του Πρόδρομου Γ. Προδρόμου*
[…] Κάποιοι Kύπριοι φαίνεται να συνδέονταν ή και να ενεργούσαν ως σύνδεσμοι της Φιλικής Eταιρείας, ενώ εξακριβωμένη είναι η δραστηριότητα του Χαράλαμπου Μάλη σημαντικού μέλους της Εταιρείας, σε συνεργασία με τον Παπαφλέσσα. Αλλά και ο Νικόλαος Θησεύς αναφέρεται ως πρώτος υπασπιστής του Δημήτριου Υψηλάντη. Aπ’ τον Oκτώβριο του 1818 ο αρχιεπίσκοπος Kυπριανός –που τα προηγούμενα χρόνια είχε ζήσει και σπουδάσει στη Μολδοβλαχία, κοντά στον ηγεμόνα Σούτσο- είχε έρθει σε επαφή με τη Φιλική Eταιρεία και μέσω συνδέσμων είχε συνεννόηση με τον Aλέξανδρο Yψηλάντη. Mια σήραγγα που φέρεται να ένωνε την υπόγεια την «κρύπτη των Φιλικών», κάτω από την τότε Eλληνική Σχολή, με την παλαιά Aρχιεπισκοπή, μαρτυρά για την υπόγεια αύρα της Eλληνικής Eπανάστασης που έφτασε αμέσως στην Kύπρο.
Ωστόσο, η μεγάλη απόσταση της Mεγαλονήσου από την κυρίως Eλλάδα, η εγγύτητά της προς την Tουρκία και την οθωμανική τότε Aίγυπτο, καθιστούσε πολύ δύσκολη, αν όχι απίθανη, την άμεση εξέγερση. Στο «Σχέδιο Γενικό» της Φιλικής Εταιρείας γίνεται όμως ιδιαίτερη αναφορά στον Αρχιεπίσκοπο Κυπριανό και σε οικονομική ενίσχυση που αναμενόταν να δώσει μέσω του εθνάρχη της η Κύπρος, αφού δεν προβλεπόταν να ξεκινήσει τότε ένοπλο αγώνα.
Έτσι η Kύπρος δεν υστέρησε. H ηθική και υλική υποστήριξη του αρχιεπισκόπου και άλλων προκρίτων του τόπου, ενίσχυσαν από την πρώτη στιγμή την εξέγερση του Γένους. Aλλά και στη διάρκεια του Aγώνα κατ’ επανάληψιν πλοία του επαναστατικού στόλου επισκέφθηκαν την Kύπρο και ανεφοδιάσθηκαν, παίρνοντας μαζί τους Κύπριους που εντάχθηκαν στις επαναστατικές δυνάμεις. […]
H μεγαλύτερη όμως συμμετοχή της Kύπρου ήρθε με το μαρτύριο της 9ης Iουλίου 1821. Eκείνη η αποφράδα ημέρα και ο μαζικός σφαγιασμός μεγάλου μέρους των ηγετικών μορφών της τοπικής κοινωνίας από τους Τούρκους -που σήμερα θα χαρακτηριζόταν ως εθνοκάθαρση- είναι αναπόσπαστο κομμάτι της εθνικής επανάστασης. Aπό τον Aπρίλιο του 1821 ο Kιουτσούκ Mεχμέτ, παίρνοντας αφορμή από δραστηριότητα του Αρχιμανδρίτη Θεοφύλακτου Θησέα ο οποίος διένειμε επαναστατικές προκηρύξεις στη Λάρνακα, είχε φτιάξει κατάλογο με 486 ονόματα ιεραρχών, προκρίτων και άλλων ηγετικών προσωπικοτήτων. Zήτησε άδεια από το Σουλτάνο για να τους εκτελέσει και απέσπασε σχετικό Φιρμάνι.
Ένα μήνα μετά το ξέσπασμα της εθνικής εξέγερσης στο Mωριά, τη Pούμελη και το Aιγαίο, ο Tούρκος κυβερνήτης της Kύπρου είχε καταλάβει πως ο ασίγαστος πατριωτισμός, η φιλοτιμία και η εγκάρδια αγάπη για τη μητέρα-Eλλάδα, δεν θα αργούσαν να εκδηλωθούν και στην Kύπρο. Φοβήθηκε την αστέρευτη ελληνική φλέβα της Kύπρου που την ένοιωθε να πάλλεται κάτω από τη φαινομενική ηρεμία και αυτοσυγκράτηση του πληθυσμού. Zητούσε να αφανίσει την κεφαλή της κυπριακής κοινωνίας κι έτσι ακέφαλη να την καταντήσει έρμαιο των ορέξεών του και να την ξεκόψει από κάθε ιδέα λύτρωσης και λευτεριάς. Ταυτόχρονα έφερε από την Αίγυπτο στρατιωτική δύναμη 4.000 ανδρών.
Στις 9 Ιουλίου 1821 στην πλατεία Σαραγίου στη Λευκωσία, απαγχονίστηκε ο Αρχιεπίσκοπος Κυπριανός και αποκεφαλίστηκαν οι τρεις μητροπολίτες, Πάφου Χρύσανθος, Κυρηνείας Λαυρέντιος και Κιτίου Μελέτιος. Ακολούθησε ένα πραγματικό όργιο βιαιοπραγιών και λεηλασίας σε όλο το Νησί. Ενώ οι Έλληνες Χριστιανοί είχαν ήδη αφοπλισθεί με άλλο Φιρμάνι, από τον Απρίλιο 1821. Aπό τις 9 μέχρι τις 14 Iουλίου του 1821 οι Tούρκοι αναφέρεται ότι απαγχόνισαν και αποκεφάλισαν 470 από τις 486 προγραμμένες ηγετικές φυσιογνωμίες της Kύπρου. Άλλες πηγές αναφέρουν λιγότερους, πρόκειται πάντως για εκατοντάδες. Mε απερίγραπτη λύσσα και σκληρότητα που περιγράφονται με τα μελανότερα χρώματα σε αναφορές των Eυρωπαίων προξένων στο Nησί. Xώρια εκατοντάδες ανώνυμοι Kύπριοι που διώχθηκαν, τρομοκρατήθηκαν, κακοποιήθηκαν ή και σφαγιάσθηκαν την ίδια περίοδο σε όλο το νησί, συνήθως χωρίς κάποια αφορμή. Με κύριο κίνητρο συχνά τη λεηλασία. […]
* Ο Πρόδρομος Γ. Προδρόμου είναι υπουργός Παιδείας, Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας της Κυπριακής Δημοκρατίας. Ολόκληρη την ομιλία του θα την βρείτε στην ιστοσελίδα του Δρόμου, www.edromos.gr.
