Η συζήτηση για τα αίτια του εκλογικού αποτελέσματος στη Βραζιλία δυσκολεύει όταν υποτιμάται π.χ. ο ρόλος που έπαιξε η όλο και πιο σοσιαλφιλελεύθερη διαχείριση (ιδίως την περίοδο της Ρούσεφ) στο να πάρουν δεκάδες εκατομμύρια Βραζιλιάνων διαζύγιο από την Κεντροαριστερά. Ή όταν παραβλέπεται η αδυναμία του Χαντάντ να απαντήσει σε αυτά που οι Βραζιλιάνοι εκλογείς αξιολογούν ως κεντρικά προβλήματα: την επιστροφή στο σπιράλ της φτωχοποίησης, την προκλητική διαφθορά, τη γενικευμένη ανασφάλεια που πλήττει πρώτα-πρώτα τις φτωχογειτονιές. Έτσι ο «λατινοαμερικάνικος πυρετός», που φλόγιζε την Αριστερά διεθνώς, μετατρέπεται σε θανατερή απογοήτευση – και ο ένοχος βρίσκεται εύκολα στους… ετερόκλητους όχλους που δεν μπορείς να τους έχεις εμπιστοσύνη. Σε άλλους, πάλι, κυριαρχεί η (εξίσου αναποτελεσματική) χαιρεκακία του «εμείς τα λέγαμε»…
Υπάρχουν πράγματι «στιγμές» κούρασης και υποχώρησης των μαζικών λαϊκών κινημάτων – ιδίως όταν οι υποτιθέμενες πρωτοπορίες δεν μπορούν ή και δεν θέλουν πια να εμπνεύσουν νέα προχωρήματα. Τότε είναι απαραίτητη η αυτοκριτική εξέταση όσων έγιναν και όσων δεν έγιναν, και η προετοιμασία για νέο κύκλο αγώνων σε μια διαφορετική πλέον κατάσταση. Η άλλη εναλλακτική είναι η πνευματική και πραγματική συνθηκολόγηση… Στο σημερινό φύλλο μοιραζόμαστε τη γνώμη δύο ανθρώπων που, αν μη τι άλλο, δεν συνθηκολογούν: ο μεν Ζοάο Πέντρο Στέντιλε επαναλαμβάνει ότι στη Βραζιλία δεν υπάρχει μια πλειοψηφία στρατευμένη στο φασισμό, κι άρα η αντίσταση μπορεί να οργανωθεί και να είναι αποτελεσματική. Ο δε Κάρλο Φορμέντι αντιπαρατίθεται με το τμήμα εκείνο που προσκολλήθηκε στα κινήματα ως παράσιτο στα χρόνια της παλίρροιας και τώρα, τη στιγμή της άμπωτης, περνά «απέναντι».
Αυτοί που, την ώρα της άμπωτης, γυρνούν τις πλάτες στις μάζες
του Κάρλο Φορμέντι*
Η αριστερή στροφή στη Λατινική Αμερική έφερε στην εξουσία προοδευτικές κυβερνήσεις και μετανεοφιλελεύθερα καθεστώτα που ορίζονται ως αριστερά λαϊκιστικά, ή του σοσιαλισμού του 21ου αιώνα. Το γεγονός αυτό δεν ξεσήκωσε ενθουσιασμό στους ριζοσπάστες αριστερούς, και ιδίως στους αυτόνομους και τους τροτσκιστές. Ο Νέγκρι, για παράδειγμα, βάφτισε τον Τσάβες και τον Κορέα μουσολινίσκους, και διακήρυξε ότι ο φιλελευθερισμός είναι προτιμότερος από την κρατικιστική νεο-αναπτυξιακή γραμμή που αυτοί προωθούσαν…
Όταν τα μαζικά κινήματα προοδεύουν, όπως συνέβη στη Λατινική Αμερική από τα τέλη του 20ού αιώνα ως τις αρχές του 21ου, το ευρύτατο και ποικίλο σώμα των λατινοαμερικάνικων μεσαίων στρωμάτων γίνεται ουρά τους – αποσπώντας έτσι οικονομικά και ιδεολογικά πλεονεκτήματα και κοινωνικό στάτους. Αλλά όταν το παιχνίδι χοντραίνει επειδή ο εχθρός αντεπιτίθεται και η οικονομική κρίση δαγκώνει, γρήγορα διαφοροποιούνται, καταγγέλλοντας τις κυβερνήσεις που μέχρι χθες στήριζαν. Και χαιρετίζουν με ενθουσιασμό την επιστροφή των παλιών αφεντικών.
Βρίσκω ίχνη αυτής της λογικής σε ένα άρθρο του Ντανιέλε Μπένζι υπό τον τίτλο «Κλειστόν λόγω πτωχεύσεως (και πένθους)»**. Συζητώντας παλιότερα μαζί του, εντόπισα ένα σημείο σύγκλισης, και πολλά σημεία απόκλισης: συμφωνήσαμε ότι είναι λάθος (κοινό για όλες τις κυβερνήσεις της υποηπείρου) η επικέντρωση στην εξόρυξη και εξαγωγή πρώτων υλών ώστε να χρηματοδοτηθούν οι κοινωνικές πολιτικές, παραμελώντας τις προσπάθειες αλλαγής του παραγωγικού πλέγματος. Όσο με αφορά βέβαια, κριτικάρω αυτήν την επιλογή από τη σκοπιά του Σαμίρ Αμίν, κρίνοντάς την ως ανεπαρκή δέσμευση στην (απαραίτητη για την ανάκτηση της εθνικής κυριαρχίας) «αποσύνδεση» από την παγκοσμιοποιημένη αγορά.
Ο Μπένζι, αντιθέτως, την κριτικάρει διότι θεωρεί απίθανη τη δυνατότητα απόσπασης από τη φιλελεύθερη ηγεμονία. Στο διάστημα που μεσολάβησε από τη συζήτηση εκείνη, ο Μπένζι γλίστρησε από την κριτική στο μίσος προς τους πρωταγωνιστές της αριστερής στροφής, φτάνοντας στο σημείο να χαιρετίσει με κακοκρυμμένη ικανοποίηση (μην αφήσετε τον τίτλο του άρθρου του να σας παραπλανήσει) τη νίκη του φασίστα Μπολσονάρου στη Βραζιλία, αφού αυτή συμβολίζει την οριστική δύση της μπολιβαριανής ψευδαίσθησης…
Το «πένθος» στον τίτλο του Μπένζι είναι ένα αριστούργημα υποκρισίας. Όσο για τη «χρεοκοπία», είναι όλη δική του – και όσων ισχυρίζονται ότι το μόνο επαναστατικό στοιχείο των «παθητικών» (κατ’ αυτούς) επαναστάσεων ήταν η περιορισμένη συμβολή πολιτικών και κοινωνικών μειοψηφιών που παρασύρθηκαν από ένα ιστορικό παλιρροϊκό κύμα. Και οι οποίες, τη στιγμή της άμπωτης, γυρνούν τις πλάτες τους στις μάζες και επικαλούνται την «επιστροφή της δημοκρατίας». Το μόνο που δεν έχουν κάνει ακόμη είναι να τυλιχτούν στην αστερόεσσα.
* Aποσπάσματα από άρθρο που δημοσιεύθηκε στις 29 Οκτωβρίου στην ηλεκτρονική έκδοση της επιθεώρησης MicroMega.
** Το επίμαχο άρθρο του Μπένζι γράφτηκε με αφορμή την εκλογή του Μπολσονάρου και δημοσιεύθηκε στις 27 Οκτωβρίου στο Sinistra in Rete.
Προϋποθέσεις αντίστασης: ανανέωση της Αριστεράς και λαϊκή συσπείρωση
του Ζοάο Πέντρο Στέντιλε*
Οι λαϊκές και προοδευτικές δυνάμεις της Βραζιλίας υπέστησαν μια εκλογική ήττα. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι η πλειοψηφία του λαού στράφηκε στον φασισμό. Ο Μπολσονάρου πήρε 56 εκατομμύρια ψήφων, ο Χαντάντ 45, και άλλα 31 εκατομμύρια επέλεξαν την αποχή, το λευκό ή το άκυρο. Επίσης, εκλέξαμε 12 κυβερνήτες στις βόρειες και βορειοανατολικές πολιτείες, που θα αποτελέσουν το γεωγραφικό μας χαράκωμα. Και, την τελευταία εβδομάδα, γεννήθηκε μια σημαντική εθνική τάση για την υπεράσπιση της δημοκρατίας, αποτελούμενη από διανοούμενους, καλλιτέχνες, εκπαιδευτικούς, προοδευτικούς κληρικούς, η οποία θα λειτουργήσει ως κοινωνικό προπύργιο.
Γιατί ηττηθήκαμε; Επειδή η βραζιλιάνικη άρχουσα τάξη, που κυριαρχείται από το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο και τις πολυεθνικές, εγκατέλειψε τη φόρμουλα Μακρόν και επέλεξε τη μέθοδο Πινοσέτ… Ρίχνοντας όλη την ισχύ τους υπέρ του Μπολσονάρου, οι ολιγαρχικές δυνάμεις –με την έξωθεν στήριξη του Στιβ Μπάνον και της ισραηλινής Δεξιάς και επικουρούμενες από τους συντηρητικούς Ευαγγελιστές και τη δεξιά πτέρυγα της Καθολικής Εκκλησίας– χρηματοδότησαν μια καμπάνια βομβαρδισμού του βραζιλιάνικου λαού με συστηματικά ψεύδη. Επιπλέον, υπέταξαν τον κρατικό μηχανισμό στα συμφέροντά τους: από τη μια τους φανατικούς των ενόπλων δυνάμεων και της μασονίας, κι από την άλλη τη δικαστική εξουσία. Η τελευταία χρησιμοποιήθηκε για το πραξικόπημα ενάντια στη Ρούσεφ και τον αποκλεισμό της υποψηφιότητας του Λούλα – που, αν συμμετείχε, θα κέρδιζε από τον πρώτο γύρο…
Σε όλα αυτά πρέπει να προσθέσουμε βέβαια και τις αδυναμίες της Αριστεράς, την απόσπασή της από τη βάση και γενικότερα από τη φτωχολογιά και την εργατική τάξη. Νομίζω ότι το Κόμμα Εργατών (ΡΤ) είχε προετοιμαστεί για μια εκλογική μάχη με επικεφαλής τον Λούλα. Η εξουδετέρωση του Λούλα αφαίρεσε το ισχυρότερο όπλο του ΡΤ. Προσθέστε σε αυτά την αδυναμία αντιμετώπισης των ψευδών ειδήσεων και την έλλειψη βούλησης για μια δουλειά πόρτα-πόρτα: το ΡΤ βασιζόταν σε μια τηλεοπτική καμπάνια, αλλά σήμερα η τηλεόραση δεν αρκεί…
Δεδομένου ότι δεν υπάρχει στη Βραζιλία ένα μαζικό φασιστικό κίνημα, όπως υπήρχε στην (προπολεμική) Ευρώπη, νομίζω ότι αυτή η κυβέρνηση θα μοιάζει με του Πινοσέτ ή του Ντουτέρτε, με ένα ακραία νεοφιλελεύθερο πρόγραμμα στην υπηρεσία των τραπεζών και των πολυεθνικών. Εμείς, από την άλλη, πρέπει να ξαναρχίσουμε τη βασική δουλειά: να εξηγούμε, να ακούμε, να σχηματίζουμε λαϊκές επιτροπές και να συζητήσουμε με το λαό ένα σχέδιο για τη χώρα. Πρέπει να διεξάγουμε μαζικούς αγώνες, να δυναμώσουμε την πολιτική συγκρότησή μας και να αναπτύξουμε μέσα λαϊκής επικοινωνίας – και στα κοινωνικά δίκτυα… Όλα αυτά θα απαιτήσουν από την Αριστερά να περάσει μέσα από διαδικασίες ανανέωσης και συσπείρωσης των λαϊκών δυνάμεων.
* Οικονομολόγος και ιστορικός ηγέτης του Κινήματος Ακτημόνων (MST). Αποσπάσματα από συνέντευξη που παραχώρησε στην εφημερίδα il manifesto στις 30 Οκτωβρίου.
