Αφορμή για αυτές τις γραμμές στάθηκε μια βραδιά στην Απείρανθο της Νάξου το καλοκαίρι. Έχοντας στην παρέα τον μουσικό Σταύρο Μαραγκουδάκη από το Ρέθυμνο με τη λύρα του, η επίσκεψη στο πανέμορφο χωριό της ορεινής Νάξου είχε βέβαιη κατάληξη.
Είναι άλλωστε γνωστή η σχέση του ιστορικού χωριού με την Κρήτη, και ιδιαίτερα με τα Σφακιά, κάτι που καταλαβαίνει κανείς από τα ήθη, τα έθιμα και την ξεχωριστή διάλεκτο των κατοίκων. Όπως είναι γνωστή και η μοναδική σχέση του νησιού με τη μουσική, με έρευνες να δείχνουν πως είναι από τα μέρη με τους περισσότερους μουσικούς και οργανοπαίχτες.
Έτσι, κάπου στα τέλη Ιουλίου στην πλάτσα τ’ Απεράθου, δεν άργησε να φτιαχτεί μια παρέα από πολύ νέα παιδιά που επιστράτευσαν άλλος το βιολί, άλλος τη φωνή του ή την –αξιοθαύμαστη σε αυτές της ηλικίες– γνώση της μουσικής και της ιστορίας του τόπου. Τα νησιώτικα, αλλά και τα κρητικά παραδοσιακά τραγούδια, μονοπώλησαν το πρόγραμμα μέχρι το πρωί.
Σκέφτεται κανείς πως αν πρέπει να αξιολογήσει πέντε-δέκα περισσότερο πολύτιμα πράγματα σε αυτή τη χώρα, η σχέση του νέου κόσμου με την παράδοση, και ιδιαίτερα με την παραδοσιακή μουσική, είναι σίγουρα ένα από αυτά.
Ανάμεσα στα άλλα, οι νεαροί τραγούδησαν μερικά παλιά «κοτσάκια», όπως λέγονται τα δίστιχα ποιηματάκια που συνηθίζουν να φτιάχνουν οι κάτοικοι του νησιού, και ιδιαίτερα της Απείρανθου, για διάφορα θέματα και περιστάσεις. Κάποια από αυτά, είχαν πρωταγωνιστή έναν μεγάλο Απεραθίτη, τον Μανώλη Γλέζο.
Η σχέση του «Νώλη», όπως τον αποκαλούν οι συγχωριανοί του, με το χωριό του είναι κι αυτή ιδιαίτερη. Μάλιστα, πριν 30 περίπου χρόνια ο Γλέζος άφησε την Αθήνα και το κοινοβούλιο για να εκλεγεί πρόεδρος της κοινότητας, εφαρμόζοντας μια πολιτική άμεσης δημοκρατίας με τη συνέλευση των κατοίκων να αποφασίζει για όλα.
Τα περισσότερα κοτσάκια για τον Γλέζο, εξιστορούν την ηρωική του πράξη όταν μαζί με τον Απόστολο Σάντα κατέβασαν το 1941 τη ναζιστική σημαία από την Ακρόπολη. Άλλα στιχάκια αφηγούνται τους διωγμούς του Γλέζου, αφού συνολικά παρέμεινε στις φυλακές και τις εξορίες 16 χρόνια, έχοντας καταδικαστεί 28 φορές, τις 3 από αυτές σε θάνατο. Μερικά από αυτά τα στιχάκια:
Εσύ στσοι σκλάβοι ήδωκες της λευτεριάς τα φώτα
τότες που προσκυνούσανε του Γερμανού τη μπότα
Σ’ όλα ντα κράτη ήρωας η φήμη ντου έχει φτάσει
γιατί έχει τη γερμανικιά σημαία κουρελιάσει
Απάνω στην Ακρόπολη ανέβηκε με θάρρος
κι εξέσκισε ό,τι εφύλαεν ο Γερμανός φαντάρος
Ήκαμες σίδερο καρδιά και στήθια από γρανίτη
απάνω στην Ακρόπολη, λεβενταπεραθίτη
Άδικα μες στσι φυλακές απ’ το σαρανταένα
τα νιάτα ντου συνέχεια του Γλέζου έχουν κλεισμένα
Στην ιστορία θα γραφτεί του Νώλη η παιδεία
τα βάσανα τση φυλακής και η ταλαιπωρία
Πολλές βολές σε θάνατο τον έχουνε δικάσει
γιατί έχει τη χιτλερική σημαία κουρελιάσει
Στη φυλακή τον έχουνε γιατί τον εδουλιούσι [φοβούνται]
αλλά και την υπογραφή δικιάν του δε θωρούσι
Δεν τη δουλιά τη φυλακή, ούτε τα σίδερά σας
κι ούτε ποτές του θα δεχτεί και τα φρονήματά σας
Δεν ήπρεπε στη φυλακή να βάλουνε το Νώλη
Γιατί δεν εφοβήθηκε των Γερμανώ τα βόλη
Κάποια άλλα κοτσάκια απευθύνονται προσωπικά στον –επίσης Απεραθείτη– αντιβενιζελικό πολιτικό Αριστείδη Πρωτοπαπαδάκη (γιο του Πέτρου Πρωτοπαπαδάκη, ενός από τους έξι που εκτελέστηκαν το 1922 για τη μικρασιατική τραγωδία). Ο Πρωτοπαπαδάκης ήταν υπουργός της κυβέρνησης Καραμανλή όταν ο Γλέζος καταδικάστηκε ξανά το 1958 με κατηγορίες για κατασκοπεία. Μερικά από αυτά:
Τον ήρωα απ’ τη φυλακή να βγάλεις πούναι κρίμας
πριν να πεθάνει κι είναι και ντροπή σου και ντροπή μας
Να βγάλεις απ’ τη φυλακή τον ήρωα τον Γλέζο
και μην ακούς των Αμερικανώ και των Εγγλέζω
Κοτσάκια είχαν γραφτεί και με αφορμή εκλογικές αναμετρήσεις, αφού ο Γλέζος ήταν αρκετές φορές υποψήφιος, το 1951 μάλιστα εξελέγη βουλευτής όντας φυλακισμένος από το μετεμφυλιακό καθεστώς.
Ψηφίσετε τον ήρωα με δίχως παρακάλια
να σάσει την πατρίδα μας πόχει μεγάλα χάλια
Εμείς θε να ψηφίζομε τον ήρωα το Νώλη
εκείνον που ξεφτίλισε τη Γερμανία όλη
Αυτό για τις κοινοτικές εκλογές, «απευθύνεται» στη μητέρα του Μανώλη Γλέζου, Μάχη:
Το χωριό απόψε θα’ χει
πρόεδρο το γιο σου, Μάχη
Στις τοπικές εκλογές αναφέρονται και τα παρακάτω χαρακτηριστικά στιχάκια:
Που σε φέρανε Μανώλη
για να μας ενώσεις όλοι
Και χωριό δεν θάχει άλλο
Τέτοιο πρόεδρο μεγάλο
Πέρα από τα κοτσάκια για τον Γλέζο, οι φίλοι μας είπαν και «Τω ανταρτών», ένα σπάνιο τοπικό τραγούδι που υμνεί την Αντίσταση από τη σκοπιά του νησιού. Αντιγράφουμε μερικούς χαρακτηριστικούς του στίχους (ολόκληρο μπορείτε να το βρείτε στο διαδίκτυο):
Απ΄ όλα τα Συντάγματα
τ’ αντάρτικο μ’ αρέσει
πού χει τσι σφαίρες σταυρωτά
μπιστόλια δυό στη μέση
Γειά σου Βελουχιώτη, γειά σου
να ‘μουν στα συντάγματά σου
Αντάρτικο θα κάμομε
στο Ζα και στα Φανάρια
και ακλουθάτε μας κι εσείς
αν είστε παλικάρια
Κι ο Μπουμπούς κι ο Γεροντονι-
κόλας Γερμανοί σκοτώνει.
Στη κορυφή του Παρνασσού
Είναι ένα πηγαδάκι
Οι αντάρτες πίνουνε νερό
κι οι Γερμανοι φαρμακι
Κοπελουδάκι αν φελάς
θε να σε πάρω στον ΕΛΑΣ
Κλείνουμε με ένα τελευταίο κοτσάκι, αφιερωμένο στους φίλους από το νησί:
Ζήτω ζήτω, ζήτω ζήτω
Ζήτω των Απεραθείτω
(*) Ευχαριστούμε τον Γιάννη και τον Μανώλη από την Απείρανθο για τη βοήθειά τους. Ακόμα, στοιχεία επιβεβαιώσαμε ή πήραμε από το κείμενο του Νίκου Δ. Δέτση «Ο Μανώλης Γλέζος στη δόκιμη ποίηση και στη λαϊκή μούσα της Απείρανθου» (στον τόμο «Η Νάξος διαμέσου των αιώνων», Δήμος Δρυμαλίας 2003), καθώς και από αναρτήσεις και δημοσιεύσεις στο διαδίκτυο («Απεραθίτικα δίστιχα για τον Μανώλη Γλέζο» από το sarantakos.wordpress.com, youtube και αλλού).
