Με έκπληξη και ενδιαφέρον πήρα το βιβλίο στα χέρια μου και το διάβασα με τη… μία. Μια πολύ όμορφη τρίγλωσση έκδοση από τις εκδόσεις Κύφαντα με θέμα «Ναπολέων Βοναπάρτης και Ελλάδα -– ιστορία και οι μύθοι» της Ξένης Δ. Μπαλωτή.
Η γνώση και η αγάπη για το αντικείμενο της έρευνας καθιστούν αυτό το σύντομο κείμενο συναρπαστικό και μόλις το κλείνεις νιώθεις την ανάγκη να μάθεις περισσότερα. Απορείς για το πόσο φτωχή είναι η σχετική βιβλιογραφία, αν μάλιστα αναλογιστείς πόσο μεγάλη επιρροή είχε η προσωπικότητα του Ναπολέοντα στην προεπαναστατική και στην εξεγερμένη Ελλάδα.
Η συζήτηση με τη συγγραφέα που το ενδιαφέρον της για τον Ναπολέοντα ξεκινά πριν από αρκετές δεκαετίες είχε μεγάλο ενδιαφέρον:
Τι είναι αυτό που σας έκανε να ασχοληθείτε με τη σχέση Ναπολέοντα Βοναπάρτη και Ελλάδας;
Η μελέτη της ιστορίας του Ναπολέοντα Βοναπάρτη με απασχολεί από τα μαθητικά μου χρόνια, τη δεκαετία του 1970, όταν διάβασα το βιβλίο του Στέφαν Τσβάιχ «Οι μεγάλες ώρες της ανθρωπότητας», όπου υπάρχει και το κεφάλαιο για το Βατερλώ. Μετά έμαθα ότι ο Βοναπάρτης είχε πρότυπο τον Μέγα Αλέξανδρο, ότι οι φήμες τον ήθελαν να έχει ελληνική καταγωγή από την Μάνη και πολύ αργότερα, ότι στόχευε στην ενοποίηση της Ευρώπης σύμφωνα με την εκδοχή της οργάνωσης των αρχαίων Αμφικτιονιών. Αυτά ήταν ήδη αρκετά, όχι μόνο για να με απασχολήσει η προσωπικότητά του, αλλά και για να επιλέξω να σπουδάσω Ιστορία. Είχα την τύχη να έχω καθηγητή στην Σορβόννη τον Jean Tulard, έναν χαρισματικό άνθρωπο και σίγουρα τον καλύτερο ειδικό στην ναπολεόντειο ιστορία, που επίσης είχε ξεκινήσει, από σύμπτωση, τη συγγραφική του καριέρα με την «Ιστορία της Κρήτης»! Όλα αυτά, από μόνα τους ήταν αρκετά για να με κρατήσουν ερευνητικά κοντά στον Βοναπάρτη. Και όσο και αν φανεί περίεργο, η εξέλιξη του Βοναπάρτη με έκανε σθεναρή οπαδό του δημοκρατικού πολιτεύματος και των επιτευγμάτων της Γαλλικής Επανάστασης.
Όταν το καλοκαίρι του 2019, στο πλαίσιο των εορτασμών για τα 250 χρόνια από τη γέννηση του Ν. Βοναπάρτη (1769) με προσκάλεσε ο «Σύλλογος Ανάδειξης Αρχαιοτήτων Ιστορίας & Πολιτισμού Ιεράπετρας» και ο Πρόεδρός του Ι. Ροβυθάκης να δώσω μία διάλεξη μπροστά στο αποκαλούμενο «Σπίτι του Ναπολέοντα», αποδέχτηκα αμέσως και μάλιστα ήμουν ιδιαίτερα χαρούμενη. Είδα την πρόσκληση ως το τέλος του κύκλου του προσωπικού μου ενδιαφέροντος για τον Βοναπάρτη και την αρχή ενός νέου κύκλου εξωστρέφειας μίας ιστορικής περιόδου που λανθασμένα έδειχνε να μην μας αφορά, στη χώρα μας.
Για το συγκεκριμένο βιβλίο υπήρξε το έναυσμα;
Σίγουρα, ναι. Όπως μου είπε ο κος Ι. Ροβυθάκης, υπήρχε μεγάλη αγωνία για την προσέλευση του κοινού στη διάλεξη μου, λόγω και του θέματος. Όταν έφτασε η ώρα, περισσότεροι από 250 άνθρωποι συγκεντρώθηκαν σ’ ένα χώρο που με δυσκολία δεχόταν τους 100, ενώ λίγα βήματα πιο μακριά υπήρχε θεατρική παράσταση με έργο του Χορτάτση. Δεν πιστεύαμε σε αυτή την επιτυχία, η οποία είναι ενδεικτική της ανάγκης του κοινού για νέα γνώση και μάλιστα έντονου τοπικού ενδιαφέροντος.
Από την επομένη, άρχισαν να μου ζητούν αντίγραφο της ομιλίας μου. Αυτό συνέβη τον Αύγουστο του 2019, όταν άρχισε ακριβώς να παίρνει δημοσιότητα και το θέμα της «Επιτροπής 2021» με τον ορισμό της κας Γιάννας Αγγελοπούλου. Τότε, χάρη στον Γιάννη Χουτόπουλο των Εκδόσεων Κύφαντα, αποφασίσαμε να εκδοθεί σε βιβλίο η ομιλία μου, να γίνει τρίγλωσση έκδοση, δηλαδή ελληνικά, γαλλικά και αγγλικά (κάτι που έγινε εφικτό χάρη στο χορηγία της εταιρίας «Πλαστικά Κρήτης Α.Ε.»), προκειμένου να προσπαθήσουμε να δείξουμε μία άλλη οδό προσέγγισης της εθνικής ιστορίας μας, πέρα από πρόσωπα. Θέλουμε να εξάγουμε πτυχές της ιστορίας μας που μπορούν να αξιοποιηθούν ως μία σημαντική πηγή εσόδων στον τομέα του πολιτισμού και του τουρισμού, αλλά και επιστημονικής έρευνας. Γιατί, η παρουσία του Ναπολέοντα Βοναπάρτη μπορεί να απαντάται ως μύθος στην Κρήτη, αλλά οι δύο Γαλλοκρατίες στα Ιόνια Νησιά, υπό τον Ναπολέοντα, αποτελούν ένα από τα σημαντικότερα κεφάλαια της ιστορίας των Επτανήσων.
Στην μεν περίπτωση της Ιεράπετρας, ο μύθος του σπιτιού του Ναπολέοντα μπορεί να γίνει πόλος έλξης τουριστών, με έξυπνο και σεβαστό προς την ιστορία τρόπο, στη δε περίπτωση των Επτανήσων, μας επιτρέπεται με αξιώσεις να διεκδικήσουμε την εισαγωγή αυτού του κεφαλαίου της ιστορίας στα ερευνητικά ενδιαφέροντα και των υπολοίπων ευρωπαίων φοιτητών και μελετητών της ναπολεόντειας ιστορίας.
Που τελειώνει η Ιστορία και που αρχίζει ο μύθος;
Η Ιστορία τελειώνει εκεί που στερεύουν και οι πηγές της, εκεί δηλαδή που τα αρχειακά τεκμήρια λείπουν, είτε γιατί δεν υπάρχουν, είτε γιατί δεν έχουν ακόμη βρεθεί, είτε γιατί ένα ασήμαντο χαρτάκι με μία υπογραφή δεν έχει βρει ακόμη τη θέση του στο μεγάλο παζλ του ιστορικού γεγονότος.
«Δυστυχώς, για την ελληνική ιστοριογραφία ο Ν. Βοναπάρτης είναι θέμα αδιάφορο!»
Σε ποιο βαθμό επηρέασε ο Ναπολέων τα επαναστατικά γεγονότα στην Ελλάδα και κατά πόσο η ελληνική ιστοριογραφία έχει ασχοληθεί με το ζήτημα;
Η επιρροή του Ν. Βοναπάρτη στην ελληνική υπόθεση του 19ου αι. έχει τρεις φάσεις. Η πρώτη είναι όταν ο στρατηγός Βοναπάρτης ζήτησε, το 1797, από τους συνεργάτες του, τους αδελφούς Στεφανόπολι, στο πλαίσιο της εκστρατείας του στην Ανατολή, να επισκεφτούν τον Μωριά και να συλλέξουν κάθε στοιχείο που θα εξυπηρετούσε στην εξέγερση της περιοχής κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Μάλιστα, είχε βρει και τα λιμάνια απ’ όπου θα γινόταν η διακίνηση του στρατιωτικού υλικού. Ο σκοπός του ταξιδιού των Στεφανόπολι όχι μόνο δεν έμεινε άγνωστος στους Μωραϊτες, αλλά δημιούργησε μεγάλες ελπίδες. Πολλές από τις προσωπογραφίες του Βοναπάρτη που κυκλοφορούσαν στον Μωριά τα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης ήταν δημιουργίες των χρόνων των Στεφανόπολι. Έτσι, όταν το 1815 ήρθε το Βατερλώ του, και εδώ είναι η δεύτερη και πιο σημαντική φάση, κατά την άποψή μου, πολλοί σκλαβωμένοι Έλληνες θεώρησαν ότι έχασαν έναν υποστηρικτή τους και απέμειναν χωρίς στήριξη απέναντι στον καγκελάριο Μέττερνιχ και στο αντιδραστικό σύστημα που εγκαθίδρυε.
Σ’ αυτό το δυσάρεστο για τους σκλαβωμένους Έλληνες σκηνικό του Μέττερνιχ, οι παλαιοί στρατιώτες της Μεγάλης Στρατιάς του Ναπολεόντα Α΄ θεώρησαν, και εκ του αποτελέσματος φαίνεται πως σωστά έπραξαν, ότι όφειλαν να προστρέξουν ως εθελοντές στον Πόλεμο της Ανεξαρτησίας μας. Γι’ αυτό και οι περισσότεροι στρατιωτικοί Γάλλοι Φιλέλληνες που ήρθαν στη χώρα μας έφερναν μαζί τους και τις εμπειρίες τους από την συμμετοχή τους στις ναπολεόντειες εκστρατείες. Ακόμη και ο στρατάρχης N-J Maison που απελευθέρωσε την Πελοπόννησο ήταν ένας και μάλιστα από τους καλούς, στρατηγούς του Ναπολέοντα.
Αυτή η τρίτη φάση ήταν το επιστέγασμα μίας σχέσης που «διατηρούσε» ο Βοναπάρτης με τη χώρα μας από τα παιδικά του χρόνια στην Κορσική, έως και τον Μάιο του 1821 που πέθανε στην Αγία Ελένη, συνεχίζοντας να πιστεύει ότι «η Ελλάδα περιμένει έναν ελευθερωτή», όπως καταγράφηκε στις Αναμνήσεις του που μας μετέφερε με το Mémorial του ο Las Cases, – ο πιστός συνεργάτης του που τον συνόδευσε έως την εξορία του.
Δυστυχώς, για την ελληνική ιστοριογραφία ο Ν. Βοναπάρτης είναι θέμα αδιάφορο!
Θα συνεχίσετε την έρευνά σας για τον Βοναπάρτη; Να αναμένουμε μια νέα μελέτη;
Βεβαίως και θα συνεχίσω. Ετοιμάζω ήδη τη βιογραφία του Ν. Βοναπάρτη, εστιάζοντας πρωτίστως στην στρατηγική του σκέψη. Όμως, όταν αναφέρω στρατηγική δεν εννοώ μόνο στον πόλεμο. Εννοώ όλες τις πτυχές της προσωπικότητάς του και του έργου του που του επέτρεψαν να δημιουργήσει, μέσα στον 19ο αι., ένα «επιτελικό κράτος», μοντέλο επιτυχίας και να κληρονομήσει στην Ευρώπη, μέσω του Αστικού Κώδικα, ένα θεμελιώδες κεφάλαιο της δικαιοσύνης.
