του Γιώργου Κυριακού
Θα αρχίσουν κέρατα να μας φυτρώνουν / Σιγά-σιγά θα μεταμορφωθούμε σε γυμνοσάλιαγκες / Στο τέλος, θα χάσουμε την ανθρώπινη μορφή / Θα γίνουμε ο ένας για τον άλλο καθρέφτης / Θα βγαίνουμε φωτογραφίες για κοντέινερ / Και θα ζούμε από τις αναμνήσεις / Θα ξεχάσουμε τη γλώσσα και θα χάσουμε τη λαλιά μας / Τίποτα δε θα μας σταματήσει να μην αλλάξουμε
Η επίσπευση των διαδικασιών ένταξης, η οποία χαρακτηρίζει την τρίτη περίοδο αναδασμού των Βαλκανίων, είναι υποδηλωτική της δομικής αδυναμίας του διεθνούς συστήματος να προσφέρει σταθερότητα. Έχει αλλάξει η ποιότητα των εξαρτήσεων, και οι ιστορικές εντάσεις, που επικαιροποιήθηκαν αιματηρά στην πρώτη περίοδο (1991-99), συγκρατούνται μόνο από τις υποσχέσεις των εγχώριων ελίτ, οι οποίες κινούνται ανάμεσα στις εθνικές παρακαταθήκες και στη real politic, ακόλουθη της διεθνούς ρευστότητας. Παρά την –με διαφορές– συντεταγμένη δραστηριότητα της Ε.Ε. και των ΗΠΑ για την ένταξη των Δυτικών Βαλκανίων (άλλος ένας σχετικά πρόσφατος γεωπολιτικός όρος) στην Ε.Ε. και το ΝΑΤΟ αντίστοιχα, η διείσδυση της Ρωσίας, της Κίνας και της Τουρκίας έχει ενισχύσει περαιτέρω τις συνθήκες αποσταθεροποίησης της δυτικής ηγεμονίας. Επόμενο ήταν η διάνοιξη του ζητήματος του Κοσόβου να γίνεται στο φόντο βασικών αναφορών μετά το 1999:
Α) του ανενεργού ψηφίσματος 1244/99 του Συμβουλίου Ασφαλείας –που υιοθετήθηκε τότε υπό την πίεση της Ρωσίας– το οποίο κατακυρώνει το Κόσοβο ως τμήμα της Σερβίας.
Β) του σχεδίου Αχτισάαρι (υποστηριζόμενο από ΗΠΑ-Ε.Ε., αντίστοιχο του σχεδίου Ανάν για την Κύπρο, το οποίο αντίστοιχα προσπερνούσε τα ψηφίσματα ενάντια στη τουρκική κατοχή) που ενέτεινε τις τάσεις αυτοδιάθεσης.
Γ) της μονομερούς ανακήρυξής του το 2008 ως ανεξάρτητου κράτους και της ανακλαστικής σύστασης σερβικής εθνοσυνέλευσης το 2008 με έδρα τη βόρεια Μιτρόβιτσα, η οποία τελεί σήμερα υπό το σερβικό Υπουργείο για το Κοσσυφοπέδιο και τα Μετόχια (όρος απαγορευμένος την περίοδο Τίτο, ο οποίος παραγκώνισε τη σερβική μειονότητα).
Δ) της ανενεργούς συμφωνίας του 2013 μεταξύ Σερβίας-Κοσόβου για την ίδρυση πλειοψηφικών σερβικών Δήμων υπό την εποπτεία της Πρίστινα, κάτι που δεν προβλέπει το υπάρχον σύνταγμα του 2008.
Ε) της συμφωνίας της Νέας Υόρκης του 2020 με στόχο τη βελτίωση των σχέσεων.
Το διακύβευμα για τη Σερβία
Στο πάρκο / Ανάμεσα σε δύο καστανιές / Κείται η αρρώστιά μου / Τα παιδιά την κοροϊδεύουν / Την μπάλα τής πετούν / Πάνω στο κεφάλι / Καμιά φορά έρχομαι στην πόλη / Και τη γυρίζω μπρούμυτα
Κάπως έτσι τελειώνει η δεύτερη «ειρηνική» περίοδος (που έφερε το αποτύπωμα των βομβαρδισμών της Σερβίας από το ΝΑΤΟ), και η τρίτη ανοίγει μια βεντάλια. Τώρα αποτυπώνονται πιο ανοιχτά και προτάσεις για αλλαγές συνόρων με «αμοιβαίες» ανταλλαγές και προσαρτήσεις εδαφών, στα οποία περίοπτη θέση κατέχουν το Κόσοβο γενικά, και ειδικότερα τα Μετόχια*.
Για τη Σερβία, το πρόβλημα δεν αφορά μόνο μια επαρχία λίγο μικρότερη από την Πελοπόννησο, την οποία ντε φάκτο αδυνατεί να ελέγξει. Είναι η ιστορική της κληρονομιά, που αναπτύσσεται πληθυσμιακά στα βόρεια του Κοσόβου (τρεις Δήμοι και το βόρειο τμήμα της Μιτρόβιτσα), αλλά και περιοχές με ιστορικές μονές και ναούς που προστατεύονται από την Unesco και από τις στρατιωτικές δυνάμεις της KFOR μετά το αλβανικό πογκρόμ του 2004. Η έννοια του Κοσσυφοπεδίου είναι αδιάσπαστη από τα Μετόχια, καθότι αποτελούν τον πυρήνα της σερβικής κληρονομιάς μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου (1389) και την αργή αλλά συστηματική εποίκηση από μουσουλμάνους Αλβανούς αργότερα. Υπολογίζεται ότι από το 10-12% με σερβικό πληθυσμό έχει απομείνει μετά τις καταστροφές περίπου το 3-4%. Από τις 200.000 Σέρβων προσφύγων του 1999 είναι άγνωστο πόσοι έχουν επιστρέψει στις εστίες τους.
Τα 14,2 δισεκατομμύρια ευρώ για τα λεγόμενα Δυτικά Βαλκάνια, με στόχο οι χώρες τους να προβούν σε προενταξιακές μεταρρυθμίσεις (για τα ανθρώπινα δικαιώματα, το κλίμα, την ισότητα φύλων κ.λπ.), είναι ένα ποσό στο οποίο ο σκληρός πυρήνας της Ε.Ε. προλογίζει τη συνέχεια της εποπτείας – με όλες τις αντιφάσεις που προέκυψαν, ιδιαίτερα την περίοδο της πανδημίας. Διότι η Ευρώπη άφησε ένα μεγάλο κενό στη Ρωσία και στην Κίνα, καθώς και στην υπεργολάβο Τουρκία, για να διεισδύσουν, κι όχι μόνο συμβολικά, ενώ οι συμφωνίες που έχουν συνάψει αυτές οι χώρες για εξοπλισμούς και επενδύσεις συνεχίζονται. Είναι προφανές ότι οι πιέσεις τόσο προς τη Σερβία το τελευταίο χρονικό διάστημα, όσο και προς την αδιαλλαξία του Κοσοβάρου πρωθυπουργού Κούρτι, αποσκοπούν να οδηγήσουν σε ένα άνοιγμα νέων συμβολαίων «καλής γειτονίας» κάτω από τη δυτική ομπρέλα. Πολλαίς πληγαίς δρύς δαμάζεται…
Είναι προφανές ότι οι πιέσεις τόσο προς τη Σερβία το τελευταίο χρονικό διάστημα, όσο και προς την αδιαλλαξία του Κοσοβάρου πρωθυπουργού Κούρτι, αποσκοπούν να οδηγήσουν σε ένα άνοιγμα νέων συμβολαίων «καλής γειτονίας» κάτω από τη δυτική ομπρέλα
Μια πιθανή ελληνική εμπλοκή
Άλλοι άνθρωποι, άλλοι καιροί / Εδώ θα έρθουν τυμπανιστές / Στους νεκρούς την ακοή να επιστρέψουν / Πρέπει να κάνουμε περισσότερο θόρυβο
Στην περίσταση αυτή είναι αμφίβολο αν η Ελλάδα του κ. Δένδια θα μπορέσει να αντισταθεί στην υπόθεση της ένταξης των Κοσοβάρων στη Συμφωνία Σένγκεν – μια πρώτη εκδοχή αναγνώρισης εφόσον το Κόσοβο «πληροί τις προϋποθέσεις». Οι τελευταίες εκτιμήσεις του Έλληνα υπουργού Εξωτερικών, ότι η Αλβανία εκπληρώνει πλέον τις προϋποθέσεις ένταξής της στην Ε.Ε., φαίνεται να συμπίπτουν με την αναθέρμανση των ελληνοκοσοβάρικων σχέσεων. Διότι, όπως δηλώνει ο κ. Δένδιας, «δεν πρέπει να επιτρέψουμε σε άλλες δυνάμεις να υπονομεύσουν την εύθραυστη σταθερότητα της περιοχής μας, προσπαθώντας να δημιουργήσουν σφαίρες επιρροής ή να εδραιωθούν, επικαλούμενες πολιτιστικούς, ιστορικούς ή θρησκευτικούς συσχετισμούς». Εξάλλου και ο κ. Τζίμας της Καθημερινής χαλαρά μας «ζυμώνει», λέγοντας ότι οι Σέρβοι μας πούλησαν ενώ τους υποστηρίζαμε, και ότι για χάρη τους ήρθαμε αντιμέτωποι «με όλους τους άλλους λαούς της υπό διάλυση γιουγκοσλαβικής ομοσπονδίας, όπως και με τη διεθνή κοινότητα»…
Ο κανόνας για τον ρόλο της χώρας μας ως διαμεσολαβητικού μοχλού της δυτικής επέκτασης φαίνεται να κλείνει το εκκρεμές μετά τη συμφωνία των Πρεσπών, που αναδείχθηκε σε μοντέλο. Όμως ακόμα και μετά τις πιθανές εξελίξεις είναι πολύ αμφίβολη η συνέχειά τους, καθότι δεν απαγορεύεται η σύμπραξη με τους άλλους παράγοντες. Ας ελπίσουμε λοιπόν ότι το ελληνικό ΥΠΕΞ δεν θα γίνει ένας ακόμα παράγοντας αποσταθεροποίησης και αναθεωρητισμού στο όνομα της… σταθερότητας. Το Ραμπουγιέ για τον κατακερματισμό και την αποικιοποίηση είναι εδώ. Ας προσπαθήσουμε να εντάξουμε και τα Βαλκάνια στην πρώτη γραμμή του ενδιαφέροντός μας.
Σημείωση: Τα ποιήματα είναι του Ντέγιαν Τζόρτζεβιτς
