Συνέντευξη στην Ιφιγένεια Καλαντζή
Συγχαρητήρια στους αισιόδοξους; Αυτή την ερωτηματική νύξη στο κόμικ της Μαφάλντα διάλεξε για τίτλο στη δεύτερη ταινία της η Κωνσταντίνα Βούλγαρη. Μια ταινία ρομαντική και ταυτόχρονα τολμηρά πολιτική, όπου μέσα από το πορτρέτο μιας κοπέλας γίνεται αναφορά στον αντιεξουσιαστικό χώρο, στη δράση του, αλλά και στο χάσμα που χωρίζει τη γενιά της ηρωίδας με τη γενιά του Πολυτεχνείου, στο πρόσωπο των γονιών της. Στον ασυμβίβαστο φίλο της, πολιτικό κρατούμενο, επιβάλλεται εξοντωτική ποινή, με βάση τον τρομονόμο. Ο λυτρωτικός, όμως, χορός της ηρωίδας, στο τέλος, αφήνει μια αχτίδα αισιοδοξίας. Αμφισβήτηση, οράματα, καλές προθέσεις και τόνοι αυταπάρνησης δεν είναι δυνατόν να πάνε χαμένα…
Με την Κωνσταντίνα είχαμε μια ενδιαφέρουσα και ειλικρινή συζήτηση, για τη νέα της ταινία, αλλά και για τις δικές της ανησυχίες, σχετικά με το ζοφερό παρόν και μέλλον.
Και στις δύο σου ταινίες, έχεις επιλέξει τα Εξάρχεια. Γιατί;
Πάντα με γοήτευε το έντονο στοιχείο πολιτικοποίησης, σε επίπεδο γειτονιάς. Όταν εγκαταστάθηκα εκεί διαπίστωσα ότι πράγματι, η επικοινωνία και η πολιτική διάθεση είναι χαρακτηριστικό των Εξαρχείων. Ξεκινάει απ’ τις αφίσες στους δρόμους και φτάνει μέχρι την καθημερινότητα των κατοίκων και τη συμμετοχή τους σε συλλογικότητες. Απ’ τον μπακάλη μέχρι το καφενείο, ακούς να μιλάνε για κοινωνικά προβλήματα.
Η 30άρα πρωταγωνίστρια ανήκει, συνειδητά, σε ένα συγκεκριμένο πολιτικό χώρο, αλλά και οι υπόλοιποι ήρωες πορεύονται στα πλαίσια ενός πολιτικού ακτιβισμού, πράγμα σπάνιο για το ελληνικό σινεμά. Τι σε παρακίνησε σ’ αυτή τη θεματική; Υπάρχουν και βιωματικά στοιχεία;
Οι ταινίες που κάνω είναι προσωπικές, όχι όμως αυτοβιογραφικές. Οι χαρακτήρες δεν είναι πραγματικά πρόσωπα, ούτε κάνω ταινία εκ μέρους ενός συγκεκριμένου πολιτικού χώρου. Τελευταία, λόγω της κρίσης, υπάρχει πάλι ένα ενδιαφέρον για την πολιτική. Κυρίως μέσα από την απαξίωση των πολιτικών κομμάτων, ένα μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού, που μοιάζει να έχει συνειδητοποιήσει τις επιπτώσεις ενός σαθρού πολιτικού συστήματος, θέτει το ερώτημα: τώρα εμείς τι κάνουμε; Αν και αυτό απέχει αρκετά από ένα μαζικό κίνημα, με συγκεκριμένη πολιτική ταυτότητα, διαφαίνονται κάποιες αντιδράσεις.
Η πολιτική αφύπνιση και η συνειδητοποίηση είναι κάτι πιο βαθύ που λείπει από ένα μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας. Θα ήθελα η ταινία μου να ξεπερνάει τον όποιο πολιτικό χώρο και να αποτελέσει μια πρόταση, να βρει καθένας το δικό του τρόπο, να ενταχθεί σε μια συλλογικότητα και να προσφέρει. Χρειάζεται, όμως, ανατροπή. Δεν γίνεται διαφορετικά. Αν δεν κάνεις ανατροπή, γίνεσαι ΔΗΜΑΡ! Μπαίνεις σε μια τρικομματική κυβέρνηση και παίρνεις μερίδιο από την πίττα. Το αίτημα της ανατροπής είναι επίκαιρο περισσότερο παρά ποτέ.
Πώς πιστεύεις ότι ορίζεται η έννοια «αριστερός» σήμερα;
Εκτιμώ τους ανθρώπους που έχουν αγωνιστεί και εξοριστεί στο παρελθόν. Θεωρώ όμως ότι η άμεση εμπλοκή με κόμματα, ειδικά όταν μιλάμε για ανθρώπους επαγγελματίες πολιτικούς, είναι προβληματική. Όταν γίνεται επάγγελμα η πολιτική, δεν ξέρω πώς μπορείς να διαχειριστείς ένα σύστημα αξιών. Όσοι, χωρίς να είναι επαγγελματίες πολιτικοί, κρατούν κάποιες αξίες, όπως δικαιοσύνη, αλληλεγγύη και δεν εκμεταλλεύονται άλλους, όσοι δεν βάζουν το προσωπικό τους συμφέρον πάνω από το συλλογικό, αυτοί για μένα είναι οι αριστεροί, οι αναρχικοί, όλοι μαζί.
Τι είναι για σένα το πολιτικό σινεμά; Η ταινία σου είναι πολιτική;
Η ταινία μου είναι σαφώς πολιτική. Πολιτικό σινεμά είναι οποιαδήποτε ταινία, στην οποία ο δημιουργός δέχεται να εκτεθεί και ο ίδιος, παίρνοντας θέση στα ζητήματα που αφορούν την κοινωνία. Υπάρχει και η άποψη ότι πολιτικό σινεμά είναι κάτι που αφορά μόνο μεγάλα κοινωνικά ζητήματα. Ο Κεν Λόουτς, όμως, κάνει πολιτικό σινεμά με την καθημερινότητα και τα προβλήματα κάποιων ανθρώπων. Δεν είναι μόνο το Ζ, του Γαβρά, πολιτική ταινία, αλλά και οι πιο προσωπικές στιγμές, ανάλογα με τον τρόπο που ο δημιουργός αντιμετωπίζει το θέμα του. Αντίστροφα, μπορεί να κάνεις ταινία για τους μετανάστες, και παραδόξως, να είναι λάιφ-στάιλ.
Η ηρωίδα αγωνίζεται και ενάντια στην παραπληροφόρηση. Έχει να κάνει με το ρόλο των ΜΜΕ;
Υπάρχει παραπληροφόρηση και απόκρυψη συγκεκριμένων ειδήσεων απ’ τα καθεστωτικά ΜΜΕ. Βλέπεις πώς παρουσίασαν τις καταλήψεις, χωρίς να γίνει καμία αναφορά στις πολιτιστικές δράσεις που είχαν αυτοί οι χώροι και στις σχέσεις τους με τη γειτονιά. Φωτογράφισαν μπουκάλια μπίρας, τα βάφτισαν μολότοφ και αυτό ήταν. Πιστεύω ότι οι μικρές ριζοσπαστικές ομάδες θεωρούνται επικίνδυνες, γιατί είναι πιο δύσκολο να τις ελέγξεις, σε σύγκριση με τα κόμματα, που έχουν πιο θεσμικό ρόλο.
Ο μικρός Πέτρος, η ηρωίδα, οι γονείς της και ο πενηνταπεντάρης γείτονας με τον σκύλο, ανήκουν σε διαφορετικές γενιές. Τι αντιπροσωπεύει κάθε μια από αυτές;
Επειδή τα παιδιά δεν έχουν μπει ακόμα στο σύστημα, είναι πιο ελεύθερα να έχουν δικιά τους κρίση. Δεν είναι προκατειλημμένα, λένε την αλήθεια και γι’ αυτό, κάποια θέματα που θίγονται στην ταινία, περνάνε στη συζήτηση με το παιδί.
Έπειτα, είναι η γενιά του Πολυτεχνείου.
Οι γονείς και ο τύπος με το σκυλάκο, ενώ έχουν ζήσει αντισυμβατικά στα νιάτα τους, τώρα νιώθουν βαθιά απογοήτευση. Σπανίζουν αυτοί που θέλουν ακόμα να παλέψουν. Για μένα, η Αριστερά και το Κ.Κ., έχουν τεράστιες ευθύνες, γιατί έσπρωξαν στο περιθώριο ανθρώπους, επειδή δεν ταυτίστηκαν με τις δικές τους απόψεις.
Η γενιά της ηρωίδας, όμως, είναι μοιρασμένη. Πάντα υπάρχουν πολιτικοποιημένοι νέοι που αγωνίζονται, αλλά υπάρχουν κι αυτοί που κοιτάζουν την πάρτη τους.
Η κάμερα παρακολουθεί στενά την πρωταγωνίστρια. Τι εξυπηρετεί για σένα αυτός ο κινηματογραφικός τρόπος; Γιατί αυτή τη φόρμα και όχι κάτι πιο αφαιρετικό;
Δεν με απασχολεί η φόρμα γιατί μ’ ενδιαφέρουν περισσότερο το σενάριο και οι ηθοποιοί. Σκηνοθετώ με τρόπο ώστε να αφήνω στους ηθοποιούς αυτοσχεδιαστική ελευθερία. Θεωρώ επιτυχία να μην φαίνεται η σκηνοθεσία μου. Είναι αυτονόητη η προσωπικότητά σου, γιατί βγαίνει μέσα από την ταινία. Το να κάνεις και βιρτουοζιτέ πλάνων, επιβάλλοντας συναισθήματα, δεν είναι κάτι που μου ταιριάζει.
Δεν προτιμώ τις αφαιρετικές ταινίες. Ειδικά τώρα, που όλοι ψάχνουμε μια ταυτότητα, είναι σημαντικό οι χαρακτήρες μιας ταινίας να έχουν διεύθυνση και όνομα.
Μίλησες πριν για αυτοσχεδιασμό. Πώς δούλεψες με τους ηθοποιούς και ιδιαίτερα με το παιδί;
Κάποιοι είναι ηθοποιοί και άλλοι δεν είναι. Στις σκηνές με τον Μανούσο, όπου ο διάλογος είναι καθαρά πολιτικός, δεν υπάρχει αυτοσχεδιασμός. Με τον Κώστα Γανωτή και τον μικρό Αλέξη, στο ρόλο του Πέτρου, έγινε πιο αυτοσχεδιαστικό. Κουβεντιάζαμε τα θέματα που θα θίγαμε, και τελικά έβγαινε με δικά τους λόγια αυτό. Ο μικρός που έχει μεγαλώσει στα Εξάρχεια, με ισχυρά ερεθίσματα, από γονείς αντισυμβατικούς, δεν με δυσκόλεψε. Σε ένα παιδί, δεν δίνεις κείμενο να το παπαγαλίσει. Πρέπει να το βάλεις σ’ ένα πλαίσιο συζήτησης και να πει τις απόψεις του. Απλά τον χαλάρωσα, ώστε να ξεχάσει την κάμερα και να τα πει φυσικά, όπως και του βγήκε.
Μίλησέ μας για τη συνεργασία σου με τον Νίκο Βελιώτη.
Ο Νίκος είχε γράψει τη μουσική και στην πρώτη μου ταινία. Είναι απίστευτα ταλαντούχος. Παρ’ ότι έχει πειραματικό στυλ, δεν είναι ο ίδιος ελιτιστής. Μου έγραψε πέντε πράγματα, τα πήρα και τα έβαλα. Είχε γράψει κι άλλα που δεν μπήκανε, γιατί προτίμησα να μην το παρακάνω.
Πώς σχολιάζεις το έργο των νέων Ελλήνων σκηνοθετών;
Πιστεύω ότι υπάρχουν ταινίες που είναι ενδιαφέρουσες, μ’ άρεσε του Έκτορα Λυγίζου, θεωρώ τη Στρέλλα αριστούργημα, αλλά πιστεύω ότι και οι παλιότεροι επέδειξαν μια δυναμική, όπως ο Νίκος Γραμματικός, και η Εύα Στεφανή. Δεν άνοιξε ένα παράθυρο ξαφνικά πριν από τρία χρόνια με τον Κυνόδοντα. Υπήρχε συνέχεια, δεν έγινε τώρα ξανά η αρχή. Απλά το κοινό και οι κριτικοί δεν είχαν βοηθήσει την προηγούμενη γενιά να βγάλει προς τα έξω τις ταινίες αυτές.
Τα σωματεία σκηνοθετών, εκτός από μερικές εξαιρέσεις, έχουν κάνει κακό, γιατί απαρτίζονται από ανθρώπους που δεν έχουν ενεργή συμμετοχή στο χώρο, εξυπηρετούν μικροσυμφέροντα, οπότε δεν γνωρίζουν τα σημερινά προβλήματα και δεν λειτουργούν συλλογικά για το γενικό καλό του κινηματογράφου.
