2 Απριλίου σήμερα. Μέρα γιορτής για τους ανθρώπους που ασχολούνται με το παιδικό βιβλίο. Η Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου καθιερώθηκε από το Διεθνές Συμβούλιο Βιβλίων για τη Νεότητα (IBBY), το 1966.
Η συγκεκριμένη μέρα επιλέχθηκε ως φόρος τιμής για τον μεγάλο Δανό παραμυθά Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, που γεννήθηκε στις 2 Απριλίου του 1805 και μας έχει χαρίσει μερικά από τα κορυφαία παραμύθια όλων των εποχών.
Αυτό που λίγοι σχετικά γνωρίζουν είναι ότι το 1841 ο Άντερσεν πραγματοποίησε ένα μεγάλο δικό του όνειρο: Γιόρτασε τα γενέθλιά του στην Ακρόπολη! Το ημερολόγιο του ταξιδιού του στην Ελλάδα μάς δίνει εξαιρετικές πληροφορίες, αλλά φανερώνει και την ευαίσθητη ματιά του απέναντι στα πράγματα. Αφιερώνει πολλές σελίδες στην ελληνική παραδοσιακή μουσική που τον άφησε έκθαμβο. Χαρακτηρίζει μάλιστα ως ραψωδούς τους ανθρώπους που τραγουδάνε τα δημοτικά τραγούδια, ενώ γοητεύεται ιδιαιτέρως από τα μοιρολόγια. (Το οδοιπορικό στην Ελλάδα κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις της Εστίας.)
Δυστυχώς, αν και στα λόγια τιμάμε την Ημέρα του Παιδικού Βιβλίου, στην πραγματικότητα είναι μια ακόμη από εκείνες τις παγκόσμιες ημέρες, όπου υποκριτικά θυμόμαστε κάποια πράγματα για να τα ξεχάσουμε τις υπόλοιπες 364 μέρες του χρόνου.
Να ξεκινήσω από το γεγονός –που έχω διαπιστώσει μετά από επαφή με δεκάδες σχολεία– ότι ελάχιστα παιδιά γνωρίζουν τι γιορτάζουμε στις 2 Απριλίου κι ακόμη λιγότερα γιατί επιλέχθηκε η συγκεκριμένη ημερομηνία.
Και πάμε στην ουσία:
Οι σχολικές βιβλιοθήκες είναι συχνά ανύπαρκτες ή δυσλειτουργικές, ενώ η φιλαναγνωσία έχει σχεδόν εξοβελιστεί από το σχολείο. Αντί να υποστηρίζονται οι επισκέψεις συγγραφέων στα σχολεία, μπαίνουν κάθε είδους εμπόδια από την πανίσχυρη γραφειοκρατία.
Αλλά και όταν αυτές οι επισκέψεις πραγματοποιούνται γίνονται συνήθως με απολύτως λάθος όρους. Όλοι οι συγγραφείς πηγαίνουν αφιλοκερδώς, δίνουν τον καλύτερο εαυτό τους, συχνά για να φτάσουν σε ένα σχολείο επωμίζονται ακόμη και το κόστος μετακίνησης.
Όλοι έχουμε μάλιστα βρεθεί αντιμέτωποι με την ερώτηση: «Γιατί δεν χαρίζετε τα βιβλία σας;»
Κάτι που δείχνει την πλήρη απαξίωση τόσο του βιβλίου, όσο και των συγγραφέων, αλλά και όλων των ανθρώπων που εργάζονται για να προκύψει μια έκδοση.
Συχνά διαπιστώνουμε φθάνοντας σε ένα σχολείο πως τα παιδιά δεν γνωρίζουν απολύτως τίποτα για μας και τα βιβλία μας. Κάτι που σε μεγάλο βαθμό καθιστά την επίσκεψή μας χωρίς αντικείμενο.
Αντιθέτως, όταν έχει γίνει δουλειά και έχουν διαβαστεί τα βιβλία, τότε η επίσκεψη αποκτά ένα εντελώς διαφορετικό νόημα. Γίνονται συζητήσεις που αφήνουν κάτι πίσω τους.
Βεβαίως όλα ξεκινούν και από το γεγονός πως δεν επιλέγονται να διαβαστούν ολόκληρα λογοτεχνικά έργα, αλλά αρκούμαστε στα διάφορα ανθολόγια. Χρήσιμα μεν, αλλά όχι επαρκή.
Την ίδια ώρα οι συγγραφείς –ακόμη κι αν έχουν σημαντικές πωλήσεις βιβλίων– δεν εισπράττουν τα συγγραφικά δικαιώματα όπως ορίζονται από τα συμβόλαιά τους: Στην καλύτερη περίπτωση πρόκειται για μεγάλες χρονικές καθυστερήσεις. Στη χειρότερη δεν βλέπουν ποτέ ούτε ένα ευρώ!
Η Πολιτεία φυσικά είναι ανύπαρκτη και ουδεμία στήριξη υπάρχει με συστηματικό τρόπο. Το αποτέλεσμα είναι η αδιαφάνεια και –όπως σε πολλούς τομείς– η προώθηση των «κολλητών».
Οι διάσπαρτες Ενώσεις Λογοτεχνών, χωρίς κανένα συντονισμό και συνεργασία αποτελούν μέρος του προβλήματος, αντί για φορείς επίλυσής του. Συνδικαλιστικά ανύπαρκτοι, συχνά αναλώνονται στο να μοιράζονται βραβεία μεταξύ των μελών τους. Κάτι που βεβαίως έχει οδηγήσει σε απαξίωση τα ίδια τα βραβεία που δεν σημαίνουν τίποτα για τους αναγνώστες.
Το παράδοξο είναι πως –παρ’ όλα αυτά– γράφονται και εκδίδονται εξαιρετικά βιβλία στην Ελλάδα, ειδικά στην παιδική λογοτεχνία. Εδώ υπάρχει άλλο ένα ζήτημα, αυτό του περιορισμένου κοινού. Η στήριξη για μετάφραση στο εξωτερικό είναι υποτυπώδης και πάλι περνά μέσα από… περίεργους μηχανισμούς. Στην ουσία δεν υπάρχουν κανόνες, ούτε οργανωμένη δράση.
Ό,τι καλό συμβαίνει είναι από προσωπικές πρωτοβουλίες φωτισμένων ελληνιστών-μεταφραστών, επίμονων συγγραφέων και λίγων –ελάχιστων– εκδοτών.
Μερικά από τα βήματα που θα έπρεπε να γίνουν άμεσα είναι:
- Η δημιουργία βιβλιοθηκών με καθημερινή λειτουργία σε όλα τα σχολεία της χώρας
- Η υποχρεωτική και επ’ αμοιβή επίσκεψη συγγραφέων τουλάχιστον μια φορά τον μήνα σε όλα τα σχολεία, όλων των βαθμίδων, αφού μελετηθούν τα βιβλία τους
- Η στήριξη της μετάφρασης ελληνικών παιδικών βιβλίων στο εξωτερικό και η προώθησή τους
- Όλα αυτά προϋποθέτουν τη λειτουργία Κέντρου Βιβλίου με ειδικό τμήμα για το παιδικό βιβλίο και τη φιλαναγνωσία
Παράλληλα οι συγγραφείς, αφήνοντας κατά μέρος τους προσωπικούς ανταγωνισμούς, θα έπρεπε να συμβάλλουν στη δημιουργία ενός σωματείου που θα μπορεί να διεκδικεί συλλογικά τα δικαιώματά τους και να εξασφαλίζει νομική υποστήριξη στα μέλη του.
Σίγουρα πολλά ακόμη θα μπορούσαν αν ειπωθούν. Κάποτε αντί για τα πανηγυράκια της Ημέρας, ας την αξιοποιήσουμε για να συζητήσουμε σοβαρά…
