Η Βραζιλία είναι πλέον ένας διεθνής παράγοντας πρώτης κατηγορίας. Στη δεκαετία που αρχίζει, η άνοδός της θα είναι τόσο σημαντική που ο κύριος ανταγωνιστής της στην περιοχή, οι ΗΠΑ, αναγκάζεται να σχεδιάσει την εξωτερική του πολιτική, βάζοντας σε εξέχουσα θέση την αναχαίτιση της Βραζιλίας. Ένας στόχος που μπορεί να αποσταθεροποιήσει όλη την περιοχή. Του Ραούλ Ζιμπέκι, αναλυτή διεθνών θεμάτων στην εφημερίδα Brecha του Μοντεβιδέο (Ουρουγουάη), καθηγητή και ερευνητή των κοινωνικών κινημάτων.
«Σιγά σιγά και σιωπηλά, σαν ιστός αράχνης που υφαίνεται τη νύχτα, ένας εντυπωσιακός στρατιωτικός κλοιός απειλεί τη Βενεζουέλα και μεσοπρόθεσμα το σύνολο των προοδευτικών κυβερνήσεων της Λατινικής Αμερικής», γράφει ο Ιγνάσιο Ραμονέ τον Γενάρη στη Le Monde Diplomatique. Μια πρόσφατη μελέτη της Αμερικανικής Γεωλογικής Υπηρεσίας αναφέρει ότι, χάρη στην ανακάλυψη κοιτασμάτων στη Λωρίδα του Ορινόκο, η Βενεζουέλα έχει απόθεμα 513 δισ. βαρέλια πετρελαίου, που θα μπορούσαν να εξαχθούν με την τεχνολογία που γνωρίζουμε σήμερα. Έτσι, η Βενεζουέλα εκτοπίζει τη Σαουδική Αραβία από την πρώτη θέση παγκοσμίως, δεδομένου ότι αυτή διαθέτει «μονάχα» 266 δισ. βαρέλια.
Τόσο η ανάγνωση του Ραμονέ όσο και το συμπέρασμα της Αμερικανικής Γεωλογικής Υπηρεσίας στηρίζονται σε στέρεες εμπειρικές βάσεις. Πράγματι, δεν είναι η πρώτη φορά που υπολογίζεται ότι τα βενεζολάνικα αποθέματα πετρελαίου είναι όντως γιγάντια, τώρα όμως η επιβεβαίωση προέρχεται από μια υπηρεσία του Βορρά και όχι από Βενεζολάνους αξιωματούχους. Από την άλλη, πολλά γεγονότα των τελευταίων έξι μηνών ενισχύουν την ανάλυση του Ραμονέ: τον Μάρτιο του 2009 έγινε γνωστό ότι η Κολομβία παραχωρεί τη χρήση επτά στρατιωτικών εγκαταστάσεων στις ΗΠΑ· τον Ιούνιο έγινε το πραξικόπημα στην Ονδούρα, όπου βρίσκεται η βορειοαμερικανική βάση Σότο Κάνο· τον Οκτώβριο ο πρόεδρος του Παναμά ανήγγειλε την παραχώρηση τεσσάρων στρατιωτικών εγκαταστάσεων στο Πεντάγωνο. Υπολογίζοντας και τις βάσεις της Αρούμπα και του Κουρασάο, νησιά ολλανδικής κτήσης στην Καραϊβική, 13 είναι οι στρατιωτικές βάσεις που περικυκλώνουν τη Βενεζουέλα μόνο στα βόρεια και τα ανατολικά. Και τώρα προστίθεται η γρήγορη μετατροπή της Αϊτής σε ένα γιγάντιο αεροπλανοφόρο ενσωματωμένο στον 4ο Στόλο1.
Στοχεύοντας στο Νότο
Η επέμβαση είναι τόσο απροκάλυπτη που η κινέζικη Εφημερίδα του Λαού (21/1) αναρωτιέται, αν οι ΗΠΑ σκοπεύουν να ενσωματώσουν την Αϊτή σαν μία ακόμη Πολιτεία της Ένωσης. Η εφημερίδα παραπέμπει στην ανάλυση του περιοδικού Time, όπου διαβεβαιώνεται ότι «η Αϊτή έχει ήδη μετατραπεί στη 51η Πολιτεία των ΗΠΑ ή, αν όχι ακόμη, είναι τουλάχιστον η πίσω της αυλή». Πράγματι, μέσα σε μία μόλις εβδομάδα το Πεντάγωνο έστειλε στο νησί ένα αεροπλανοφόρο, 33 αεροπλάνα διάσωσης και πλήθος στρατιωτικών πλοίων, επιπλέον των 11.000 στρατιωτών. Η MINUSTAH, αποστολή του ΟΗΕ για τη σταθερότητα στην Αϊτή, έχει μόλις 7.000 στρατιώτες. Σύμφωνα με την εφημερίδα Folha de Sao Paulo (20/1), οι ΗΠΑ εκτόπισαν τη Βραζιλία από το ρόλο του διοικητή της στρατιωτικής επέμβασης στο νησί, καθώς σε λίγες εβδομάδες θα έχουν «δώδεκα φορές περισσότερους στρατιώτες από ό,τι η Βραζιλία στην Αϊτή», φτάνοντας τους 16.000. […]
Λίγο πιο νότια βρίσκεται η περιοχή των Άνδεων, όπου βρίσκεται η Βενεζουέλα αλλά επίσης, και κυρίως, η Βραζιλία. Είναι αναμφίβολη η αξία που προσδίδει στο πετρέλαιο οποιαδήποτε χώρα του κόσμου, ακόμη περισσότερο εάν σκοπεύει να διατηρηθεί ως ηγεμονική. Αλλά αυτό δεν σημαίνει, όπως υποστηρίζεται, ότι «ο ρυθμιστής του παιχνιδιού είναι το Καράκας». Η Βενεζουέλα είναι όντως ένα πολύ σημαντικό κομμάτι. Αλλά το στοίχημα για τη βορειοαμερικανική ηγεμονία είναι να σταματήσει τη Βραζιλία, δεδομένου μάλιστα ότι δεν μπορεί να την ενσωματώσει.
Μερικά στοιχεία που δημοσιοποιήθηκαν τις τελευταίες εβδομάδες είναι αποκαλυπτικά. Η βρετανική εφημερίδα Financial Times δημοσίευσε στις 10 Γενάρη μια λίστα με τις δέκα πρώτες σε κεφαλαιοποίηση τράπεζες στον κόσμο το 2000 και το 2009. Το 2000, πέντε από τους δέκα γίγαντες ήταν βορειοαμερικανικές και μία βρετανική. […] Εννέα μόλις χρόνια μετά, το πανόραμα είναι το εξής: ανάμεσα στις δέκα μεγαλύτερες τράπεζες βρίσκονται πέντε κινέζικες τράπεζες (στις τέσσερις πρώτες και την 6η θέση) και τρεις βραζιλιάνικες (5η, 7η και 9η θέση). Η αλλαγή είναι εντυπωσιακή. Μένει μόνο να προσθέσουμε ότι, ενώ οι πρώην γίγαντες της Wall Street βυθίζονταν, η κεντρική τράπεζα της Κίνας διπλασίασε την αξία της το 2009.
Μία ισχυρή δύναμη στην πίσω αυλή
[…] Τα στοιχεία που δημοσιοποίησε η Pricewaterhouse Coopers επιβεβαιώνουν τη «δραματική στροφή» στο παγκόσμιο σκηνικό. Το 2020, οι χώρες του G7 (ΗΠΑ, Ιαπωνία, Γερμανία, Ηνωμένο Βασίλειο, Ιταλία, Καναδάς, Γαλλία) θα έχουν ισότιμο οικονομικό βάρος με αυτό των επτά αναδυόμενων, το προσφάτως επονομαζόμενο Ε7 (Κίνα, Ινδία, Βραζιλία, Ρωσία, Μεξικό, Ινδονησία, Τουρκία). Φέτος η διαφορά υπέρ του G7 θα είναι της τάξης του 35% (το 2000 ήταν διπλάσια), αλλά σε λιγότερο από μία δεκαετία η διαφορά αυτή θα έχει εκμηδενιστεί. Επιπλέον, το 2030 η Κίνα θα έχει ξεπεράσει τις ΗΠΑ, τις οποίες θα ακολουθούν η Ινδία, η Ιαπωνία και η Βραζιλία.[…]
Σε αυτό το πλαίσιο παγκόσμιων αλλαγών η Βραζιλία θα βγει κερδισμένη, στην καλύτερη δυνατή θέση λόγω της ενεργειακής αυτάρκειάς της τόσο σε πετρέλαιο όσο και σε ουράνιο. Με άλλα λόγια, η Βραζιλία είναι από τις λίγες μεγάλες παγκόσμιες δυνάμεις που διαθέτει ενεργειακή αυτονομία, κάτι που από μόνο του πλέον τοποθετεί οποιαδήποτε χώρα του κόσμου σε αξιοζήλευτη θέση. Η Βραζιλία είναι η 6η χώρα στον κόσμο σε αποθέματα ουρανίου (έχοντας ερευνήσει μονάχα το 25% του εδάφους της) και θα είναι μέσα στις πέντε πρώτες χώρες σε αποθέματα πετρελαίου, όταν ολοκληρωθούν οι έρευνες στο λεκανοπέδιο του Σάντος.
Οι βραζιλιάνικες πολυεθνικές είναι ανάμεσα στις μεγαλύτερες παγκοσμίως: η Vale do Rio Doce είναι η δεύτερη μεταλλευτική και η πρώτη σε μεταλλεύματα σιδήρου· η Petrobras είναι η τέταρτη πετρελαϊκή στον κόσμο και η πέμπτη εταιρεία σε αξία παγκοσμίως· η Embraer είναι η τρίτη αεροναυτική, πίσω μόνο από την Boeing και την Airbus· η Brasil Foods είναι ο μεγαλύτερος εξαγωγέας επεξεργασμένου κρέατος· η Votorantim είναι η τέταρτη χαρτοβιομηχανία στον κόσμο κ.λπ.
Η Εθνική Τράπεζα Οικονομικής και Κοινωνικής Ανάπτυξης (BNDES), η μεγαλύτερη τράπεζα επενδύσεων στον κόσμο, έχει μετατραπεί στο πιο ισχυρό εργαλείο αναδιάρθρωσης του βραζιλιάνικου κεφαλαίου. Είναι ο κύριος καταλύτης των μεγάλων συγχωνεύσεων με στόχο να ενδυναμωθεί το ιδιωτικό εθνικό κεφάλαιο, ώστε να είναι σε θέση να ανταγωνιστεί το διεθνές […] Η ενεργή συμμετοχή του κράτους με τη δημιουργία ισχυρών και ανταγωνιστικών εθνικών εταιριών, με επαρκές μέγεθος παραγωγής που τους προσδίδει σημαντικό ρόλο στην παγκόσμια αγορά, ήταν ένας από τους κύριους στόχους της BNDES στην εποχή του Λούλα.
Σε αυτήν την ενεργειακή αυτονομία, την οποία από τις δέκα μεγάλες δυνάμεις μοιράζεται μόνο η Ρωσία, πρέπει να προστεθεί το ότι τις δύο τελευταίες δεκαετίες η Βραζιλία έχει φτιάξει μια λίστα πολυεθνικών διόλου ευκαταφρόνητη, όπου διασυνδέονται βραζιλιάνικα ιδιωτικά και κρατικά κεφάλαια, ικανά να ανταγωνιστούν ως ίσος προς ίσον τις πιο σημαντικές εταιρίες του κόσμου.
Εν κατακλείδι, η Βραζιλία είναι μια δύναμη ώριμη, ικανή να συναγωνιστεί σε όλα τα πεδία τις άλλες δυνάμεις του πλανήτη.
Όχι σε όλα βέβαια. Η Αχίλλειος πτέρνα της είναι οι στρατιωτικές δυνάμεις, που έχουν να υπερασπίσουν τόσο την πλούσια και ελκυστική σε όλους Αμαζονία όσο και τα τεράστια χωρικά ύδατα, όπου βρίσκονται τα πετρελαϊκά πλούτη, που θα μετατρέψουν τη χώρα σε υπερδύναμη. Η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη της Βραζιλίας, που ονομάζεται επίσης γαλάζια Αμαζονία, είναι μια περιοχή 3,6 εκατ. τετραγωνικών χιλιομέτρων, που μπορεί να αυξηθεί άλλα 900.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα, αν ευοδωθεί η προσφυγή στην Επιτροπή Συνόρων του ΟΗΕ.
Οι Βραζιλιάνοι στρατιωτικοί και πολιτικοί εκτιμούν ότι η επέκταση των χωρικών υδάτων, όπου βρίσκονται τα κοιτάσματα του Σάντος, του Εσπίριτο Σάντο και του Κάμπος, θα σημάνει νέες απειλές για τη χώρα. […] Για να υπερασπιστεί τους πόρους της χώρας το Ναυτικό, κατάρτισε ένα φιλόδοξο εξοπλιστικό πρόγραμμα για τα επόμενα 20 χρόνια, που περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, την αγορά 30 πολεμικών πλοίων, το χτίσιμο μιας βάσης υποβρυχίων στο Ρίο και την αγορά τεσσάρων συμβατικών υποβρυχίων (έχει ήδη άλλα τέσσερα) και ενός πυρηνικού (ο υπουργός Άμυνας, ωστόσο, διαβεβαίωσε ότι θα φτιαχτούν τρία πυρηνικά). Η επένδυση θα είναι τεράστια.
Πολιτική αναχαίτισης
[…] Η Βραζιλία έχει κατανοήσει σε βάθος τη στρατηγική των ΗΠΑ. Το Πεντάγωνο έχει σχεδιάσει για τη Βραζιλία την ίδια στρατηγική που εφαρμόζει για να αναχαιτίσει την Κίνα: τη δημιουργία συγκρούσεων στα σύνορά της, για να την αποσταθεροποιήσει και να την εμποδίζει να επεκταθεί. Αυτή η λογική έχει μετατοπίσει το κέντρο του στρατιωτικού βάρους των ΗΠΑ από το Ιράκ στο Αφγανιστάν και το Πακιστάν. Σε αυτή τη βάση μπορεί να γίνει καλύτερα κατανοητό αυτό που συμβαίνει στη Λατινική Αμερική τους τελευταίους μήνες, το τελευταίο κεφάλαιο του οποίου είναι η μαζική απόβαση στην Αϊτή. Θα λέγαμε ότι η Αϊτή είναι η πρώτη μεγάλη επιχείρηση του 4ου Στόλου. Δεδομένου ότι η κλιματική αλλαγή θα προκαλέσει τεράστιες καταστροφές τα επόμενα χρόνια, η επιχείρηση στην Αϊτή θα αποτελεί το πρότυπο δράσης για την επόμενη δεκαετία.
Στη Νότια Αμερική, μια σειρά στρατιωτικών βάσεων της Νότιας Διοίκησης των Ενόπλων Δυνάμεων των ΗΠΑ περικυκλώνει τη Βραζιλία από την περιοχή των Άνδεων και το Νότο. Ο κλοιός κλείνει με τη σύγκρουση Κολομβίας – Βενεζουέλας και Κολομβίας – Εκουαδόρ, που δυνητικά μπορεί να δυναμιτίσει όλη την περιοχή. Η ένταση που προέκυψε από την επίθεση της Κολομβίας στο στρατόπεδο των FARC σε έδαφος του Εκουαδόρ, τείνει να αυξηθεί με την ντε φάκτο κατοχή της Αϊτής. Βαδίζουμε προς μια αυξανόμενη στρατιωτικοποίηση των διεθνών σχέσεων, κάτι πρωτοφανές σε αυτή την περιοχή που, με την εξαίρεση της Βραζιλίας, δεν είναι ούτε ψυχολογικά ούτε υλικά έτοιμη να αμυνθεί.
1 Ο 4ος Στόλος των ΗΠΑ επανασυστάθηκε το 2008, ύστερα από 58 χρόνια αδράνειας, με σκοπό να εξυπηρετήσει τα στρατηγικά σχέδια των ΗΠΑ στην Καραϊβική, την Κεντρική και τη Νότια Αμερική.
Τίτλος πρωτοτύπου:
Brasil en clave potencia, Programa de las Américas Reporte,12/2/2010,
https://ircamericas.org/esp/6683
