του Κώστα Δημητριάδη
Αναδύεται με ταχύτητα στις μέρες μας μέσα από πολλά ζικ-ζακ ένας πολυπολικός κόσμος. Στο έδαφος μιας αντιφατικής πολύπλοκης διαδικασίας «δύσης της Δύσης». Κομβική και πιο υπολογίσιμη δύναμη αυτού του πολυπολισμού δείχνει να γίνεται η Κίνα: Διανύοντας πρωτοεμφανιζόμενα ιστορικά μονοπάτια αλλά και «επαναλαμβάνοντας» αναπόδραστες ιστορικές («σιδερένιες») νομοτέλειες.
Όχι τυχαία το ενδιαφέρον για την Κίνα μεγαλώνει στη χώρα μας και στη περιοχή μας. Πέραν του εκμηδενισμού των αποστάσεων στο «παγκόσμιο χωριό», το ενδιαφέρον εξηγείται και από το ότι το «πάπλωμα» της Κίνας αγγίζει πλέον και τη Μεσόγειο και πάει να εξαπλωθεί σε διάφορα σημεία του ευρωπαϊκού χώρου. Και αξίζει να προσθέσουμε: Όχι μόνο της Κίνας, αλλά σε κάποιο πολύ χαμηλότερο αλλά καθόλου αμελητέο βαθμό και της Ινδίας και μικρότερων υπολογίσιμων δυνάμεων όπως το Πακιστάν.
Έτσι είναι εύλογα αναμενόμενο, το θέμα «Κίνα» να επηρεάζει σημαντικά τόσο τις υλικές βλέψεις και τα συμφέροντα των τοπικών ελίτ (ανοίγουν μεγάλες δουλειές, ρέει πολύ χρήμα με ότι αυτό σημαίνει) όσο και ευρύτερα τις συνειδήσεις των ανθρώπων και το κοινωνικό φαντασιακό. Πολύ περισσότερο κοινωνιών που βιώνουν από θέσεις πολιτικής ανημπόριας την απεγνωσμένη ανάγκη για αποκούμπια απέναντι στη σημερινή κρίση και την ισοπέδωση των αντιστάσεων που επιφέρει, η από την Δύση ηγεμονευόμενη, παγκοσμιοποίηση.
Η αναζήτηση διεθνών ερεισμάτων από θέση αδυναμίας
Σε ό,τι αφορά τη δική μας ιδιαίτερη ελληνική κατάσταση είναι αναγκαίο ένα ανοικτό μέτωπο απέναντι στις αντιλήψεις –και έχουν μεγάλο ιστορικό βάθος οι αντιλήψεις αυτές– που εναποθέτουν τις προοπτικές ενίσχυσης της αυτονομίας και της κυριαρχίας της χώρας «στη βοηθητική παρέμβαση» ξένων κέντρων. Οι εθνικοαπελευθερωτικές κινήσεις του ελληνικού λαού φέρνουν το βάρος μιας μακράς σχετικής αρνητικής εμπειρίας (τα Ορλωφικά του 1770 είναι ένα μόνο από τα πιο παλιά της ορόσημα). Το βάρος που έχει στο κοινωνικό φαντασιακό ο ρόλος της Ρωσίας («το ξανθό γένος» σήμερα τείνει να μεταλλαχθεί σε προσδοκίες ως προς το ρόλο του συμπλέγματος Ρωσίας και Κίνας. Το θέμα είναι πολύ ευρύ. Εδώ θα πούμε δύο λόγια συνοπτικά.
Στο σημερινό κόσμο δεν υπάρχει στήριξη από μεγάλη δύναμη-παίκτη χωρίς αντίτιμο. Και οι όροι που τίθενται εξαρτώνται εξαρχής από το πως ζυγίζεσαι, τι συνοχή έχεις, τι όρους πολιτικής και άλλης ισχύος μπορείς να προβάλλεις.
Υπάρχουν χώρες (στη Λ. Αμερική η Βενεζουέλα, η Βολιβία είναι τέτοια παραδείγματα) που πήραν ζωτικές ανάσες μέσω Κίνας αλλά και Ρωσίας, Ιράν απέναντι στην προωθούμενη ασφυξία τους από τις ΗΠΑ. Τα παραδείγματα επιβεβαιώνουν την παραπάνω αρχή. Ισχυρά κινήματα με οικοδομημένη υπολογίσιμη εσωτερική κοινωνική συνοχή και ισχύ είναι η προϋπόθεση. Επιπλέον για να πατάμε σε πραγματικό έδαφος: κανένα κίνημα δεν μένει αλώβητο από δεσμεύσεις της πορείας του έναντι των παροχών στήριξης. Οι ρυθμοί του και οι επιδιώξεις του κατ’ ανάγκη εσωτερικεύουν τις πιέσεις που έρχονται μαζί με αυτή την στήριξη.
Η αυξανόμενη παρουσία της Κίνας στη χώρα μας (COSCO/λιμάνι Πειραιά, Θεσσαλονίκη, σιδηροδρομικά δίκτυα και δίκτυα-υποδομές γενικότερα) εντάσσεται πλήρως στο μοντέλο μετατροπής της Ελλάδας σε κομβικό χώρο περάσματος δικτύων και διαμετακόμισης. Έτσι υπολογίζεται και από την Κίνα. Πάνω σε αυτή τη βάση στήνεται η νέα 2.0 έκδοση μεταπρατισμού των ντόπιων ελίτ. Επιπλέον, η αυξανόμενη γεωπολιτική παρουσία της Κίνας στη Μεσόγειο, αφήνει πολλά ανοιχτά ενδεχόμενα για τον χαρακτήρα της εμπλοκής της σε σχέση με τις ελληνοτουρκικές διαφορές.
Ένα υπολογίσιμο ρεύμα ενδιαφέροντος και όψιμης διαφημιστικής προβολής για τα μεγάλα επιτεύγματα της Κίνας έχει να κάνει επομένως κατ’ αρχήν με τα οφέλη που αντλούνται από το κινέζικο χρήμα. Σημαντικές μπίζνες αλλά και αρκετές καριέρες, οικονομικές, πολιτικές, ακαδημαϊκές οικοδομούνται και πάνω του.
Συνέχειες και ασυνέχειες
Πέραν των παραπάνω, εμφανίζεται ένα υπολογίσιμο ρεύμα που προωθεί ένα σχήμα συνέχειας, μιας «αλυσίδας από νίκες» της πορείας της Κίνας που οδηγεί και ερμηνεύει απρόσκοπτα σημερινή κατάσταση προόδου. Σύμφωνα με αυτό, το ΚΚΚ είναι ένας οργανισμός που καθοδηγεί σταθερά την Κίνα σε ένα δρόμο προόδου, εμφανιζόμενο περίπου με όρους μιας δύναμης πάνω από την κοινωνία που μπορεί αταλάντευτα να αρχιτεκτονεί κατά βούληση ένα ολοκληρωμένο σχέδιο. Ας αφήσουμε την πολιτική μεταφυσική και ας δώσουμε χώρο στην πραγματικότητα. Έχουμε δύο μεγάλες περιόδους 1949-1976 και 1976-σήμερα που χωρίζονται από μια μεγάλη ασυνέχεια. Η μαοϊκή σύλληψη σαφώς καταλάβαινε το ΚΚΚ σαν τον πολιτικό επαναστατικό οργανισμό όπου θα εσωτερικεύονταν/πολιτικοποιούνταν οι μεγάλες κοινωνικές συγκρούσεις και όπου θα επιχειρούνταν η προωθητική επίλυση-ξεπέρασμά τους. Η πορεία αυτής της αντίληψης, τα ισχυρά της στοιχεία που έχουν γίνει κτήμα της διεθνούς κινηματικής εμπειρίας, αλλά και οι καταλυτικές της αντιφάσεις, δεν μπορούν να αναλυθούν εδώ. Όμως ακριβώς αυτές οι ανεπίλυτες αντιφάσεις της οδήγησαν τελικά σε μια ανακοπή αυτής της πορείας μετά το 1976, οδήγησαν σε μια μεγάλη ασυνέχεια. Ακολούθησε μια ολοένα διευρυνόμενη επικράτηση των καπιταλιστικών κοινωνικών σχέσεων υπό την ιδιάζουσα πολιτική μορφή κεντρικού κομματικοκρατικού ελέγχου. Η πορεία αυτή κυοφορεί εκρηκτικές εντάσεις και το κύριο θέμα σταθερά πρέπει να είναι όχι ο απολογητικός της εξωραϊσμός αλλά η μελέτη και η προσπάθεια προσέγγισης των δρόμων της πάλης των τάξεων στη σύγχρονη Κίνα.
Ας μιλήσουμε όμως και για συνέχειες. Η συνέχεια στο σχήμα που αναφέραμε πριν, έχει σαν βάση της αντιλήψεις ενός νέας κοπής παραγωγισμού-τεχνολογισμού. Της τοποθέτησης δηλαδή του ζητήματος της παραγωγικής-τεχνολογικής προόδου έξω από το πλαίσιο των κοινωνικών συγκρούσεων που το φέρει. Η πέραση που έχουν τέτοιες απόψεις κατά ένα μέρος εξηγείται από την ανάγκη συγκεκριμένων ρευμάτων μέσα στην πολιτική διανόηση για αναπλήρωση των χαμένων προηγούμενων διεθνών κέντρων αναφοράς. Είναι μεγάλος ο συνειδησιακός κλονισμός που έφερε η έκλειψή τους. Η βασικότερη όμως γραμμή συνέχειας είναι εκείνη της πορείας «αποσύμπλεξης» της Κίνας από την οικονομική και παραγωγική επιβολή της Δύσης. Αυτή η διάσταση της «αποσύμπλεξης» –όρος που εισήγαγε ο Σαμίρ Αμίν– χαρακτήρισε όλα τα κοινωνικά και εθνικά απελευθερωτικά εγχειρήματα του 20ού αιώνα και συνεχίζει να ασκεί αμείωτα το βάρος της και στις σημερινές προσπάθειες. Η Κίνα λοιπόν συνεχίζει μέχρι σήμερα να είναι το πιο προωθημένο παράδειγμα τέτοιας «αποσύμπλεξης», και η πολιτική της στροφή ενισχύει βαθμιαία την πατριωτική-εθνικιστική/επεκτατική διάσταση μιας τέτοιας πορείας. Και κάτι ακόμα που πρέπει να θίξουμε: Αναδύεται ένα πολιτικό παράδειγμα καπιταλισμού με ισχυρό κεντρικό πολιτικό έλεγχο και σχεδιασμό που τα βάζει με την ενδογενή αγοραία καπιταλιστική αναρχία (και αυτό παράγει αποτελεσματικότητα έναντι της Δύσης), αλλά και με ισχυρότατες και πολύ πρωτότυπες ροπές τεχνοδεσποτείας και γενικευμένης επιτήρησης. Από πολλές και κρίσιμες πλευρές τα κέντρα του καπιταλισμού κινούνται προς τα ανατολικά, η πορεία της Κίνας επηρεάζει όλο τον πλανήτη. Για να μείνουμε σε μία μόνο πλευρά διεθνούς επιδραστικότητας: Η τεράστια προσθήκη στον εφεδρικό στρατό εργασίας που δόθηκε στο παγκόσμιο κεφάλαιο από την κινεζική καπιταλιστική στροφή, υπήρξε μια ιστορικών διαστάσεων ανάσα για το καπιταλιστικό σύστημα. Οι συσσωρευόμενες πολυεπίπεδες εντάσεις προϊδεάζουν για μεγάλες μεταμορφώσεις-ανακατατάξεις τα επόμενα χρόνια με εν πολλοίς άδηλη εξέλιξη.
Το κρίσιμο ζήτημα: Από ποιά σκοπιά κρίνουμε τα πράγματα και με ποιό μέτρο
Σκεφτόμαστε, αξιολογούμε, μιλάμε τοποθετούμενοι από την πλευρά των προτεραιοτήτων και των απαιτήσεων που θέτουν οι δύσκολοι δρόμοι των χειραφετητικών προσπαθειών της εποχής μας. Θεωρούμε κρίσιμο στόχο την ανάδυση ενός υπολογίσιμου πόλου, μιας κοινότητας των αγωνιζόμενων για τη χειραφέτησή τους λαών και χωρών. Και βλέπουμε τον εντοπισμένο αγώνα που δίνουμε σε εθνικό επίπεδο, μέσα σε μια τέτοια προοπτική.
Με αφετηρία αυτή την οπτική για τα πράγματα, προκύπτει κατ’ αρχήν ένα καίριο θέμα αξιολόγησης. Η χειραφετημένη κοινωνία που οραματιζόμαστε, μπορεί να έχει ως οδηγητική βάση έμπνευσής της το κοινωνικό καθεστώς της σημερινής Κίνας; Το κριτήριο μας τελικά μπορεί να περιορίζεται για μια ακόμα φορά αποκλειστικά στην γιγαντιαία άνοδο των παραγωγικών δυνάμεων; Σε αυτή τη στάση ανανεωμένου παραγωγιστικού θαυμασμού –ήδη αμάρτημα με τεράστιες συνέπειες για την εξέλιξη της πορείας του παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος χειραφέτησης του 20ού αιώνα– που τελικά και ανεξάρτητα από προθέσεις κρύβει τον πολλαπλά αλλοτριωτικό χαρακτήρα των κοινωνικών σχέσεων που κυριαρχούν στη σημερινή Κίνα, εμείς σταθερά τοποθετούμαστε απέναντι.
