Ο Μανώλης Γλέζος, επί ογδόντα συναπτά έτη, χωρίς ανάπαυλα, δεν σταμάτησε να αγωνίζεται για τον ιερό σκοπό στον οποίο είχε τάξει τον εαυτό του. Μετά από τη σύλληψή του από τους Γερμανούς το 1942, τους Ιταλούς το 1943 και την τρίτη επί Κατοχής σύλληψή του από την ελληνική αστυνομία που υπηρετούσε τους Γερμανούς (το 1944) επειδή συμμετείχε σε εράνους υπέρ της ΕΠΟΝ, του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ, ακολούθησαν πάνω από δέκα ακόμα συλλήψεις, αντίστοιχα δικαστήρια και τρεις καταδίκες σε θάνατο!
Γνωστά αυτά, αλλά συνειδητοποίησα την πλήρη διάσταση της σημασίας που έχει το κατέβασμα της γερμανικής ναζιστικής σημαίας από την Ακρόπολη, στα ελληνικά χωριά που βρίσκονται στη στέπα της Αζοφικής Θάλασσας, γύρω από τη Μαριούπολη. Στις γιορτές, στα τοπικά πολιτιστικά κέντρα και τα σχολεία, αλλά και στους πανουκρανικούς διαγωνισμούς για την ελληνική γλώσσα και τον πολιτισμό που γίνονταν στα ωραία θέατρα και στο Πανεπιστήμιο της Μαριούπολης, άκουγα με έκπληξη και δέος, μαθητές και φοιτητές, να απαγγέλλουν ποιήματα για τον Μανώλη Γλέζο! Κάθε φορά βούρκωνα. Ευτυχώς, ο Καζαντζίδης μας είχε ξεκαθαρίσει ότι και οι άντρες κλαίνε, οπότε μπορούσα χωρίς ντροπή να εκδηλώνω τα συναισθήματα που μου προκαλούσε αυτή η αναφορά μπροστά στο ακροατήριο που αποτελείτο από Έλληνες, Ουκρανούς, Ρώσους, Λευκορώσους και Εβραίους που μάθαιναν ελληνικά.
Η ηρωική αυτή πράξη είχε παγκόσμιες προεκτάσεις και εξέφραζε με τον πιο έντονο και σαφή τρόπο όλους αυτούς τους λαούς για τους οποίους η αντίσταση στο φασισμό παραμένει μνήμη άφθαρτη, ζωτικό μέρος της ύπαρξής τους. Όχι τυπική, επετειακή. Γι’ αυτό, η Ενάτη του Μάη είναι γιορτή για τη μεγάλη νίκη και μνημόσυνο για τα 25 εκατομμύρια νεκρούς, χάρη στους οποίους ηττήθηκε ο ναζισμός και απελευθερώθηκε ολόκληρη η Ευρώπη. Και η πράξη αυτή του Γλέζου και του Σάντα είναι αδιαίρετα συνδεδεμένη με τα μεγάλα μνημεία που υπάρχουν σε όλες τις πλατείες, ακόμα και του μικρότερου χωριού, με τα ονόματα των πεσόντων ανάγλυφα πάνω στο γρανίτη. Ειδικά, όμως, για τον Γλέζο, δεν ήταν μόνο η σημαία. Τον έχουν στο πάνθεον των δικών τους ηρώων. Και οι βετεράνοι με τα μετάλλια στο στήθος μού υπενθύμιζαν τη σοβιετική παρέμβαση για την απελευθέρωσή του όταν δικαζόταν για κατασκοπεία, καθώς και τη βράβευσή του με το Βραβείο Λένιν για την ειρήνη το 1963.
Αλληλεγγύη
Σύμφωνα με το φάκελό του στην Ασφάλεια, μέχρι το 1971, δηλαδή σε διάστημα μόνο 30 ετών από την αφαίρεση της σημαίας, ο Γλέζος έζησε 16 χρόνια σε φυλακές και εξορίες! Αλλά δεν πτοήθηκε. Ούτε αδιαφόρησε για τους συναγωνιστές του που επίσης διώκονταν.
Θλίβομαι βαθύτατα για την αδιαφορία των Ευρωπαίων διανοουμένων, δημοσιογράφων και πολιτικών, για τον δεκάχρονο εγκλωβισμό-φυλάκιση του Τζούλιαν Ασάνζ στη Βρετανία και την απειλούμενη έκδοσή του στις ΗΠΑ, επειδή αποκάλυψε τα τρομερά εγκλήματα των Αμερικάνων στο Ιράκ και το Αφγανιστάν. Πόσο μεγάλη απόσταση από τη στάση του Μανώλη Γλέζου για όλους τους πολιτικούς κρατούμενους, που βρίσκονταν στις φυλακές και τις εξορίες. Πόσες δημόσιες διαμαρτυρίες, πόσες καταγγελίες σε διεθνείς οργανισμούς και κυβερνήσεις, πόσες εκδηλώσεις, πόσα κείμενα για τα μέλη του ΚΚΕ και για κάθε συνοδοιπόρο οραματιστή. Ακόμα κι από τους τόπους που ήταν ο ίδιος φυλακισμένος και εξόριστος, συνέχιζε την καμπάνια για τους συντρόφους του! Και, βέβαια, είναι συνταρακτικά τα δεκάδες ποιήματα που έχει γράψει, τα αφιερωμένα ονομαστικά σε φυλακισμένους, βασανισμένους και εκτελεσμένους αγωνιστές!
Θαύμα
Υπάρχει κάτι που θα μπορούσαμε να το πούμε και θαύμα στην πυκνή και δαιδαλώδη ζωή του. Γιατί πώς αλλιώς να το εξηγήσεις. Να το πεις τύχη, μοίρα, κισμέτ; Γιατί παράτολμη δεν ήταν μόνο η άνοδος στην Ακρόπολη και η υποστολή της γερμανικής σημαίας. Δεν ήταν υπέρ-υψηλού κινδύνου η εμπλοκή με το ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ; Δεν ήταν ακραία επικίνδυνη η ανάληψη της θέσης του αρχισυντάκτη του Ριζοσπάστη το 1947, τότε που με το παραμικρό σε έστηναν με συνοπτικές διαδικασίες στον τοίχο και σε εκτελούσαν;
Ο Γλέζος, μια ζωή πάλευε εναντίον όλων των θηρίων! Κόντρα στους πιο ισχυρούς και τους πιο αδίστακτους, τους Ιταλούς, Γερμανούς, Άγγλους και Αμερικάνους, αλλά και τους χίτες, μάηδες, δωσίλογους, φασίστες, τους συνεργάτες όλων των κατακτητών! Αν ο Χριστός περπάτησε πάνω στο νερό, ο Γλέζος περπατούσε συνεχώς απροστάτευτος πάνω σε καρφιά!
Κι έφτασαν οι αθεόφοβοι να τον συλλάβουν το 1958, να τον φυλακίσουν και με σκευωρία να τον καταδικάσουν, μαζί με άλλους αγωνιστές, για κατασκοπεία σε βάρος της Ελλάδας. Κατάσκοπος ο άνθρωπος που ήταν διεθνώς η προσωποποίηση του πατριωτισμού! Κι από ποιους; Από τους υποτελείς που διορίζονταν πρωθυπουργοί και υπουργοί κατ’ επιλογήν του Αμερικανού πρέσβη ή του ξενόφερτου βασιλιά!
Από όποια σκοπιά κι αν τον φωτίσεις, ο Γλέζος δεν ήταν ένας με τη στενή έννοια πολιτικός. Ήταν όπως πρέπει να είναι οι έντιμοι αγωνιστές. Μαχητής, ρήτορας, ακτιβιστής, ιστορικός, συγγραφέας, δημοσιογράφος, εκδότης, ποιητής. Και με ιδιαίτερη έγνοια για τη φύση και το περιβάλλον.
Αιγαιοπελαγίτης δημοκράτης, το έδειξε και στη γενέτειρά του, στ’ Απεράθου, στη Νάξο. Και αυστηρός θιασώτης της δικαιοσύνης. Διεθνιστής, παγκόσμιας εμβέλειας. Παρατηρούσα από κοντά με πόση αγάπη και σεβασμό τον άκουγε η Παλαιστίνια αγωνίστρια Λέιλα Χάλεντ, γυναίκα πολύ θαρραλέα που βιώνει όλη την αγριότητα της ισραηλινής κατοχής στην πατρίδα της.
Πήρε και πόστα, ο Μανώλης, αλλά πάντοτε υπό όρους, όχι για την καρέκλα. Αποδείξεις χειροπιαστές. Όπως η παραίτησή του από βουλευτής το 1987 όταν πια το ΠΑΣΟΚ από ογκωδέστατο λαϊκό κίνημα το 1981 είχε μετατραπεί σε τυπικό κόμμα εξουσίας. Κι όταν βγήκε ευρωβουλευτής με τον ΣΥΡΙΖΑ το 2014 παίρνοντας κοντά μισό εκατομμύριο σταυρούς (!), ξεκαθάρισε προκαταβολικά ότι θα κρατήσει την έδρα στις Βρυξέλλες μόνο για ένα χρόνο, όσο χρειαζόταν για να βάλει δυναμικά το ζήτημα των γερμανικών αποζημιώσεων και στην Ευρωβουλή. Ακριβώς στο χρόνο, παραιτήθηκε και γύρισε στην Ελλάδα. Ανήκει σε μια σπάνια μειοψηφία δημόσιου λειτουργού: που παραιτείται από βουλευτής χωρίς κανένας να τον εξαναγκάσει. Για λόγους αρχής!
Όραμα
Τώρα, ζούμε σε εποχή μεγάλων ανακατατάξεων, ακατάσχετης ρευστότητας και ισχυρού κλονισμού πολλών βεβαιοτήτων. Με συνέπεια τη διατάραξη της ισορροπίας και την απορρύθμιση του κέντρου βάρους πολλών ανθρώπων που κώλωσαν, απογοητεύτηκαν, κουράστηκαν ή ενσωματώθηκαν στο σύστημα εναντίον του οποίου αγωνίζονταν.
Ο Μανώλης, όμως, δεν έχασε την πίστη του στο ιδανικό. Δεν αποσύρθηκε, ούτε αυτομόλησε. Ογδόντα χρόνια ευθύνης, κινδύνου και κάθε είδους απωλειών, από την εκτέλεση του αγαπημένου του αδελφού από τους Γερμανούς, ως την κατάρρευση του σοβιετικού εγχειρήματος, συνέχιζε αλύγιστος, και με ήλιο και με παγετό, ακόμα κι όταν σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, η Αριστερά έπεφτε σε ανυποληψία.
Ο Γλέζος ανήκει στην ειδική κατηγορία εκείνων που -στην κυριολεξία- φυλάνε Θερμοπύλες. Που ξέρουν ότι οι ευγενικές ιδέες και οι ανθρωπιστικές αξίες παραμένουν σταθερές και αναλλοίωτες, ενώ οι ανισότητες μεγεθύνονται, οι πόλεμοι συνεχίζονται, η εκμετάλλευση εντείνεται, η δημοκρατία διαστρεβλώνεται, ο πολιτισμός υποβαθμίζεται και η φύση καταστρέφεται.
Ο Γλέζος, χωρίς διάλειμμα, χωρίς δειλία, χωρίς οικονομικά κίνητρα, ήταν διαρκώς σε εγρήγορση. Και να πεις ότι δρούσε απερίσκεπτα; Όλα τα έψαχνε και όλα τα διύλιζε εξαντλητικά. Τι ψυχικό σθένος ήταν αυτό; Τι ποιότητα πνευματικού υλικού; Τι σωματική αντοχή; Τι εμμονή κι επιμονή; Και τι ανεξίτηλο όραμα κουβαλούσε;
Ηφαίστειο
Σε ένα κατατοπιστικό προφίλ του, η Ασφάλεια του καταλογίζει 160 δράσεις, μόνο για τη δεκαετία 1961-1971! Ομιλίες, ταξίδια, συγκεντρώσεις, παρεμβάσεις, όλα επιλήψιμα και υπό διαρκή παρακολούθηση. Κι από τη μεταπολίτευση που τον γνωρίσαμε κι εμείς, δεν τον προλαβαίναμε! Μεγάλωνε, αλλά δεν μείωνε το ρυθμό του. Πανταχού παρόν, ακούραστος. Φαινόμενο. Κι όταν διαφοροποιηθήκαμε από τον ΣΥΡΙΖΑ μετά το δημοψήφισμα, το 2015, μας κάλεσε στο σπίτι του, μερικούς ανθρώπους, για να δούμε πώς θα συνεχίσουμε τον αγώνα. Κανένα πισωγύρισμα δεν ήταν ικανό να τον ρίξει και να τον αναχαιτίσει.
Σήμερα, αν ζούσε, στα εκατό του, είμαι σίγουρος ότι θα κινούσε γη και ουρανό για την ειρήνη στην Ουκρανία, αλλά και για την ένταση της αντίδρασης στην επανεμφάνιση και νομιμοποίηση των νεοφασιστικών ρευμάτων και ένοπλων ταγμάτων στην Ευρώπη. Θα χρέωνε τον πόλεμο στους υποκινητές του και θα κατηγορούσε τους πολιτικούς ηγέτες που δεν έκαναν τα αδύνατα δυνατά για να τον αποτρέψουν, αφού ένα όχι της Γαλλίας ή της Γερμανίας για την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ, θα αρκούσε για να αποφευχθεί η σύγκρουση και η καταστροφή.
Και οπωσδήποτε θα εξεγειρόταν κατά των κυβερνήσεων που έφτασαν στο κατώτατο σημείο ξεπεσμού με την απαγόρευση παρουσίασης της μουσικής του Τσαϊκόφσκι, του Σοστακόβιτς και όλων των μεγάλων Ρώσων μουσουργών, των παραστάσεων του Μπαλσόι, των ταινιών του Αϊζενστάιν και του Ταρκόφκσι, των έργων του Ντοστογιέφσκι και του Τολστόι, αλλά και την απαγόρευση συμμετοχής των αναπήρων Ρώσων αθλητών στους Παρα-Ολυμπιακούς Αγώνες!
Γιατί φασισμός δεν είναι μόνον οι αγκυλωτοί σταυροί. Φασισμός είναι να ματαιώνεις στη Σουηδία μία συναυλία επειδή στο έργο περιλαμβάνεται μια μπαλαλάικα και στη Βιέννη να ακυρώνεις τη συναυλία του Θεόδωρου Κουρεντζή επειδή στην ορχήστρα συμμετέχουν Ρώσοι μουσικοί. Έτσι αναβιώνει ο σκοταδισμός, με κλασικά έργα λογοκριμένα και μαύρη λίστα συγγραφέων και μουσουργών.
Και, βέβαια, φαντάζομαι τον Μανώλη να εκδηλώνεται οργισμένα εναντίον της βεβήλωσης και καταστροφής των μνημείων για τους πεσόντες στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, στην Πολωνία, την Ουκρανία και τις Βαλτικές χώρες. Αλλά και για τη βεβήλωση στο Μαραθώνα της προτομής του Γρηγορίου Λαμπράκη, μαζί με τον οποίο ο Γλέζος συμμετείχε στη μεγάλη πορεία για την ειρήνη στην Αγγλία, λίγο πριν ο Λαμπράκης δολοφονηθεί από το παρακράτος στη Θεσσαλονίκη.
Γι’ αυτό, ο Μανώλης μας, ο μικροκαμωμένος αυτός άνθρωπος, με το αταλάντευτα ενεργό ηφαίστειο μέσα του, από τους τελευταίους ενός είδους που απειλείται με εξαφάνιση, ήταν και παραμένει τόσο αναντικατάστατα πολύτιμος. Για τη δράση του, τη συνέπεια, την ευστροφία, την παλληκαριά και το ρόλο του ως πρότυπο κοινωνικό για τις επόμενες γενιές.
(Ομιλία στην εκδήλωση που οργάνωσε στις 9 Μαΐου 2022, η Κοσμητεία της Σχολής Ανθρωπιστικών Σπουδών και Κοινωνικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, στο Βόλο. Ευχαριστώ πολύ τον εμπνευστή του εγχειρήματος καθηγητή Τάκη Πολίτη για την πρόσκληση και τον δημοσιογράφο Γιώργο Πετρόπουλο για τα υλικά από το φάκελο του Γλέζου στην Ασφάλεια.)
