Με το κείμενο του Νίκου Σβορώνου ο Δρόμος ξεκινάει μια σειρά αφιερωμάτων για την Επανάσταση του 1821 και για την αξιολόγηση των 200 χρόνων ύπαρξης του νεοελληνικού κράτους, καθώς και για την ιστορία του νέου ελληνισμού. Σε ιδιαίτερα σημαντικές και κρίσιμες στιγμές για την υπόστασή τους, και με πολλές διαχρονικές και πρόσφατες παραχαράξεις της ιστορίας. Αλλά αυτά θα μας απασχολήσουν κατά την ανάπτυξη των αφιερωμάτων. Στο σημείωμα αυτό θέλουμε να ξεκαθαρίσουμε γιατί ξεκινάμε με ένα κείμενο του Νίκου Σβορώνου και γιατί το θεωρούμε «αφετηριακή οπτική», κείμενο θέσης για το ζήτημα. Αισθανόμαστε αυτήν την ανάγκη –κατάθεσης μιας συνολικής οπτική για το ζήτημα– γιατί δεν ξεκινά από το μηδέν η συζήτηση για τις πολλαπλές πλευρές και τη σημασία της Επανάστασης του 1821, όπως και γιατί δεν έχουν όλες οι πολιτικές δυνάμεις και οι παρατάξεις του τόπου την ίδια αντίληψη ή άποψη. Ιδιαίτερα δε, βρισκόμαστε σε πολεμική θέση απέναντι στην επίσημη αντίληψη, αυτή της «Επιτροπής ‘21» υπό την κυρία Αγγελοπούλου, όπως και απέναντι σε όλες τις απόψεις που θέλουν να αποδομήσουν την εθνική, απελευθερωτική και κοινωνική σημασία της Επανάστασης.
ΓΙΑΤΙ ΛΟΙΠΟΝ ξεκινάμε από τον Νίκο Σβορώνο; Για τους ακόλουθους λόγους:
Ο Νίκος Σβορώνος είναι από τους πλέουν σπουδαίους σύγχρονους ιστορικούς του τόπου, ο οποίος αφιέρωσε ολόκληρη την ζωή του στη μελέτη της ελληνικής ιστορίας – και ιδιαίτερα το Βυζάντιο. Είναι σοβαρός επιστήμονας, βαθύς μελετητής, λακωνικότατος στην έκφρασή του, αλλά σαφής στα συμπεράσματά του. Ιστορικός αλλά και δάσκαλος, που δίδαξε, έγραψε, μίλησε για την ελληνική ιστορία. Η ταυτότητά του και η μεθοδολογία του είναι μαρξιστική, αλλά όχι δογματική ή μηχανιστική. Η έρευνα πάντα προηγείται του συμπεράσματος κι όχι το αντίστροφο για πολιτικούς ή κομματικούς λόγους.
Θα σημειώσει για ορισμένους: «Την ίδια περίπου στάση έδειξαν και δείχνουν ορισμένοι μαρξιστικοί κύκλοι, όχι στο όνομα μιας επιστημονικής κριτικής, αλλά στ’ όνομα μιας “θεωρητικής” εκ των προτέρων “απόφανσης” σχετικά με τις “θέσεις” σύμφωνα με τις οποίες πρέπει να γράφεται η ιστορία του ελληνικού λαού» («Ανάλεκτα», σελ. 79)
Θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι ο Ν. Σβορώνος έχει υπόψη του το έργο κάποιων σκαπανέων του μαρξιστικού χώρου για την ελληνική ιστορία, έχει όμως και επίγνωση των ατελειών, των λαθών, των χοντροκομμένων τοποθετήσεων που είχαν γίνει από αυτούς. Χωρίς να τους μηδενίζει, ακολουθεί μια ήρεμη δική του έκθεση απόψεων και τοποθετήσεων, που όλες μαζί εμπλουτίζουν και οικοδομούν μια οπτική παραγωγική και χρήσιμη για τη μελέτη της νεοελληνικής ιστορίας.
Έχουμε λοιπόν μπροστά μας έναν επιστήμονα σοβαρό και παραγωγικό που μπόρεσε να επιδοθεί στη μελέτη, σε χρόνια όχι εύκολα αλλά πάντως όχι και τόσο βάναυσα ή δύσκολα κι αφού οι συνθήκες είχαν σαφώς καλυτερεύσει και είχαν διανοιχθεί ορισμένοι δρόμοι. Δεν έχουμε έναν κομματικό άνθρωπο, αυθάδη ή εμπαθή (γιατί κυκλοφορούν τόσοι) που νομίζει ότι κατέχει την αλήθεια ή και την επιστημονική αλήθεια και υποστηρίζει ιδεολογικά φορτισμένες θέσεις ως ιστορία.
Το ειδικό περιεχόμενο του έργου του Ν. Σβορώνου τοποθετεί την εξέταση του ελληνισμού μέσα σε μια πολυτάραχη και ιδιότυπη πορεία κοντά 3.000 χρόνων και βλέπει στοιχεία συνέχειας αλλά και ασυνέχειας ή στροβιλισμών στην ιστορία του. Αποδεικνύει την περίπλοκη και αντιφατική συνέχεια με τρόπο επιστημονικό, μακριά από τα ουσιοκρατικά ιδεολογήματα του «ελληνοχριστιανικού πολιτισμού». Ακόμα, οι προσδιορισμοί που αποδίδει στο ελληνικό έθνος π.χ. ως αντιστασιακό και ολόκληρο το δοκίμιο που έχει γράψει για το έθνος, προκαλούν και αμφισβητούν ανοικτά τη σημερινή κυρίαρχη αποδομητική παγκοσμιοποιητική άποψη
ΤΟ ΕΙΔΙΚΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ του έργου του Ν. Σβορώνου τοποθετεί την εξέταση του ελληνισμού μέσα σε μια πολυτάραχη και ιδιότυπη πορεία κοντά 3.000 χρόνων και βλέπει στοιχεία συνέχειας αλλά και ασυνέχειας ή στροβιλισμών στην ιστορία του. Διακρίνει τις τρεις κύριες φάσεις του, αρχαίο ελληνισμό, μεσαιωνικό ελληνισμό και νέο ελληνισμό χωρίς να έχει κάποιο κόμπλεξ κατωτερότητας απέναντι στην κυρίαρχη δυτική σκέψη. Αποδεικνύει την περίπλοκη και αντιφατική συνέχεια με τρόπο επιστημονικό, μακριά από τα ουσιοκρατικά ιδεολογήματα του «ελληνοχριστιανικού πολιτισμού». Ακόμα, οι προσδιορισμοί που αποδίδει στο ελληνικό έθνος π.χ. ως αντιστασιακό («ο αντιστασιακός χαρακτήρας διέπει ολόκληρη τη νεοελληνική ιστορία», «Ανάλεκτα», σελ. 37) και ολόκληρο το δοκίμιο που έχει γράψει για το έθνος, προκαλούν και αμφισβητούν ανοικτά τη σημερινή κυρίαρχη αποδομητική παγκοσμιοποιητική άποψη. Άποψη που θεωρεί το έθνος ως «κατασκεύασμα» του κράτους και εν γένει ξεπερασμένο πλέον. Η κριτική αυτών των απόψεων έχει προχωρήσει, γιατί το «έθνος-κράτος» είναι εμπόδιο πλέον στον παγκοσμιοποιημένο καπιταλισμό. Επομένως, με εντυπωσιασμούς παράθεσης πολλών σύγχρονων θεωριών για το έθνος, όπως το θεώρησαν όσοι νοιάζονται για τη χειραφέτηση, έμμεσα θεωρούν το έργο του Ν. Σβορώνου, σαν το έργο ενός γέροντα μιας παλαιότερης εποχής που είναι ξεπερασμένη…
Άλλωστε, μεγάλο μέρος του έργου του βρίσκεται «ξεχασμένο» στη βιβλιοθήκη της γενέτειράς του, της Λευκάδας, χωρίς να έχει καταγραφεί ή ψηφιοποιηθεί.
ΘΕΩΡΟΥΜΕ τον Νίκο Σβορώνο ένα «παράθυρο» που συνδέει το στοχαζόμενο σήμερα με το ελληνικό χθες, την ιστορία του. Όσο μπόρεσε και με τα μέσα που είχε ο Ν. Σβορώνος κράτησε μια τίμια στάση και φώτισε πλευρές και διατύπωσε απόψεις που μπορούν να διατηρούν μια παραγωγική «ανοικτότητα» προς την αναζήτηση και την έρευνα. Ιδιότητες που έχουμε απολύτως ανάγκη, ενάντια σε ένα «ωχ-αδερφιστικό» πνεύμα μιας ελαφρά καφενοβιακής συζήτησης μεταξύ οπαδών ποδοσφαιρικών ομάδων ή πολύ περισσότερο μιας έγχυσης στα μυαλά και στις συνειδήσεις ενός ευρωλιγούρικου νεοραγιάδικου δυτικόφιλου ή φιλο-νεοθωμανικού πνεύματος στις κορυφές της διανόησης, ή της «διανόησης» των τηλεπαραθύρων.
Η βάση λοιπόν εκκίνησης, η αφετηρία μας, η γενική οπτική μας ματιά για την Επανάσταση του ‘21, και τη σύγχρονη νεοελληνική ιστορία, σε πολύ γενικές γραμμές, εκκινεί από την τοποθέτηση του Ν. Σβορώνου. Ωστόσο, οφείλουμε να συμφωνήσουμε μαζί του στη διαπίστωση που κάνει (και είναι ιδιαίτερα διδακτική) πως «πολύ λίγη σχέση έχουν με την πραγματικότητα της ελληνικής ιστορίας οι αξιολογικές αποφάνσεις που θέλουν ολόκληρη τη λόγια παράδοση από τη φύση της αντιδραστική και τη λαϊκή παράδοση, ολόκληρη τη λαϊκή παράδοση, επίσης από την φύση της προοδευτική» («Ανάλεκτα», σελ. 90). Άλλωστε όπως τονίζει: «είναι σωστή, στις γενικές της γραμμές, η παρατήρηση ότι εκείνο που δείχνει περισσότερο απ’ οτιδήποτε άλλο το χαρακτήρα μιας κοινωνίας είναι το είδος της ιστορίας που γράφει» («Ανάλεκτα», σελ. 25). Γιατί το πραγματικό ιστορικό έργο κάθε εποχής «συλλαμβάνει ένα μέρος, ορισμένες όψεις της πολυσύνθετης ιστορικής πραγματικότητας, η οποία κατακτάται μόνο με συνεχείς προσεγγίσεις που δεν είναι ποτέ οριστικές» («Ανάλεκτα», σελ. 26). Γιατί «κανείς σοβαρός θεωρητικός δεν υπάρχει που να νομίζει ότι η θεωρία ή οι θεωρίες ή τα όργανα ανάλυσης που προτείνει είναι τελειωτικά, ιερά, αμετακίνητα δόγματα εφόσον και αυτά υπόκεινται στον έλεγχο της πραγματικότητας που ερευνά η ιστορία» («Ανάλεκτα», σελ. 30).
Ο ίδιος εκφράζει μια γενικά αισιόδοξη άποψη. Μια άποψη που μπορεί να αντιδιασταλεί με το τι ζούμε σήμερα με την αποδομητική σταυροφορία: «Παρ’ όλα αυτά δεν έλειψαν από την ελληνική ιστοριογραφία ούτε οι αξιόλογοι ερευνητές, μέσα ή έξω από τα ανώτατα εκπαιδευτικά και ερευνητικά ιδρύματα, ούτε η ιστοριογραφική δραστηριότητα στις ποικίλες μορφές της, ούτε τα αξιόλογα ιστορικά έργα που προετοίμασαν κι έκαναν δυνατή την ανανεωτική προσπάθεια που έχει αρχίσει από τα χρόνια του μεσοπολέμου και που συνεχίζεται με μεγαλύτερη ένταση από τη νέα γενιά των ιστορικών μας» («Ανάλεκτα», σελ. 79). Οι συσχετισμοί έχουν αλλάξει, η προσπάθεια θα συνεχιστεί!
«δ»
Κυριότερα έργα του Ν. Σβορώνου
– «Επισκόπηση της νεοελληνικής ιστορίας», εκδόσεις Θεμέλιο, 1994
– «Ανάλεκτα νεοελληνικής ιστορίας και ιστοριογραφίας», εκδόσεις Θεμέλιο, 1995
– «Το ελληνικό έθνος. Γένεση και διαμόρφωση του νέου ελληνισμού», εκδόσεις Πόλις, 2004
