύρια ενασχόληση τον τουρισμό και ζει καλά απ’ αυτόν. Δεν υπάρχει καμία! Ούτε μία στον κόσμο! Παντού ο τουρισμός είναι συμπληρωματικός. Στην Ευρώπη, σε όλες τις χώρες που έχουν σε απόλυτους αριθμούς τους περισσότερους τουρίστες, Γαλλία, Ιταλία, Αγγλία και Ισπανία, ο τουρισμός είναι συμπληρωματικός.
Έχει κρίση η Ευρώπη επειδή δεν πάει καλά ο τουρισμός; Όχι, βέβαια. Έχει κρίση επειδή μειώθηκε δραματικά το μερίδιο της στο παγκόσμιο εμπόριο και έπεσε η βιομηχανική της παραγωγή. Πριν από λίγες δεκαετίες, η Ευρώπη είχε το 50% του παγκόσμιου εμπορίου και σήμερα η Ε.Ε. έχει μόλις το 14%∙ την έχει ξεπεράσει η Ασία από την αρχή της δεκαετίας του 2010. Αυτοί είναι οι καθοριστικοί παράγοντες στις οικονομίες.
Ο μαζικός τουρισμός δεν είναι λύση, αλλά παρηγοριά για τις καταδικασμένες στη χαμηλή ανάπτυξη μικρές χώρες σαν την Ελλάδα, που χάνουν όλο τον παραγωγικό τους τομέα, τον βιομηχανικό, βιοτεχνικό και αγροτικό. Ούτε μπορεί η Ελλάδα να γίνει χρηματιστικό κέντρο όπως το Λονδίνο, η Φρανκφούρτη και το Χονγκ Κονγκ, ούτε χαμπ υψηλής τεχνολογίας, γιατί τα κεφάλαια, τα μυαλά και οι πατέντες είναι στη Σίλικον Βάλεϊ στην Καλιφόρνια, στο Σεντσέν στην Κίνα, στην Ιαπωνία, τη Νότια Κορέα και τη Ρωσία που έχουν βαρβάτες βιομηχανίες και διεθνή δίκτυα. Αυτά τα «αναπτυξιακά» φληναφήματα προωθούνται από τους επιτήδειους σε εύπιστους και ανόητους τηλεθεατές.
Σε μερικές ακόμα δεκαετίες, η καλλιεργήσιμη γη στην Ελλάδα θα μειωθεί περαιτέρω κατά 40%, λένε οι επιστημονικές προβλέψεις. Δηλαδή, το 3% που αποτελεί η αγροτική οικονομία θα πάει πού; Δεν είναι εξοργιστικό που αυτή η καταβαράθρωση της αγροτικής και βιομηχανικής παραγωγής δεν αγγίζει το πολιτικό προσωπικό της χώρας;
Μόνο αυτοί που κερδίζουν από τη φθορά και τη διαφθορά και κάτι υπανάπτυκτα μυαλά μπορεί να υποστηρίζουν ότι η χώρα θα πάει καλά εξαρτημένη από τον τουρισμό.
Πρέπει να αναθερμάνουμε την Ελλάδα, να αναθερμάνουμε και την Κρήτη, να είναι η χώρα ποικιλόμορφη και πολυδιάστατη αναπτυξιακά. Σύγχρονη βιομηχανία, βιοτεχνία, αγροτική παραγωγή, εμπόριο, υπηρεσίες, τουρισμός, παιδεία, υγεία και πολιτισμός, ταυτόχρονα και συνδυαστικά.
Η Ελλάδα και η Κρήτη ειδικότερα, είναι πλούσιες από τη φύση και την ιστορία τους. Καθήκον μας δεν είναι να αλλοιώσουμε και να εξαντλήσουμε τα προσόντα τους. Καθήκον μας είναι να αναπτύξουμε την Ελλάδα και την Κρήτη πολυμορφικά και ο κάθε τομέας να συνδυάζεται αρμονικά με τον άλλο για να σχηματίζεται ένα πολύ όμορφο και παραγωγικό ψηφιδωτό. Να μη γίνουμε σαν τη Γουατεμάλα που βγάζει μόνο μπανάνες γιατί έτσι θέλουν οι πολυεθνικές, ούτε σαν τη Νιγηρία που βγάζει τεράστιες ποσότητες πετρελαίου αλλά οι πολίτες της δεν έχουν ούτε σταγόνα για τις λάμπες τους, ούτε σαν τη Χαβάη που οι ντόπιοι έχασαν τη γη τους κι έγιναν υπηρέτες των πολυεθνικών.
Η Ελλάδα πρέπει να συνδυάσει τον τουρισμό με την πρωτογενή παραγωγή, τη μεταποίηση και τις υπηρεσίες και να γίνει πιο επιλεκτική, γιατί ουκ εν τω πολλώ το εύ. Να αξιοποιήσει το δυναμικό της, τους νέους και τα πτυχία τους, τα μυαλά και τη γνώση, τους τεχνίτες και τις τέχνες τους, τους αγρότες και τα προϊόντα τους, τους διανοούμενους, τους καλλιτέχνες και τις μουσικές μας. Καμία χώρα δεν μπορεί να προκόψει μόνο με καμαριέρες, μαγείρους, μπάρμεν, λαντζέρηδες, σερβιτόρους, οδηγούς πούλμαν και κούριερ. Απλά δεν γίνεται.
Αέρα!
Η Κρήτη τα έχει όλα και χρειάζεται ένα χεράκι για να συντονιστούν και να λειτουργήσουν αρμονικά. Η Κρήτη έχει ταυτότητα. Κινδυνεύει, όμως, να φθαρεί και να μπασταρδέψει. Γιατί η ταυτότητα δεν εξαρτάται μόνο απ’ αυτό που ήταν οι πρόγονοί μας, που μετράει, αλλά δεν φτάνει. Η ταυτότητα εξαρτάται κι απ’ αυτό που κάνει ο καθένας και θα κάνουν και τα παιδιά του. Αν η κοινωνία παραδοθεί στον τουρίστα, ρίξει την ποιότητα, μειώσει τις απαιτήσεις της και εξαρτήσει το παρόν και το μέλλον απ’ αυτό, η ταυτότητα θα αλλάξει, θα προσαρμοστεί, θα γίνει κι αυτή φτηνή, άχρωμη και άοσμη.
Θεωρώ ότι η Κρήτη είναι από τα τελευταία ισχυρά οχυρά που μπορεί να αναπτυχθεί μία ιδέα συνολικότερη, γι’ αυτό προτείνω να ανοιχτεί ο «Πλοηγός», να φέρει και ανθρώπους από άλλα μέρη που έχουν ανάλογες εμπειρίες να μιλήσουν επί της ουσίας με προτάσεις που θα καταγραφούν, που θα γίνουν άρθρα, θα βγουν σε βιβλία, θα γίνουν εκπομπές, θα προβληθούν. Ο «Πλοηγός» έχει καλή ομάδα και καλούς φίλους και έχει συσσωρεύσει εμπειρία. Κι όποιος διαπιστώνει ότι γίνεται σοβαρή δουλειά, θα προθυμοποιηθεί να συνδράμει. Ας ξεκινήσουμε από την Κρήτη για να δημιουργήσουμε ένα καινούργιο όραμα. Ας γίνει η προσπάθεια. Για να κρατήσουμε και τους νέους ανθρώπους στην Ελλάδα. Ακόμα και από στενή γωνία να το δει κανείς, ποιος γονιός θέλει να σπουδάσει το παιδί του για να του φύγει στο εξωτερικό επειδή δεν το κρατάει ο τόπος; Αυτό είναι ένα εθνικών διαστάσεων δράμα, σκορπίζει την οικογένεια, διαλύει την κοινωνία, αφοπλίζει τη χώρα. Δεν γίνεται να ζούμε συνέχεια με απώλειες και καταστροφές!
Ας προσπαθήσει κι ο Πλοηγός να μετεξελιχθεί σε κάτι πιο οραματικό. Να μην το φοβηθεί. Άλλος δρόμος δεν υπάρχει. Πρέπει να φωνάξουμε δυνατά: Αέρα, Αέρα!
Επίμετρο: Οι λυράρηδες δείχνουν το δρόμο. Με ρυθμό, γούστο, αντοχή, κουρδισμένο όργανο και καλό δοξάρι.
(Προφορική ομιλία -με συμπληρώσεις- που εκφωνήθηκε στην Επισκοπή, δήμου Χερσονήσου, στην Κρήτη, στις 27 Ιουνίου 2025, στο πλαίσιο εκδήλωσης με τίτλο «Η οικιστική οργάνωση της υπαίθρου και ζητήματα μνήμης και ταυτότητας», στην οποία επίσης συμμετείχαν ο καθηγητής της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης Νίκος Σκουτέλης, η σύμβουλος αγροτουρισμού Ελευθερία Αναγνωστάκη και η αντιπεριφερειάρχης Πολιτισμού και Ισότητας της Περιφέρειας Κρήτης Γωγώ Μηλάκη. Η εκδήλωση ήταν μέρος της πενθήμερης συνάντησης για τον «Κρητικό Διατροφικό Πολιτισμό» που οργανώθηκε από τον εκπαιδευτικό αναπτυξιακό φορέα «Πλοηγός» πρόεδρος του οποίου είναι ο Χάρης Ροδιτάκης.)
