Pierre Macherey, ΦουκώκαιΜαρξ. Το παραγωγικό υποκείμενο. Αθήνα: Εκδόσεις Εκτός Γραμμής, 2013.
Το βιβλίο αυτό του Πιερ Μασερέ προέρχεται από μια διάλεξη που έδωσε ο συγγραφέας το 2012. Η πρωτοτυπία της θεματικής του έγκειται στο ότι ο Μασερέ δεν ακολουθεί την πεπατημένη μιας διαδρομής από τον Μαρξ στον Φουκώ, που θα αντιστοιχούσε σε μια παραδοσιακή εικόνα θεωρητικής «εξέλιξης», αλλά διαβάζει το κείμενο του Φουκώ ως αφετηρία για μια επιστροφή στα κείμενα του Μαρξ και ιδίως στο Κεφάλαιο.
Με αυτό τον τρόπο ο Μασερέ δεν μένει μόνο στην αναγκαία -και συχνά αποσιωπημένη μέσα στη σχετική βιβλιογραφία- διαπίστωση ότι μερικές από τις πιο κρίσιμες θεωρητικές παρεμβάσεις του Φουκώ, για τις σχέσεις εξουσίας, για την αναπαραγωγή πειθαρχιών, για τη βιοεξουσία και τη βιοπολιτική, στην πραγματικότητα έχουν ως αντικείμενο και πεδίο εφαρμογής τις σχέσεις εξουσίας και εκμετάλλευσης που βρίσκονται στον πυρήνα του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Πάνω από όλα προσφέρει μια νέα ανάγνωση των κομβικών εννοιών του ίδιου του Μαρξ, της εργασιακής δύναμης, της απόλυτης και σχετικής υπεραξίας, της συνεργασίας. Γι’ αυτό και στον κύριο όγκο του κειμένου ο σχολιασμός αφορά κυρίως το μαρξικό κείμενο.
Αυτό φέρνει στο προσκήνιο όλο τον πλούτο και το βάθος των εννοιών του Κεφαλαίου, ως απόπειρας θεωρητικοποίησης της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης και ιδίως το πλέγμα των ταξικών σχέσεων εξουσίας και αυθεντίας που μετασχηματίζουν τη συλλογική εργασιακή δύναμη σε καπιταλιστική παραγωγική δύναμη, το σύνολο δηλαδή των μορφών καθυπόταξης που καθιστούν τα υποκείμενα «παραγωγικά», συγκροτώντας τη δυνατότητα της απόσπασης υπεραξίας ως της ειδικά καπιταλιστικής μορφής εκμετάλλευσης. Αυτό επιτρέπει να δούμε πολύ καλύτερα την ίδια την έννοια της εξουσίας μέσα στις καπιταλιστικές κοινωνίες και το πώς αυτή δεν συγκροτείται στο επίπεδο του κράτους ή γενικά του «εποικοδομήματος» αλλά πρωτίστως μέσα στην ίδια την καπιταλιστική παραγωγή, μέσα στις ίδιες τις πρακτικές, τις πειθαρχίες και τις «τεχνολογίες εξουσίας» που αρθρώνονται εκεί. Την ίδια στιγμή, τα πεδία που ορίζουν τη δυνατότητα της εκμετάλλευσης, μέσα από τη διαμόρφωση «παραγωγικών υποκειμένων» είναι τα αυτά που επιτρέπουν και πρακτικές αντίστασης, είτε αυθόρμητες και αναγκαστικά ατελέσφορες, είτε συλλογικές και συνειδητές και επομένως πολύ πιο αποτελεσματικές.
Αναδεικνύεται, έτσι, τόσο η στρατηγική θεωρητική σημασία που έχει το μαρξικό κείμενο, στο βαθμό που δεν το προσεγγίζουμε ως ένα «οικονομικό» κείμενο αλλά ως μια μελέτη των ειδικά καπιταλιστικών σχέσεων εξουσίας, όσο, όμως, και ο πλούτος και η επικαιρότητα του έργου του Φουκώ, ακριβώς σε σχέση με αυτά τα ερωτήματα. Σε μια περίοδο όπου στην ελληνική κοινωνία, μέσα στις συνθήκες της μνημονιακής επιτροπείας, είναι σε εξέλιξη ένα τεράστιο «βιοπολιτικό» πείραμα για την εμπέδωση μιας ακραίας εκδοχής νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού, τέτοιες θεωρητικές αναλύσεις, που ακριβώς αναδεικνύουν τη βία των διαδικασιών «παραγωγικοποίησης», είναι παραπάνω από αναγκαίες και αξίζει να διαβαστούν.
Ένα νέο εκδοτικό εγχείρημα γεννιέται
Με το βιβλίο αυτό του Πιέρ Μασερέ εγκαινιάζεται ένα νέο εκδοτικό εγχείρημα: Οι Εκδόσεις Εκτός Γραμμής, σε συνέχεια του ομώνυμου περιοδικού και της αντίστοιχης ιστοσελίδας (www.ektosgrammis.gr). Είναι μια εκδοτική προσπάθεια στρατευμένη στην υπόθεση της επαναστατικής ανανέωσης της μαρξιστικής θεωρίας, ως τμήμα της αναγκαίας ανασύνθεσης της Αριστεράς που οι καιροί απαιτούν. Με αυτή την αφετηρία οι Εκδόσεις Εκτός Γραμμής έχουν ένα φιλόδοξο εκδοτικό πρόγραμμα που περιλαμβάνει τόσο κλασικά όσο και σύγχρονα κείμενα της μαρξιστικής έρευνας, προσπαθώντας ταυτόχρονα να βοηθήσουν και την πρωτογενή θεωρητική παραγωγή.
Σχόλια
