Συνέντευξη στην Ιφιγένεια Καλαντζή
Στο Τιτάνια προβάλλεται το πολιτικό ντοκιμαντέρ Ταξισυνειδησία, που ενθουσίασε στο φετινό Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ της Θεσσαλονίκης, με την αποκάλυψη της μαχητικής συμμετοχής των Ελλήνων μεταναστών στο αμερικανικό εργατικό κίνημα.
Συναντήσαμε τον βαθιά πολιτικοποιημένο δημιουργό του, τον ντοκιμαντερίστα Κώστα Βάκκα, για να μας εκθέσει τις απόψεις του.
Κύριε Βάκκα, τι σας έκανε να ανασύρετε ένα σχεδόν ξεχασμένο θέμα και πώς ανακαλύψατε αυτό το σπάνιο αρχειακό υλικό;
Η ιδέα είχε ξεκινήσει επί χούντας, από μια ομάδα Ελλήνων φοιτητών στην Αμερική, που συμμετείχαν στον αντιχουντικό αγώνα και αργότερα, ίδρυσαν μια εταιρία στη μνήμη ενός συντρόφου τους, θέλοντας να κάνουν ένα σχετικό ντοκιμαντέρ. Πρόσφατα, σε μια εκδήλωση με θέμα τη μετανάστευση στην Αμερική, γνώρισα τον ιστορικό Κωστή Καρπόζηλο, που παρουσίασε προχωρημένες μαρξιστικές θέσεις. Δέχτηκε να κάνει την ιστορική έρευνα για το ντοκιμαντέρ και έτσι ξεκινήσαμε. Το οπτικοακουστικό υλικό από αμερικανικά πανεπιστήμια, συνδικάτα και βιβλιοθήκες το ανακάλυψε κυρίως ο Καρπόζηλος, που έκανε εκπληκτική δουλειά. Το επιχρωματισμένο κομμάτι, με τις κόκκινες σημαίες στις πολυάριθμες διαδηλώσεις στη Νέα Υόρκη, μας εξέπληξε, γιατί είχαμε την πεποίθηση, ότι στην Αμερική δεν γίνονται αυτά. Τότε άρχισα να μελετώ την ιστορία και συνειδητοποίησα ότι το αμερικανικό εργατικό κίνημα είναι το πιο αιματοβαμμένο, με σκληρές συγκρούσεις και άγριες μάχες. Δεν είναι τυχαίο ότι, σε αντίθεση με την Ευρώπη, στην Αμερική δεν παρουσιάστηκαν ναζιστικά κινήματα. Εμείς επικεντρωθήκαμε στους Έλληνες μετανάστες, που σχετίζονταν με το αμερικανικό εργατικό κίνημα.
H ταξισυνειδησία, ως έννοια, είναι προϊόν μιας ολόκληρης οργανωτικής δομής, όπως παρουσιάζεται αναλυτικά στο ντοκιμαντέρ. Υπάρχουν αντίστοιχες συνθήκες σήμερα;
Ήμουν τυχερός, γιατί τα γυρίσματα στην Αμερική συμπέσανε με το κίνημα «Occupy Wall Street». Τραβήξαμε πολύ υλικό για να το δέσουμε με το σήμερα. Εκεί, λοιπόν, με την κρίση του τραπεζικού συστήματος, δημιουργήθηκε αντίσταση. Στην Ευρώπη, διαχωρίζουν το βορά από το νότο και πιστεύω, ότι σύντομα θα έχουμε άγρια σύγκρουση. Δεν θα πρέπει, βέβαια, να περιμένουμε στον καναπέ, ώσπου να έρθουν από μόνες τους οι συνθήκες, αυτό άλλωστε δείχνουμε και στο ντοκιμαντέρ.
Παράλληλα με τον εξαμερικανισμό των Ελλήνων μεταναστών, βλέπουμε μια σταδιακή μεταστροφή τους προς ένα καταναλωτικό μικροαστισμό, ενταγμένο στο πλαίσιο του αμερικανικού ονείρου. Το όραμα της ανατροπής έχει παραμεριστεί. Πιστεύετε ότι μπορεί να ξανακερδηθεί παγκοσμίως;
Άμα ζεις και εργάζεσαι εκεί, σ’ εκείνο το κίνημα πρέπει να ενταχθείς και το αμερικάνικο σύστημα πρέπει να πολεμήσεις. Δεν έγιναν μικροαστοί μόνο οι Έλληνες μετανάστες, ήταν γενικότερο φαινόμενο. Με τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, όλοι νόμιζαν ότι Αμερική και Σοβιετική Ένωση θα βαδίσουν ως ενιαίο Λαϊκό Μέτωπο, με κοινή προοπτική, αλλά τα πράγματα ήρθαν αλλιώς και ήταν μεγάλο λάθος που το αμερικάνικο κομμουνιστικό κόμμα αυτοδιαλύθηκε, συμπαρασύροντας όλο το κίνημα. Ο Μακαρθισμός και οι επιτροπές του ήταν παράνομες, κι όμως, κατάφεραν να διχάσουν τους ανθρώπους, που γίνανε καταδότες.
Όσο για την ανάγκη ανατροπής, διαρκώς χειροτερεύει η κατάσταση. Μας φτύνουν κατά πρόσωπο, και κανείς δεν μιλάει. Νέοι ήμασταν, όταν έλεγε ο Παπανδρέου ότι το ΠΑΣΟΚ είναι μαρξιστικό κόμμα και θα ανέτρεπε τον καπιταλισμό. Γιατί το αρχικό του όραμα αυτό ήταν, θα δούμε τι θα κάνει και ο ΣΥΡΙΖΑ.
Παρ’ όλο τον εξαμερικανισμό τους, βλέπουμε ότι οι απόγονοι αυτής της ηρωικής γενιάς είχαν μια οικουμενική προσφορά, με έμπρακτη συμβολή στον ισπανικό εμφύλιο, αλλά και στο δικό μας ΕΑΜ. Πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί αυτή η εσωστρέφεια και η ταυτόχρονη αναβίωση της Ακροδεξιάς, σήμερα;
Τότε, οι αντιφασίστες απ’ όλο τον κόσμο, και όχι μόνο οι κομμουνιστές, που βέβαια πρωτοστατούσαν, βλέποντας το άγριο χτύπημα του φασισμού στην Ισπανία, κατατάχτηκαν στις Ταξιαρχίες των εθελοντών. Σήμερα γίνονται διαδηλώσεις υπέρ των Ελλήνων, αλλά αφορούν πια και όλη τη νότια Ευρώπη. Θα πρέπει ξανά να ενωθούν οι προοδευτικοί άνθρωποι για να εκδηλώσουν αλληλεγγύη στις απάνθρωπες εξελίξεις που βιώνουμε.
Στο ντοκιμαντέρ βλέπουμε ότι όλοι μαζί, κομμουνιστές, ριζοσπαστικοποιημένοι αριστεροί, σοσιαλιστές, τροτσκιστές, σπαρτακιστές, αποτέλεσαν παρά τις διαφορές, ενιαίο αγωνιστικό μέτωπο, ενάντια στη Δεξιά. Θεωρείτε ότι κάτι τέτοιο είναι εφικτό και σήμερα;
Πάντα πίστευα ότι πρέπει να υπάρξει συνεργασία για την ανατροπή, ανάμεσα σε όσους έχουν την ίδια κατεύθυνση, άσχετα με τις επί μέρους διαφορές.
Οι τροτσκιστές, για κάποιο λόγο, είχαν μεγάλη απήχηση στην Αμερική. Δεν τους αφήσαμε στην μπάντα. Ο Έρικ Πούλος, που μιλάει, είναι γιος του Τζον Πούλος, του επικεφαλής των τροτσκιστών και της γενικής γραμματέως του Τρότσκι. Όσο για τους Ιταλούς αναρχικούς Σάκο και Βαντσέτι, οι κομμουνιστές πρωτοστάτησαν στο χαμό που έγινε για την υπεράσπισή τους. Δεν αδιαφόρησαν, επειδή ήταν αναρχικοί… Υπήρχε μέτωπο ενός κοινού αγώνα, δεν έμπαιναν εκείνη την ώρα θέματα τέτοιων διαφορών.
Η έντονη αυτή ριζοσπαστικοποίηση εκφράστηκε και στηρίχτηκε από συγκεκριμένα τραγούδια που ακούγονται στο ντοκιμαντέρ. Πώς τα ανακαλύψατε;
Όλα αυτά τα τραγούδια περιέχονταν στις πηγές που ψάχναμε και αποτελούν μέρος του ντοκιμαντέρ, γιατί λένε τα ίδια πράγματα με μουσική γραφή. Το βασικό τραγούδι που έχουμε βάλει και στις τρεις εκδοχές του, το Which side are you on? μιλάει για εκείνο το μεγάλο «ναι» ή το μεγάλο «όχι», που είχε πει και ο Καβάφης. Δεν μπορείς να το παίζεις αδιάφορα: ή από εδώ ή από εκεί.
Και οι δικοί μας αντάρτες μιλούσαν πάντα για τα τραγούδια τους που αντιλαλούσαν στα βουνά. Μπορούν το τραγούδι και η τέχνη να κινητοποιήσουν το λαό;
Είναι πάντα και οι συνθήκες. Οι αντάρτες είχαν τον ενθουσιασμό ενάντια στην υποδούλωση της χώρας. Σήμερα και η τέχνη είναι μπερδεμένη, όπως και οι άνθρωποι. Πιστεύω, όμως, ότι η σύγκρουση έρχεται. Δεν γίνεται διαφορετικά. Βλέπω και την ανταπόκριση του δικού μου ντοκιμαντέρ, που είχε επιτυχία στη Θεσσαλονίκη. Δεν περίμενα να το ζητήσουν για προβολή σε αίθουσα, πράγμα που σημαίνει ότι ο κόσμος θέλει να μάθει πώς μπήκαν μπροστά άνθρωποι και παλέψανε, σε δυσκολότερες συνθήκες, φέρνοντας αποτελέσματα. Από την Ιστορία αντλούμε διδάγματα. Δεν επαναλαμβάνεται ποτέ η ίδια, όμως πρέπει να ξέρουμε τι συνέβη στο παρελθόν, για να αποφύγουμε τα ίδια λάθη.
Μετά το Τιτάνια, τι προοπτικές έχει το ντοκιμαντέρ;
Το ευτύχημα είναι ότι το ζήτησαν κινηματογραφικές λέσχες, ενώ μέσα απ’ το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, θα παιχτεί σε ένα σωρό πόλεις στην Ελλάδα, γιατί στόχος ήταν η γνώση για τον λαό. Δεν το κάναμε για να βγάλουμε χρήματα, αντίθετα, βάλαμε κι απ’ την τσέπη μας. Θα υπάρξει και μια προσεγμένη έκδοση DVD, με σκηνές και συνεντεύξεις που κόπηκαν, για κάποιον που ενδιαφέρεται για ιστορική έρευνα.
Ποια θεωρείτε ότι είναι η αξία του πολιτικού ντοκιμαντέρ σήμερα;
Με την κρίση που περνάμε, το πολιτικό ντοκιμαντέρ, αλλά και το πολιτικό τραγούδι έχουν σημασία. Βέβαια, δεν χρειάζεται να μιλάς με πολιτικούς όρους για να είναι κάτι άμεσα πολιτικό.
Στην κρίση, όμως, μόνο πολιτική λύση μπορεί να δοθεί. Αναγκαστικά θα αποκτήσουμε κι εμείς ταξισυνειδησία, όπως το βίωσαν και οι Ελληνοαμερικανοί.
Η δική μου γενιά αρνείται να συνειδητοποιήσει την προλεταριοποίηση των επιστημόνων. Πώς θα αποκτήσει ταξισυνειδησία;
Το θέμα δεν είναι πια πόσο φτωχός είσαι, δεν είναι ποσοτικό, είναι και ποιοτικό. Να μην έχουν λίγοι πρόσβαση σε αγαθά και άλλοι καθόλου.
Στο ντοκιμαντέρ, αυτό φαίνεται στο κομμάτι για το μικροαστισμό. Δεν είναι μόνο το αυτοκίνητο, ακόμα και η μόδα του τζην έφερε αλλαγή στην κοινωνία, γιατί φοριέται από όλους. Μπορεί να μη φαίνεται η διαφορά, όμως δεν έγιναν το ίδιο εργάτης και εργοστασιάρχης.
Το Χόλιγουντ και μετά η τηλεόραση έπαιξαν άσχημο ρόλο στην αλλαγή της κουλτούρας, καλλιεργώντας ψευδείς αντιλήψεις…
