140 χρόνια από τη γέννηση του Λένιν. Του Γιάννη Τόλιου.
Τον Απρίλιο 2010 συμπληρώθηκαν 140 χρόνια από τη γέννηση του Λένιν. Δεν είναι η στιγμή ούτε στόχος η αξιολόγηση της αδιαμφισβήτητης προσφοράς του στη μαρξιστική σκέψη και στο διεθνές επαναστατικό κίνημα. Ωστόσο, στις σημερινές συνθήκες οικονομικής κρίσης ιδιαίτερα στην Ευρωζώνη και την Ελλάδα, ορισμένες θεωρητικές αναλύσεις και διορατικές επισημάνσεις του αποκτούν ξεχωριστή σημασία. Διευκολύνουν την καλύτερη κατανόηση των εξελίξεων και τη χάραξη σωστής στρατηγικής και τακτικής, εκ μέρους του αριστερού κινήματος.
Το ευρωπαϊκό ιμπεριαλιστικό κέντρο και η ΟΝΕ
Η βαθιά οικονομική κρίση αποκάλυψε, με δραματικό τρόπο, το σαθρό οικοδόμημα της ΟΝΕ, προϊόν της Συμφωνίας του Μάαστριχτ. Αποδείχτηκε ότι στόχος ήταν η ενίσχυση του ευρωπαϊκού ιμπεριαλιστικού κέντρου, υπό την ηγεμονία του γερμανο-γαλλικού κεφαλαίου και όχημα τη νεοφιλελεύθερη πολιτική, το ενιαίο νόμισμα (ευρώ), το Σύμφωνο Σταθερότητας και την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Η απουσία κοινής μακροοικονομικής, κοινωνικής, διαρθρωτικής (αναπτυξιακής) πολιτικής κ.ά., έδειξαν ότι δεν υπήρξαν οι στοιχειώδεις προϋποθέσεις (ακόμα και με καπιταλιστικούς όρους), οικονομικής σύγκλισης και συνοχής, χωρών, περιφερειών, βιοτικού επιπέδου, δικαιωμάτων κ.ά. Αντίθετα με την ΟΝΕ, εδραιώθηκε θεσμικά η ανισοτιμία, σε όφελος των ισχυρών -ιδιαίτερα της Γερμανίας- και διεύρυνση των ανισοτήτων (ανάπτυξης, ανταγωνιστικότητας, μισθών, συντάξεων κ.ά), δικαιώνοντας τη θέση του Λένιν για δράση του «νόμου της ανισόμετρης οικονομικής ανάπτυξης, μεταξύ καπιταλιστικών χωρών».
Η ελληνική κυβέρνηση και προσωπικά ο Γ. Παπανδρέου έχουν τεράστιες ευθύνες για την πλέον αντιλαϊκή πολιτική στη μεταπολεμική ιστορία τής χώρας (δηλώνοντας, μάλιστα, «υπερήφανος σοσιαλιστής») οδηγώντας την σε παρατεταμένη ύφεση, πρωτοφανή ανεργία, φτώχεια και περιθωριοποίηση. Ωστόσο, η συγκεκριμένη πολιτική, εκτός από κοινωνικά άδικη, είναι και αναποτελεσματική. Δεν βγάζει αλλά βυθίζει τη χώρα στο τέλμα της κρίσης. Τα μέτρα του «μηχανισμού στήριξης» έχουν στόχο την απόσπαση 50 δισ. ευρώ από εργαζόμενους, συνταξιούχους και λαϊκά στρώματα στο διάστημα 2010-2013, για περιορισμό των ελλειμμάτων, αφήνοντας άθικτες τις αιτίες δημιουργίας τους. Από την άλλη, από τα 110 δισ. των κονδυλίων στήριξης, δεσμεύτηκαν ήδη 25 δισ. για στήριξη των τραπεζών (επί πλέον των 28 δισ. πέρυσι), ενώ παραμένει αναπάντητο το ερώτημα πώς θα καλυφθούν οι δανειακές ανάγκες ύψους 400 δισ. ώς το 2014.
Στο μεταξύ, το δημόσιο χρέος από 300 δισ. ευρώ το 2009 (ή 125% του ΑΕΠ) θα ξεπεράσει τα 375 δισ. (ή 168% του ΑΕΠ) το 2014, απορροφώντας όλο και μεγαλύτερο μέρος κρατικών εσόδων για αποπληρωμή τοκοχρεολυσίων (77 δισ. ευρώ 2009). Πρόκειται για ένα τεράστιο ποσό που απομυζούν οι τραπεζίτες με τοκογλυφικά επιτόκια και διάφοροι «ραντιέριδες», κάνοντας επίκαιρες τις επισημάνσεις του Λένιν, ότι στην περίοδο της κυριαρχίας του χρηματιστικού κεφαλαίου, ιμπεριαλιστικές χώρες, μεγάλες επιχειρήσεις και εισοδηματίες-«ραντιέ», κόβουν κουπόνια από την καταλήστευση λαών και εργαζόμενων. Η αδυναμία εξόφλησης του τεράστιου δημόσιου χρέους είναι προφανής, άρα και το ζήτημα επαναδιαπραγμάτευσης του. Το ερώτημα είναι με ποιους όρους και ποια κυβέρνηση. Θα γίνει με νεοφιλελεύθερους ή όρους λαϊκών συμφερόντων; Με πολιτικές Ε.Ε. και ΔΝΤ ή προοδευτικής εξόδου από την κρίση και ανάλογη κυβέρνηση; Αν είναι με τους δεύτερους, δεν αποκλείεται και η στάση πληρωμών ως μέσο πίεσης και εξεύρεσης κονδυλίων για παραγωγική ανασυγκρότηση, αύξηση απασχόλησης, μείωση ανεργίας, στήριξη αγοραστικής δύναμης μισθών, προστασία αδύναμων στρωμάτων κ.ά.
Το σκληρό νεοφιλελεύθερο πρόσωπο της Ε.Ε. αποκαλύφθηκε, ιδιαίτερα, με τη δημιουργία μηχανισμού στήριξης του «ευρώ» σε όλες τις χώρες της Ευρωζώνης. Επιβεβαιώθηκε η στρατηγική συμμετοχή του ΔΝΤ (προφανώς στο πλαίσιο της συντελούμενης ευρω-ατλαντικής προσέγγισης δημιουργίας ως το 2016 ενιαίας ευρω-ατλαντικής κοινής αγοράς).
Επιβεβαιώθηκε, επίσης, η βούληση ενίσχυσης του νεοφιλελεύθερου οικοδομήματος της ΟΝΕ σε αντιδραστικότερη κατεύθυνση, με αυστηρότερες ρυθμίσεις του Συμφώνου Σταθερότητας, με ποινές (περικοπές δαπανών και αποκλεισμούς από όργανα), αυστηρό έλεγχο εθνικών προϋπολογισμών, άρνηση αύξησης προϋπολογισμού Ε.Ε., απουσία οποιασδήποτε δέσμευσης για κοινωνικά δικαιώματα, σύγκλιση μισθών, συντάξεων κ.ά. Τα τελευταία μέτρα, σε συνδυασμό με τη «μεταρρυθμιστική συνθήκη» της Λισσαβώνας, δικαιώνουν τη διορατική εκτίμηση του Λένιν ότι ακόμα κι αν δημιουργηθούν οι «Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης» θα είναι σε αντιδραστική κατεύθυνση!
Θεωρία «ασθενούς κρίκου» και προοδευτική διέξοδος
Η πολιτική αντιμετώπισης της δημοσιονομικής και οικονομικής κρίσης που εφαρμόζει η «τρόικα» (κυβέρνηση-Ε.Ε.-ΔΝΤ), είναι η χειρότερη εκδοχή για τους εργαζόμενους και τον ελληνικό λαό. Αυτή η πολιτική, με κάθε τρόπο, πρέπει να ανατραπεί και στη θέση της να μπει πολιτική προοδευτικής εξόδου, με αμφισβήτηση του νεοφιλελεύθερου οικοδομήματος της ΟΝΕ (Συμφώνου Σταθερότητας, ΕΚΤ, ανάμειξη ΔΝΤ, νεοφιλελεύθερες πολιτικές), με δημόσιο έλεγχο χρηματο-πιστωτικού συστήματος, ισχυρό δημόσιο τομέα, έλεγχο ασυδοσίας αγορών και δράσης πολυεθνικών κ.ά. Το κρίσιμο ερώτημα είναι πώς θα υπερβούμε το νεοφιλελεύθερο «σομπρέρο» που έχουν φορέσει στους λαούς της Ευρωζώνης και συνολικά της Ε.Ε., οι άρχουσες ελίτ των ευρωπαϊκών χωρών. Εδώ, η αντίληψη του Λένιν για ανισόμετρη όχι μόνο οικονομική αλλά και πολιτική ανάπτυξη του καπιταλισμού και η θεωρία του «ασθενούς κρίκου» απαιτεί μια σύγχρονη θεώρηση στις συνθήκες της Ε.Ε. και της Ευρωζώνης.
Στο βαθμό που ωριμάσουν οι πολιτικές συνθήκες και δημιουργηθεί προοδευτική κυβέρνηση σε μια χώρα (ή ομάδα χωρών), προκύπτει το ερώτημα κατά πόσο πρέπει να προχωρήσουν ριζοσπαστικές αλλαγές ή να αναβληθούν, ώστε να γίνουν ταυτόχρονα σε όλες τις χώρες μαζί. Το να αρνηθείς την προσπάθεια, αποτελεί παραίτηση από τον αγώνα και δεν δίνεις προοπτική στο κίνημα, ενώ το να αγνοήσεις τις δυσκολίες είναι τυχοδιωκτισμός. Άρα, η απάντηση είναι ανοικτή ανάλογα με τις συγκεκριμένες συνθήκες και συσχετισμούς σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Ο στρατηγικός στόχος παραμένει καθαρός. Ανατροπή του νεοφιλελεύθερου οικοδομήματος και επαναθεμελίωση του ευρωπαϊκού οράματος με προοπτική το σοσιαλισμό, ανοικτό σε τρόπους και εκδοχές που θα φέρει στο προσκήνιο η ζωή, τις οποίες κανένας «σεναριογράφος» του μέλλοντος δεν μπορεί να περιγράψει από τώρα.
Η ανάπτυξη του κινήματος αντίστασης στην «τεχνογνωσία» του ΔΝΤ, η αλλαγή πολιτικών συσχετισμών, δημιουργία προοδευτικής κυβέρνησης με πυρήνα τις δυνάμεις της ριζοσπαστικής Αριστεράς, ανάπτυξη μαζικού ταξικού συνδικαλιστικού κινήματος, εξασφάλιση κοινής δράσης με τις ριζοσπαστικές δυνάμεις στην Ε.Ε. και στις χώρες της Ευρωζώνης, αποτελούν κρίσιμες προϋποθέσεις. Η υποταγή στις επιλογές της τρόικας δεν δίνει μέλλον στον ελληνικό λαό. Τα ελλείμματα και χρέη οφείλονται στις νεοφιλελεύθερες πολιτικές της άρχουσας ελίτ στην Ελλάδα και την Ε.Ε. Αυτές πρέπει να ανατραπούν για μια δημοκρατία των λαών, των εργαζόμενων και των «ενεργών πολιτών».
* Ο Γιάννης Τόλιος είναι διδάκτωρ Οικονομικών Επιστημών, μέλος της Ε.Γ. του ΣΥΝ (e-mail: [email protected])
