Στις 14 Φεβρουαρίου 2023 πέθανε στη Ρώμη ο Μάριο Βίττι, σε ηλικία 97 ετών. Όταν τον ρωτούσαν πώς θα αυτοπαρουσιαζόταν, έλεγε λιτά «νεοελληνιστής». Μέχρι πριν πολύ λίγα χρόνια επισκεπτόταν τη χώρα μας είτε για να δώσει διαλέξεις με αξιοθαύμαστη πνευματική διαύγεια παρά την ηλικία του, είτε για να μείνει στην αγαπημένη του Ύδρα. Ήταν άλλωστε ελληνοϊταλός, γεννημένος στην Κωνσταντινούπολη από Ιταλό πατέρα και μητέρα ελληνικής καταγωγής. Λίγο μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η οικογένειά του μετακόμισε από την Κωνσταντινούπολη στην Ιταλία, την πατρίδα του πατέρα του. Σπούδασε στη Ρώμη όπου ξεκίνησε το έργο του ως ερευνητής της νέας ελληνικής λογοτεχνίας. Από το 1957 εργάστηκε στο Πανεπιστήμιο της Νάπολης L’Orientale. Το 1968 διορίστηκε μόνιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Παλέρμο.
Εκτός από τα ιταλικά πανεπιστήμια που δίδαξε, είχε διδάξει επίσης στα πανεπιστήμια του Παρισιού, της Γενεύης και της Θεσσαλονίκης. Πρόσφατα, η έδρα νεοελληνικών σπουδών του Πανεπιστημίου της Ρώμης αφιέρωσε σε αυτόν το «Παρατηρητήριο του Εργαστηρίου για την Ελληνική Γλώσσα».
Μολονότι στην Ελλάδα είναι γνωστός στο ευρύ κοινό κυρίως για την μεταφρασμένη σε πολλές γλώσσες «Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» του, οι έρευνές του για τη νεοελληνική λογοτεχνία είναι πολλές και πολυπρισματικές. Ως νέος ερευνητής μελέτησε το κλέφτικο τραγούδι, μετέφρασε στην ιταλική Ελύτη και Καζαντζάκη, ερεύνησε την Κρητική λογοτεχνία, έγραψε για τη γενιά του 30, για τον νεοελληνικό μοντερνισμό, για την ιδεολογική λειτουργία της ηθογραφίας, ενώ ήταν από τους ερευνητές που συνέβαλαν καθοριστικά στην ανανέωση των μελετών για τον Κάλβο φέρνοντας για πρώτη φορά στο φως τεκμήρια της «Αλληλογραφίας» του. Πολύ πρόσφατα ήταν μέλος της επιστημονικής επιτροπής που εξέδωσε τα «Έργα» του Ανδρέα Κάλβου, έργο που ολοκληρώθηκε και εκδόθηκε από το Μουσείο Μπενάκη το 2020, και το οποίο βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών στο τέλος του 2022.
Στον Βίττι οφείλουμε επίσης τη δεύτερη γέννηση του παλαιότερου κειμένου του σύγχρονου Ελληνικού Θεάτρου ( «Ο διάλογος» του Νικολάου Σοφιανού), του θρησκευτικού δράματος «Ευγένα» (Βενετία 1646) του Θεόδωρου Μοντσελέζε από τη Ζάκυνθο, καθώς και την ανακάλυψη και έκδοση του βιβλίου ενός ανώνυμου Έλληνα συγγραφέα, που εκδόθηκε στη Βραΐλα της Ρουμανίας το 1870, με τίτλο «Η Στρατιωτική ζωή εν Ελλάδι».
Η οπτική γωνία του Βίττι για την νεοελληνική λογοτεχνία είναι συγκριτολογική και γιαυτό εξαιρετικά διαφωτιστική. Είναι από τους λίγους που εντάσσει τη νεοελληνική λογοτεχνία στα γενικότερα λογοτεχνικά ρεύματα της Ευρώπης, ο πρώτος που ερευνά, π.χ. τον Παλαμά, σε σύγκριση με την αντίστοιχη της εποχής αγγλική ποιητική παραγωγή.
Ο Βίττι μαζί με τους Έλληνες νεοελληνιστές της εποχής, τον Κ.Θ. Δημαρά, τον Λίνο Πολίτη, τον Μαρωνίτη αργότερα, είναι αυτός που ανοίγει τον δρόμο για μια θέαση της νεοελληνικής λογοτεχνίας άξιας ως τέτοιας, χωρίς συμπλεγματικό τρόπο είτε προς την αρχαιοελληνική κλασική παράδοση είτε προς τις «μεγάλες» λογοτεχνίες της Ευρώπης. Και δεν είναι σύμπτωση που μια τέτοια οπτική γωνία χαρακτηρίζει έναν Ιταλό, ή έστω Ελληνοϊταλό.
Οι αλληλεπιδράσεις, οι επαφές, η επικοινωνία ανάμεσα στην ελληνική και την ιταλική πνευματική παραγωγή είναι διαρκείς και έντονες. Και ας μου επιτραπεί να εκφράσω μια ιδιαίτερη άποψη ως ερευνήτρια γλωσσολόγος που εργάζεται σε Τμήμα Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας. Οι ελληνικές κυβερνήσεις ήδη από το 2013 εξόρισαν την ιταλική γλώσσα ως γλώσσα επιλογής από τη δευτεροβάθμια δημόσια εκπαίδευση, ενώ τα αντίστοιχα πανεπιστημιακά Τμήματα θεωρούνται πολυτέλεια και είναι υπό συγχώνευση. Οι έδρες νεοελληνικών σπουδών στην Ιταλία συντηρούνται μόνο χάρη στον πατριωτισμό των ερευνητών και των διδασκόντων.
Η παγκόσμια ηγεμονία της αγγλοαμερικανικής γλώσσας και του αντίστοιχου πολιτισμού, η υποβάθμιση της επιστημονικής φιλολογικής μελέτης των ευρωπαϊκών λογοτεχνιών οδηγεί σε έναν τυφλό κόσμο, σε έναν κόσμο που αρνείται να γνωρίσει το παρελθόν γιατί δεν θέλει να έχει μέλλον.
Όταν συνελήφθη ο Ανδρέας Κάλβος από την αστυνομία της Τοσκάνης και κατηγορήθηκε για σχέσεις με τους καρμπονάρους, η αστυνομική έκθεση τον περιέγραφε ως εξής: «Ανδρέας Κάλβος, Έλληνας γεννημένος στη Ζάκυνθο, επάγγελμα λόγιος». Όταν ρωτήθηκε ο Βίττι πώς να επιγραφεί ένα αφιέρωμα σε αυτόν από την τηλεοπτική εκπομπή «Παρασκήνιο» το 2013, απάντησε: «Μάριο Βίττι, νεοελληνιστής». Πολλοί από εμάς που δουλεύουμε σε σχετικά αντικείμενα στο πανεπιστήμιο, και κυρίως πολλοί νέοι φοιτητές μας οφείλουμε να δηλώνουμε περήφανοι ερευνητές της γλώσσας και της λογοτεχνίας της Ελλάδας και της Ιταλίας, του νότου της Ευρώπης, του νότου του κόσμου!
Buon viaggio professore!
Καλό ταξίδι Μάριο Βίττι!
