Οργανώσεις και φορείς της πόλης απαιτούν να διασωθεί και αξιοποιηθεί το ιστορικό κτίριο
Του Λευτέρη Αρβανίτη.
Με αφορμή τη συμπλήρωση 44 χρόνων από την 21η Απριλίου του ‘67, αντιστασιακοί, πολιτικοί κρατούμενοι την περίοδο της χούντας επισκέφτηκαν χθες το πρωί το πρώην «Τμήμα Μεταγωγών Χωροφυλακής», στο κέντρο της πόλης. Έναν τόπο μαρτυρικό, από τον οποίο πέρασαν και βασανίστηκαν εκατοντάδες αγωνιστές, αλλά και αρκετοί ποινικοί κρατούμενοι. Το κτίριο-μνημείο της σύγχρονης κοινωνικής ιστορίας της πόλης, έχει μετατραπεί σε μάντρα υλικών, ενώ στο εσωτερικό του έχουν παραμείνει ανέπαφα τα κελιά και τα κρατητήρια, θυμίζοντας την πρότερη χρήση του κτιρίου. Οργανώσεις της Αριστεράς, συνδικαλιστικοί φορείς και κόμματα, προβάλλουν επιτακτικά πλέον το αίτημα το κτίριο να διασωθεί και να μετατραπεί σε χώρο μνήμης και σε μουσείο κοινωνικής ιστορίας.
Η ιστορία ενός χώρου κοινωνικής μνήμης
Το κτίριο απλώς βρίσκεται στον κατάλογο των υπό κήρυξη διατηρητέων κτιρίων της Θεσσαλονίκης από το πρώην ΥΠΕΧΩΔΕ. Την πρώτη μελέτη για το κτίριο έκανε ο αρχιτέκτων μηχανικός Γιάννης Βασιλειάδης και παρουσιάστηκε στο 3ο Εθνικό Συνέδριο Ιστορικών Κατασκευών με θέμα: «Ήπιες παρεμβάσεις προστασίας ιστορικών κατασκευών – νέες τάσεις σχεδιασμού», που διοργάνωσε το ΤΕΕ/ΤΚΜ στη Θεσσαλονίκη το 2009.
Το κτίριο είναι από τα λιγοστά του τέλους του 19ου αιώνα που διατηρούνται στο κέντρο της Θεσσαλονίκης. Όπως αναφέρει ο κ. Βασιλειάδης, «στην αρχική του μορφή απαρτιζόταν από τέσσερις όμοιες διαδοχικές κατοικίες της οικογένειας Πετρώφ που οικοδομήθηκαν μεταξύ του 1896 και του 1906. Χρησιμοποιήθηκε ως Τμήμα Μεταγωγών της Χωροφυλακής (1935-1971) στις περιόδους της Κατοχής και της Δικτατορίας, γεγονός που βαραίνει την πέμπουσα ιστορική του μνήμη».
Χτίστηκε, λοιπόν, μεταξύ 1896 και 1906 και αποτελούσε οικογενειακό συγκρότημα τεσσάρων όμοιων διαδοχικών κατοικιών της οικογένειας Πετρώφ. Μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους, το 1913, η βουλγαρικής καταγωγής οικογένεια Πετρώφ μεταναστεύει εθελούσια στη Σόφια. Τον Απρίλιο του 1917 το ελληνικό Δημόσιο καταλαμβάνει τα ακίνητα με τη δικαιολογία των εγκαταλειμμένων, αλλά ουσιαστικά ως εχθρική περιουσία. Δίδονται προς ενοικίαση σε πρόσφυγες από την Ανατολική Ρωμυλία και τη Μικρά Ασία.
Το 1922, οι ιδιοκτήτες και οι κληρονόμοι των ακινήτων διεκδικούν τα περιουσιακά τους στοιχεία μέσω της Επιτροπής Ελληνοβουλγαρικής Μεταναστεύσεως. Το 1928 όμως τα ακίνητα περνούν στην ιδιοκτησία του ελληνικού Δημοσίου. Το 1968 περιλαμβάνεται στα ανταλλάξιμα κτήματα και η Χούντα το παραχωρεί στην Εκκλησία της Ελλάδος, που το μισθώνει σε ιδιώτες-μάντρα οικοδομικών υλικών σήμερα.
Ο ακρωτηριασμός ενός ιστορικού κτιρίου
Αργότερα στη δεκαετία του 1950 κατεδαφίστηκε η τέταρτη κατοικία για την ανοικοδόμηση πολυώροφου κτιρίου κατοικιών. Ήταν η πρώτη πράξη ακρωτηριασμού του. Η δεύτερη συντελέστηκε το 1971 αμέσως μετά την απομάκρυνση του Τμήματος Μεταγωγών.
«Η εικόνα του κτιρίου σήμερα είναι σαφώς αλλοιωμένη. Είναι προφανές ότι η κακή σημερινή κατάσταση του κτιρίου οφείλεται στην εγκατάλειψη. Τα κρατητήρια όπου ανακρίθηκαν και βασανίστηκαν Έλληνες αντιστασιακοί κατά τις περιόδους της γερμανικής κατοχής και της δικτατορίας αποτελούν χώρο συλλογικής μνήμης και αξίζουν τη διατήρηση», επισήμανε ο κ. Βασιλειάδης.
Δεν είναι όμως το μοναδικό ιστορικό κτίριο της πόλης που έχει αφεθεί στην τύχη του. Ειδικά σημεία και παλιά οικήματα που συνδέονται με την πρόσφατη ιστορία της Θεσσαλονίκης έχουν εγκαταλειφθεί, σαν η πόλη να θέλει να ξεχάσει τα γεγονότα που σημάδεψαν τη μεταπολεμική της ιστορία.
Η Θεσσαλονίκη συνέβαλε σημαντικά στον αγώνα κατά της Χούντας και πλήρωσε βαρύ τίμημα: τρεις δολοφονημένοι, το στέλεχος των Λαμπράκηδων Γιάννης Χαλκίδης, ο βουλευτής της ΕΔΑ Γιώργης Τσαρουχάς, ο αγωνιστής Βασίλης Μπεκροδημήτρης, χιλιάδες οι «προληπτικώς εκτοπισμένοι» στα ξερονήσια. Πάνω από 100 οι καταδικασμένοι σε βαριές ποινές –12 σε ισόβια κάθειρξη– για τη συμμετοχή τους στις αντιδικτατορικές οργανώσεις. Κι όμως πουθενά δεν αποτυπώνεται ο αγώνας χιλιάδων αριστερών και η συμβολή τους στη συγκρότηση της πολιτικής και κοινωνικής φυσιογνωμίας της Θεσσαλονίκης.
«Αν ‘ο αγώνας της μνήμης εναντίον της λήθης δεν είναι παρά ο αγώνας της ελευθερίας εναντίον της τυραννίας’, τότε οποιαδήποτε αναφορά στην εξέγερση του Πολυτεχνείου και τον Αντιδικτατορικό Αγώνα αποκτά νόημα στο βαθμό που αναδεικνύει την αντίσταση, την αγωνιστική-συνειδητή στάση ζωής, σε κινητήρια δύναμη της Ιστορίας», μας λένε αντιστασιακοί που βρέθηκαν χθες το πρωί στο πρώην κολαστήριο. «Αν κάτι συμβολίζει αυτό το κτίριο είναι το θρίαμβο της αντίστασης, της αλληλεγγύης και της θέλησης για ελευθερία με κάθε κόστος».
