Με χαρά δεχτήκαμε το κείμενο της φίλης του Δρόμου Δανάης Κοκορίκου, ψυχολόγου. Εξ αφορμής της συνέντευξης του ψυχολόγου που φιλοξενήσαμε στη στήλη (φύλλα 238 και 239), παραθέτει τη γνώμη της:
Ατομικότητα, δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα.
«There is no such thing as a baby», έλεγε ο παιδίατρος και ψυχαναλυτής Donald Winnicott θέλοντας να τονίσει τη σχέση βρέφους-μητέρας. Οι ρίζες του ψυχισμού και της προσωπικότητας βρίσκονται σε αυτή τη σχέση. Ένα βασικό στάδιο ανάπτυξης του μωρού είναι να διαχωρίσει τι είναι δικό του και τι όχι. «Πεινάω»: εγώ. «Βυζί»: μαμά, όχι εγώ.«Ικανοποίηση της πείνας»: εγώ σε εξάρτηση από τη μαμά. Έτσι, αρχίζει να ζητάει, να έχει πρόθεση και τελικά γίνεται υποκείμενο.
Στην πορεία των χρόνων θα γίνει ένα πολύ πολύπλοκο άτομο και σε αυτό θα συντελέσουν πολλοί παράγοντες, βιολογικοί, κοινωνικοί και πολιτισμικοί, η οικογένεια, το σχολείο, οι συνομήλικοι, οι παραγωγικές σχέσεις στις οποίες εντάσσεται, οι κυρίαρχες αντιλήψεις για τον κόσμο, την επιστήμη, το «κανονικό».
Με αυτή τη μικρή αναδρομή θέλω να πω ότι η ατομικότητα δεν είναι τίποτα άλλο από τις μικρές ή μεγάλες, συνειδητές ή όχι, βίαιες ή όχι «επιβολές» συλλογικών δομών πάνω στο άτομο. Το άτομο έχει ταυτότητα και συνεκτική προσωπικότητα αλλά έχει και συνέχεια και ιστορικότητα και δεν είναι καθόλου εύκολο να ξεφύγει από αυτές. Μόνο με αυτή την έννοια έχει ατομικότητα, σε συνάρτηση δηλαδή με το παρελθόν και το ευρύτερο σύνολο.
Η ατομικότητα ως κάτι διαφορετικό και ενδεχομένως αντικρουόμενο με τη συλλογικότητα προέρχεται από μια εξατομικευμένη αντίληψη. Στη σύγχρονη επιστήμη της ψυχολογίας δεν νοείται μια υποκειμενικότητα μόνη της, χωρίς άλλους.
Σημαντικότερη από το συλλογικό και το ατομικό είναι η μεταξύ τους σχέση. Δημοκρατία σε μια συλλογικότητα είναι να έχεις την πραγματική δυνατότητα να διαλέξεις ποιος θα σε επηρεάσει. Δεν είναι ζήτημα σεβασμού της μειοψηφίας, είναι ζήτημα συλλογικής ταυτότητας. Για την Αριστερά του 21ου αιώνα, η άρση της αντίθεσης ατομικού-συλλογικού υπέρ μιας συλλογικής ταυτότητας είναι το ζητούμενο, κι όχι η προστασία της ατομικότητας.
Οφείλω να σημειώσω ότι από όλο το κείμενο της φίλης αποδεικνύεται, και μάλιστα τεκμηριωμένα, η ύπαρξη της ατομικότητας. Άλλωστε, ποιος φτιάχνει τις συλλογικές δομές; Δεν αποτελούνται από άτομα, που το καθένα έχει τα δικά του βιώματα και επικαθορισμούς; Όμως, δεν είναι χρήσιμη μία συζήτηση που χάνει την ουσία, δηλαδή τη σχέση του ατομικού με το συλλογικό. Έχουμε, σε αυτήν τη στήλη, αναφερθεί πολλές φορές στην ανάγκη επαναπροσδιορισμού αυτής της σχέσης. Το κρίσιμο είναι να μην συγχέουμε την ατομικότητα, που υπάρχει χωρίς θετικό ή αρνητικό πρόσημο, με τον εγωισμό – πόσο μάλλον με τον παρτακισμό. Η ιστορία μάς δείχνει ότι εάν δεν λάβουμε υπόψη μας την ατομικότητα δεν θα μπορέσουμε να φτιάξουμε συλλογικές δομές (της κοινωνίας συμπεριλαμβανομένης) που να σέβονται τη ζωή και τους ανθρώπους και να αντέχουν στο χρόνο. Δεν πιστεύω ότι είναι αποτελεσματικό να προσπαθούμε να πατάξουμε την ατομικότητα, να την εκμηδενίσουμε. Και εν συνεχεία, όταν αποτυγχάνουμε διότι κάτι τέτοιο δεν μπορεί να γίνει, να λέμε «ο αγώνας συνεχίζεται». Ο δρόμος που φαίνεται να δίνει λύση είναι η δημιουργική ολοκλήρωση του ατόμου (ικανοποίηση της ατομικότητας) προσφέροντας στον εαυτό του και στο σύνολο (ικανοποίηση και της συλλογικότητας). Έτσι, ίσως φτιάξουμε συλλογικότητες ατόμων που θα συγκροτούν συνειδητά κοινότητες προς όφελος όλων και αυτό να είναι η ταυτότητά τους.
