Επιμέλεια: Βασιλική Λάζου
Το ματωμένο συλλαλητήριο της 3ης Δεκέμβρη
«Είδα τον κόσμο να έρχεται σε παράταξη με τις σημαίες του – ελληνική αμερικάνικη, βρετανική και ρωσική- μπροστά. Ήταν μία γιγάντια φάλαγγα, αλλά οι διαδηλωτές προχωρούσαν με τάξη τραγουδώντας αντάρτικα τραγούδια και φωνάζοντας συνθήματα. Έρχονταν δυτικά από την οδό Πανεπιστημίου και προσπαθούσαν να μπουν στην Πλατεία Συντάγματος στρίβοντας αριστερά στην οδό Όθωνος. Η αστυνομία τους σταμάτησε. Η πελώρια φάλαγγα άρχισε πάλι να κινείται για να μπει στην πλατεία, κατεβαίνοντας τα σκαλιά που οδηγούν από το μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη.
Η αστυνομία και πάλι τους σταμάτησε κι η φάλαγγα άρχισε πάλι να κινείται. Ήμασταν στον εξώστη του πρώτου πατώματος του ξενοδοχείου της Μεγάλης Βρετανίας. Η αστυνομία είχε κινητοποιηθεί ολόκληρη επιδείχνοντας τα καινούργια βρετανικά τουφέκια και τόμυγκαν για πρώτη φορά. Υπήρχαν επίσης ολόγυρα βρετανικά τανκς και θωρακισμένα αυτοκίνητα (…)
Ξαφνικά ένα παράγγελμα «τραβηχτείτε πίσω» δόθηκε με μια στριγκιά στρατιωτική φωνή και όλοι οι αξιωματικοί υποχώρησαν κάπου είκοσι μέτρα, γονάτισαν και άρχισαν να πυροβολούν. Τα πυρά ήταν πυκνά. Διακόσιοι αστυνομικοί έβαλλαν ταυτόχρονα, οι περισσότεροι με αυτόματα(…)
Όταν άρχισαν οι πυροβολισμοί το πλήθος έμεινε ακίνητο για μια στιγμή σαν ζαλισμένο από το χτύπημα, ύστερα έπεσε μπρούμυτα χάμω. Σε ορισμένα σημεία το πλήθος ήταν πυκνό, οι άνθρωποι έπεφταν σωρός ο ένας πάνω στον άλλο. Καθώς όμως συνεχίστηκαν και αντιλαμβανόμενοι πως ανάμεσά τους υπήρχαν λαβωμένοι, οι διαδηλωτές άρχισαν να σκορπάνε. Η πλατεία όμως ήταν πολύ ανοιχτή και ήταν δύσκολο να βρούνε κάλυμμα(…)
Όταν η Πανεπιστημίου άδειασε μπορέσαμε να δούμε μόνο τους νεκρούς και τους πληγωμένους . Πτώματα ήταν σκόρπια παντού και σε άλλα σημεία λίμνες από αίμα που άφησαν μερικοί λαβωμένοι τους οποίους φίλοι μετέφεραν αλλού. Οι διαδηλωτές ξαναγύριζαν τρέχοντας σαν τρελοί μέσα στην αναμπουμπούλα αλλά και αυτούς οι αστυνομικοί τους πυροβολούσαν (…)
(Κώστας Κουβαράς, O.S.S. με την κεντρική του ΕΑΜ: Αμερικανική μυστική αποστολή Περικλής στην κατεχόμενη Ελλάδα, Αθήνα : Εξάντας, 1976)
Ποιος πυροβόλησε το πλήθος;
«Αφού συναντήθην με τον πρωθυπουργό Γ. Παπανδρέου και επ’ τη βάσει υπευθύνων διαταγών τας οποίας είχα, διέταξα τη βιαίαν διάλυσιν των διαδηλωτών».
(Συνέντευξη Άγγελου Έβερτ στην εφημερίδα Ακρόπολις, 12 Δεκεμβρίου 1958)
Η εκκαθάριση του Θησείου από τους Χίτες
4 Δεκεμβρίου 1944, 6 το πρωί «Οι σάλπιγγες των λόχων μας ρίχνουν το σύνθημα «προχωρείτε- προχωρείτε». Οι πολεμικές κραυγές των μαχητών μας «αέραα- αέραα» σπάνε την νεκρική ησυχία των Πετραλώνων. Άρχισε η κύρια κατά μέτωπο επίθεσή μας. Οι αναφορές μας έρχονται απανωτές. Το ένα τετράγωνο μετά το άλλο πέφτουν στα χέρια μας. Τα ελασιτάκια δε κρατιούνται με τίποτε. Ζητούν να άρουν εκδίκηση για τα αδικοχαμένα αδέλφια τους που πέσαν από τις άνανδρες επιθέσεις της «Γκρίχεν Πολιτσάι» και στην Κατοχή και στην Απελευθέρωση.
(Ορέστης Μακρής, Ο ΕΛΑΣ της Αθήνας, Αθήνα: Σύγχρονη Εποχή, 1985, σ. 197)
Ο αφοπλισμός αστυνομικών τμημάτων
Παρά ταύτα κατά το διαρρεύσαν μέχρι της 6ης Δεκεμβρίου τριήμερον διάστημα, οι κομμουνισταί είχον επιτύχει να γίνωσι κύριοι του μεγαλυτέρου τμήματος της πρωτευούσης, δεν απέμενε δε προς ολοκλήρωσιν των σχεδίων των παρά η κάμψις της αντιστάσεως των ανθισταμένων φρουρών της Αστυνομίας Πόλεων και Χωροφυλακής και η εξουδετέρωσις της ΙΙΙ Ορεινής Ταξιαρχίας.
(Αρχηγείον Στρατού, Διεύθυνσις Ιστορίας Στρατού, Η Απελευθέρωσις της Ελλάδος και τα μετά ταύτην γεγονότα. (Ιούλιος 1944- Δεκέμβριος 1945), Έκδοσις Διευθύνσεως Ιστορίας Στρατού, Αθήναι 1973)
Το πρώτο «Πολυτεχνείο»
5 Δεκέμβρη Λίγο μετά το μεσημέρι το μεγαλύτερο μέρος του λόχου των σπουδαστών που ανήκε στον εφεδρικό ΕΛΑΣ της Αθήνας προωθήθηκε από τα Εξάρχεια όπου ήταν η έδρα του και κατέλαβε όλα τα κτίρια του Πολυτεχνείου στη συμβολή των οδών Στουρνάρα και Πατησίων. Σκοπός της κίνησης αυτής, όπως τους εξήγησε ο Γρηγόρης, καπετάνιος του λόχου, ήταν να διαφυλαχθεί το Πολυτεχνείο από τους αντιπάλους και να χτυπηθεί η ασφάλεια που βρισκόταν απέναντι, στην οδό Πατησίων. (…)Το απόγευμα, απροσδόκητα φάνηκαν εγγλέζικα τανκς συνοδευόμενα από στρατό. Για πρώτη φορά φάνηκε καθαρά ότι επεμβαίνουν στις συγκρούσεις. Ζώσανε το Πολυτεχνείο και ένα τανκ έπεσε πάνω στην κεντρική σιδερένια πύλη, την έσπρωξε και την έριξε.
(Σπύρος Τζουβέλης, Μέρες και νύχτες του Δεκέμβρη, Αθήνα: Καστανιώτης, 2003, σ. 12)
Η έφοδος στου Μακρυγιάννη
6 Δεκέμβρη «Με το ξεκίνημα της επίθεσης απ’ την οδό Μισαραλιώτου η διλοχία μας αντιμετώπιζε πυκνά διασταυρούμενα πυρά απ’ τα σπίτια όλης της περιοχής. Υποχρεωθήκαμε να ξεκαθαρίσουμε μία-μία τις φωλιές αντίστασης του εχθρού. Μπαίναμε από σπίτι σε σπίτι και προχωρούσαμε τρυπώντας τις μεσοτοιχίες. Πιάσαμε και 10 αιχμαλώτους. Ήρθε ένα εγγλέζικο θωρακισμένο και ο Άγγλος αξιωματικός μας ζητούσε να παραλάβει τους αιχμαλώτους και απειλούσε ότι σε άρνησή μας θα μας χτυπούσαν. Τους απαντήσαμε ότι πρέπει να πάρουμε εντολή, για αυτό να ξανάρθουν να τους δώσουμε απάντηση. Και πράγματι ο Β γραμματέας της 5ης αχτίδας μας έδωσε εντολή να τους παραδώσουμε. Όταν ξανάρθαν τους πήραν».
(Αφήγηση Θωμά Κουγιαγκά, γιατρού, ανθυπολοχαγού της σχολής του βουνού, επιτελή του ΙΙΙου τάγματος του 1ου Συντάγματος και στρατιωτικού διοικητή διλοχίας Καλλιθέας στο Ορέστης Μακρής, Ο ΕΛΑΣ της Αθήνας, Αθήνα: Σύγχρονη Εποχή, 1985, σ. 218)
Οι Βρετανοί στην Ακρόπολη
«Την Ακρόπολή μας που τη σεβάστηκαν ο χρόνος, οι κεραυνοί και οι Ούννοι, την καταπάτησαν οι μικροί και ανάξιοί σας συμπατριώτες. Και εδώ θα το βροντοφωνάξουμε το μεγάλο έγκλημα! Τον Παρθενώνα μας, τον παγκόσμιο Βωμό, τον έκαναν τηλεβολοστάσιο. Και από κει, εκμεταλλευόμενοι το σεβασμό μας αντίκρυ στο Μνημείο μας, βομβάρδιζαν με θηριωδία τα σπίτια μας. Σωστά! Δεν υπήρχε πιο απυρόβλητο μετερίζι. Πώς να ανταποδώσουμε τα πυρά; (Τέτοιαν ανανδρία δεν θα την έκανε ούτε ο Ταμερλάνος!). Είναι η πράξη του βδελυρότερου φονιά που σε σκοτώνει βάζοντας προκάλυμμα την πιο προσφιλή σου ύπαρξη.
(Μενέλαος Λουντέμης, Ο Μεγάλος Δεκέμβρης στο Αυτός ήταν ο Δεκέμβρης. Η ένοπλη αντίσταση του λαού στην αγγλική κατοχή, Αθήνα: Φιλίστωρ, 2004, σ.137)
Ο αγώνας στον Πειραιά
8 Δεκέμβρη Ο Πειραιάς βρίσκεται κάτω από φρικτή φωτιά. Ο λαός έστησε 2.000 οδοφράγματα. Υπάρχουν μόνο δύο εστίες φασιστών (Σχολή Δοκίμων και Μέγαρο Βάττη). Έξω από αυτές ο λαός χτυπιέται μόνο με Άγγλους. Δύο αγγλικά πολεμικά από το Τουρκολίμανο βάλλουν προς τον Αι- Γιώργη στο Κερατσίνι. Το πολεμικό πλοίο Κ.40 πλησίασε στο Μέγαρο Βάττη και χτυπά στον προφήτη Ηλία και στις ταράτσες…
(Ελεύθερη Ελλάδα, Το Χρονικό του Αγώνα, Δεκ .1945)
Βρετανοί στρατιώτες για τη Μάχη της Αθήνας
«Μόλις πριν τα Χριστούγεννα του 1944 διαταχθήκαμε να πάμε στην Ελλάδα. Φύγαμε από τον Τάραντα για την Αθήνα με ένα καναδικό πλοίο, το Eastern Prince. […] Τα πρώτα μου πυρά έγιναν με τα όπλα ενός ελληνικού καταδρομικού, με έναν Βρετανό αξιωματικό στο πλοίο να μεταφράζει τις διαταγές μου. Αυτό έγινε για πολιτικούς λόγους, καθώς θεωρήθηκε ανεπιθύμητο σε εκείνη τη φάση βρετανικά όπλα να πυροβολούν κατά της Αθήνας. Είμαι πιθανότατα ο μόνος Βρετανός αξιωματικός που κατεύθυνε τα πυρά ελληνικού καταδρομικού και μάλιστα προς την Αθήνα! […] Στις 29 Δεκεμβρίου, ήταν μια σπουδαία μέρα, καθώς ρίξαμε περίπου 2.000 βολές υποστηρικτικές της εκκαθάρισης της νότιας Αθήνας. Πολύ ικανοποιητικό με μεγάλη ανταπόδοση για εμάς μετέπειτα (…)».
(Μαρτυρία Peter Holloway – αρχείο BBC – WW2 People’s War, https://www.bbc.co.uk/history/ww2peopleswar/stories/66/a2002366.shtml)
Βρετανικά χρήματα για την ελληνική κυβέρνηση
«Κατατάχτηκα στο 2ο Τάγμα του Συντάγματος Leicester λίγο μετά τη Δουνκέρκη και αναχώρησα μαζί τους από το Λίβερπουλ μετά τα Χριστούγεννα του 1942. […] Εντωμεταξύ έδιωχναν τους Γερμανούς από την Ελλάδα και μας έστειλαν εκεί αεροπορικώς. Πολεμούσαμε με πολίτες που είχαν γερμανικά όπλα – ήταν απαίσια εκεί. Ένας αξιωματικός της υπηρεσίας Πληροφοριών με οδήγησε σε ένα από τα πλοία που στάθμευαν σε έναν κόλπο έξω από την Αθήνα. Μου είπε πως αυτό το πλοίο είχε προμήθειες του Ερυθρού Σταυρού αλλά επίσης κρυφά και 85 σφραγισμένα κουτιά με χρήματα για την Ελληνική Κυβέρνηση. Αυτά ήταν για να αντικαταστήσουν τα χρήματα που τύπωναν οι Γερμανοί και που ήταν άχρηστα πια. Στην πραγματικότητα, οι Έλληνες πολίτες χρησιμοποιούσαν χρυσές βρετανικές λίρες και εμείς πληρωνόμασταν με χαρτονομίσματα που τύπωνε ο Βρετανικός Στρατός – των 1 και 5 σελινίων και μισής κορώνας. Οι πολίτες δέχονταν αυτά τα χαρτονομίσματα αλλά θα σε χρέωναν 5 σελίνια για μια κονσέρβα κορν-μπιφ! Ήμουν πάνω στο πλοίο τα Χριστούγεννα του 1944 – έπρεπε να είμαι διακριτικός γιατί δεν έπρεπε κανείς να μάθει πως ήμασταν εκεί. Περίπου μια βδομάδα μετά, εμφανίστηκε ένας αξιωματικός και είπε πως θα άρχιζε να μεταφέρει τα κουτιά στην τράπεζα στην Αθήνα. Αφού έφυγαν όλα τα λεφτά, ο αξιωματικός μου είπε ότι θα έπρεπε να κάνουμε μια δικαστική έρευνα στο Κάιρο γιατί έλειπε ένα κουτί, αλλά την επόμενη μέρα τα επανακαταμέτρησαν και τα βρήκαν εντάξει. Μετά τον πόλεμο έγραψα σε εφημερίδες για να δω αν θα μάθαινα για πόσα χρήματα επρόκειτο – αλλά μόνο ένας μου απάντησε και είπε πως η Τράπεζα της Αγγλίας αρνήθηκε κάθε γνώση του συμβάντος».
(Μαρτυρία M.E. “Griff” Griffin – αρχείο BBC – WW2 People’s War, https://www.bbc.co.uk/history/ww2peopleswar/stories/00/a3566900.shtml)
Ο λαός της Αθήνας στο πλευρό του ΕΑΜ
«Η κομματική οργάνωση είχε κινητοποιήσει μάζες λαού, που δουλεύουν μέρα νύχτα με βάρδιες. Εθελοντές πεινασμένοι και ταλαιπωρημένοι φτιάχνουν οδοφράγματα πίσω από τις γραμμές μας για να εμποδίσουν την προέλαση των τανκς. Η παραγωγή μπουκαλιών με βενζίνη έχει «βιομηχανοποιηθεί» από τους επονίτες και διαθέτουμε αρκετές ποσότητες από το νέο αντιαρματικό μας όπλο. Τρία προβλήματα δεν μπορέσαμε να λύσουμε: την πείνα, το κρύο και τον ύπνο. Τα ξεπερνάμε με το τραγούδι και τα καλαμπούρια που δίνουν και παίρνουν (…) Πίσω από τη μετωπική γραμμή μας ένας ολόκληρος λαός, μέσα στη νύχτα, σκάβει κάθετα όλους τους δρόμους και κάνει βαθιά και φαρδιά χαντάκια, για να πέφτουν μέσα τα τανκς και με τα μπάζα κι άλλα υλικά κατασκευάζει πιο πίσω οδοφράγματα».
(Ορέστης Μακρής, ό.π., σ. 249 και 252)
Πείνα, όπως στην Κατοχή
«Η διανομή τροφίμων σταμάτησε. Αναμφισβήτητα ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού θα πλησιάζει την εξάντληση από την πείνα και άμεση δράση για την συγκρότηση συσσιτίων και δωρεάν διανομής θα πρέπει να εκπονηθεί για να αποφευχθεί η χειροτέρευση της δημόσιας υγείας και του ηθικού του πληθυσμού. Καμία πρόοδος στη διανομή. Υπό εξέλιξη η περίθαλψη σε νοσοκομεία, ιδρύματα κτλ που πραγματοποιείται από την ML και την Επιτροπή.Ως αποτέλεσμα της γενικής απεργίας και της μάχης στην περιοχή της Αθήνας και του Πειραιά το σχέδιο περίθαλψης συνάντησε σοβαρά εμπόδια. Η ζωή στην Αθήνα παρέλυσε εντελώς. Ο κόσμος παραμένει κλεισμένος μέσα. Ανακλήθηκαν τα πλοία με τα εφόδια που κατευθύνονταν στον Πειραιά και σε άλλα λιμάνια. Τα οχήματα της ML δεν προχωρούν έξω από τη βρετανική ζώνη στρατιωτικού ελέγχου».
(Έκθεση της Βρετανικής Επιτροπής Περιθάλψεως (Military Liaison – ML) για την εβδομάδα 1-7 Δεκεμβρίου 1944 στο FO/371, Greece File 52 pp.2233-2694, ΜL Headquarters (Greece), Progress Report No 5, 1-7 December 1944)
Οι αντάρτες στην Αθήνα: Οι μάχες στο Γουδί
Σταθήκαμε στην παρυφή του Χολαργού, εκεί που αρχίζει το δασωμένο, και πιάσαμε θέσεις. Απ’ το άλλο βράδυ άρχισε η προώθηση των τμημάτων μας στο νοσοκομείο Σωτηρία. Τέσσερις μέρες κράτησαν οι μάχες στο Γουδή – Σωτηρία – Σχολή Γυμναστικής και Σχολή Χωροφυλακής, και την κρίσιμη πάλι ώρα για τον εχθρό ο Σκόμπυ χρησιμοποίησε πάλι, όπως και στο Γουδί, τα βαριά όπλα. Τα μεγαθήρια ΣΕΡΜΑΝ με τα πυροβόλα τους τρυπάνε τους τοίχους και με τη μούρη τους γκρεμίζουν τα κτίρια. Το νοσοκομείο παίρνει φωτιά, οι φυματικοί βγαίνουν ανεμίζοντας τα σεντόνια τους για λευκές σημαίες αλλά οι Άγγλοι που δεν καταλαβαίνουν απ’ αυτά τους θερίζουν σαν πράσα. Δεκάδες είναι τα θύματα. Μια ομάδα μαζί με τον Θ. Πολύχρονο, καπετάνιο Τάγματος του 34ου Συντάγματος, πέφτει ομαδικώς σε ένα διάδρομο της Σχολής Γυμναστικής. Ο Γιώργος Γεωργιάδης, διοικητής του 3/42 Τάγματος, που αμύνεται μέσα στο χειρουργείο με 35 αντάρτες του τμήματός του, μην αντέχοντας άλλο στα καπνογόνα και στα δακρυγόνα που τους έχουν ρίξει, κάνουν ηρωική έξοδο αλλά οι πολλοί σκοτώνονται και ο Γεωργιάδης με 7-8 αντάρτες συλλαμβάνονται. Τον Γεωργιάδη τον σέρνουν ημίγυμνο και ξυπόλυτο στους δρόμους του Κολωνακίου, κι όπως ήταν πολύ μελαχρινός και είχε και μούσι, τον παρουσίαζαν σαν Βούλγαρο ταγματάρχη.
(Γ. Χουλιάρας (Περικλής), Ο δρόμος είναι άσωτος…». ΕΛΑΣ – ΔΣΕ- Πολωνία, 1941-1958, Ιωάννινα, 2005)
Οι «στόχοι» του Σκόμπι
18 Δεκεμβρίου Η δράση της εχθρικής (Αγγλικής) αεροπορίας και του Πυρ/κού σφοδρότερη. Εβλήθη από πυροβολικό και πολυβολήθηκε από αεροπλάνα η πλατεία Κυψέλης με πολλά θύματα αμάχων, ιδίως παιδιά. Επίσης εκδικούμενα τα αεροπλάνα το πάθημα των συναδέλφων τους στην Κηφισιά κτύπησαν αλύπητα τον πληθυσμό του Μαρουσιού και της Κηφισιάς. Εκτός από τον άμαχο πληθυσμό που υπέστη μεγάλες απώλειες κτυπήθηκε και το Νοσοκομείο του ΕΛΑΣ Κηφισιάς, αν και είχε τα διεθνή σήματα. Από τον πολυβολισμό σκοτώθηκαν από τους τραυματίες δύο αντάρτες και πολλοί τραυματίστηκαν. (…)
(Έκθεση Σιάντου για τα Δεκεμβριανά (έρευνα Π. Ροδάκης – Μπ. Γραμμένος, Αθήνα: εκδόσεις Γλάρος, 1986)
Οι μάχες στα Εξάρχεια
Την άλλη ημέρα ήρθε διαταγή να μετακινηθεί η ομάδα σ’ ένα άλλο σπίτι στην οδό Βαλτετσίου. Το προηγούμενο κατάλυμα στην οδό Αραχόβης θ’ ανατινάζονταν για να γίνει οδόφραγμα. Πριν ακόμα αναχωρήσουν, έφτασαν τα παιδιά από την ομάδα ανατινάξεων κι επιθεώρησαν την οικοδομή. Τοποθέτησαν δεματάκια από δυναμίτη σε κατάλληλα σημεία του υπογείου και ισογείου και ξετύλιξαν τα φιτίλια. Ένα μέρος από τα μπάζα θα έκλεινε την οδό Αραχόβης και το άλλο τη Μαυρομιχάλη. Υπήρχε κάποιο σχέδιο αποκλεισμού των προσβάσεων στην περιοχή της Νεάπολης, γιατί εγγλέζικα τανκς είχαν εμφανιστεί στην περιοχή του Χημείου. Έπρεπε να εμποδιστεί η δυνατότητα να εισχωρήσουν παντού. Μερικοί από την ομάδα αισθάνονται κάποια λύπη, ένα σφίξιμο. Αυτό το σπίτι το είχαν συνηθίσει. Και ύστερα σκέφτονται τους μόνιμους ενοίκους του… τι θα βρουν όταν γυρίσουν! Τα πράγματά τους, έπιπλα και ατομικά είδη, σκόρπια ανάμεσα στα ερείπια, κομματιασμένα και πλακωμένα από τις πέτρες και τα τούβλα.
(Πηγή: Σπύρος Τζουβέλης, Μέρες και νύχτες του Δεκέμβρη. Μαρτυρία, Αθήνα: Καστανιώτης, 2003)
Οι ανατολικές συνοικίες στον αγώνα
«Έτσι έφτασε η 29η Δεκέμβρη. Οι ανατολικές συνοικίες έχουν μεταβληθεί πια σε σωστό ηφαίστειο. Η γη χοροπηδάει και κομματιάζεται σε κάθε μέτρο. Τα σπίτια σωριάζονται κατά δεκάδες. Η υπεροχή του εχθρού είναι πια αδύνατο να υπολογιστεί. Τα ξημερώματα εξαπολύεται γενική επίθεση προς τις γραμμές Αι Γιάννη – Κατσιπόδι – Δουργούτι – Γούβα. Την επίθεση υποστηρίζουν 80 βαριά τανκς, δεκάδες ρουκετοβόλα και πυροβόλα κάθε διαμετρήματος. Από τις βόμβες και τα καπνογόνα οι συνοικίες Αι Γιάννη – Γούβα- Δουργούτι και ο λόφος του Αρδηττού φλέγονται σκεπασμένα με ένα αδιαπέραστο σύννεφο καπνού…»
(Οι ανατολικές συνοικίες της Αθήνας τον Δεκέμβρη του 1944, έκδοση της 6ης αχτίδα της ΚΟΑ, Αθήνα 1945)
Η αδούλωτη Αθήνα
«Ο στόλος, τα αεροπλάνα, τα κανόνια και τα τανκς του κ. Τσώρτσιλ με χιλιάδες βλήματα καθημερινά, ιδιαίτερα τις τελευταίες μέρες σπέρνουν το θάνατο σε γυναικόπαιδα και γέροντες και ισοπεδώνουν τις λαϊκές συνοικίες (…) μπροστά στη θηριώδη επιδρομική μανία του Σκόμπι η ΚΕ του ΕΛΑΣ για να γλιτώσει τους αμάχους από βέβαιο θάνατο, των βομβών και των μυδραλλίων, για να περισώσει την Αθήνα και τον Πειραιά από οριστική καταστροφή, απεφάσισε και διάταξε τη σύμπτυξη των ηρωικών υπερασπιστών της πρωτεύουσας και του Πειραιά (…) Πολίτες στα όπλα! Ο αγώνας συνεχίζεται. Θα διεξαχθεί με μεγαλύτερο ακόμα πάθος. Η Αθήνα και ο Πειραιάς είναι αδούλωτοι (…)
(Κεντρική Επιτροπή του ΕΛΑΣ, Λευκή Βίβλος ΕΑΜ αρ.86)
