του Γιώργου Τοζίδη
«Ποιος, λοιπόν, μπορεί να ενδιαφερθεί καλύτερα για την πατρίδα του; Αυτοί που ξεπορτίζουνε τα κεφάλαιά τους από τη χώρα μας ή εμείς που παραμένουμε με τα πεζούλια μας εδώ;»
Άρης, Ο λόγος στη Λαμία
Το ΕΑΜ δεν αρκέστηκε στην οργάνωση της ένοπλης πάλης του ελληνικού λαού ενάντια στους Γερμανούς, Ιταλούς και Βούλγαρους κατακτητές. Οργάνωσε την παραγωγή στις ελεύθερες περιοχές, δημιούργησε θεσμούς λαϊκής αυτοδιοίκησης, δικαιοσύνης, πολιτισμού και αλληλεγγύης με χαρακτηριστικά που ακόμη και σήμερα είναι ζητούμενα για τη ριζοσπαστική Αριστερά.
Αυτή η πολύπλευρη δράση του αγκαλιάστηκε από την ελληνική κοινωνία που πύκνωσε τις τάξεις του ΕΑΜ και του ΚΚΕ και συνετέλεσε στην εποποιία της Εθνικής Αντίστασης. Τα παραπάνω χαρακτηριστικά της ΕΑΜικής δράσης δικαιώνουν τον Σπ. Ασδραχά που στο κείμενό του (Η καθαρότητα των ιδεών του κειμένου να γίνει πολιτικό βίωμα) που συνόδευε την έκδοση από την Αυγή (30/9/2012) του κλασικού κειμένου του Δ. Γληνού Τι είναι και τι θέλει το ΕΑΜ, έγραψε ότι «…οι αναλογίες με τη σημερινή κατάσταση είναι πασιφανείς». Στη σημερινή συγκυρία κατάρτισης του προγράμματος του ΣΥΡΙΖΑ είναι απαραίτητη η αξιοποίηση αυτής της παράδοσης. Στο πλαίσιο αυτού του άρθρου θα παρατεθούν ορισμένα συνοπτικά στοιχεία για τα ζητήματα των συνεταιρισμών, της λαϊκής αυτοδιοίκησης και της προστασίας της υγείας.
Για τους συνεταιρισμούς
Όπως αναφέρει ο Γιάννης Σκαλιδάκης στο εξαιρετικά τεκμηριωμένο βιβλίο του Η Ελεύθερη Ελλάδα – Η εξουσία του ΕΑΜ στα χρόνια της κατοχής (1943 – 1944) (Εκδόσεις Ασίνη): «Δημιουργήθηκαν σε όλη σχεδόν τη χώρα κάθε είδους συνεταιρισμοί με σκοπό την οργανωμένη αλληλοβοήθεια των μελών τους και την προβολή διεκδικήσεων, αρχικά από την κατοχική εξουσία και, μετέπειτα, από τους φορείς διαχείρισης της διεθνούς βοήθειας» (σελ. 287). Ιδιαίτερα για την Αθήνα στο βιβλίο (σελ. 288) αναφέρεται ότι το 1944 λειτουργούσαν 415 προμηθευτικοί και καταναλωτικοί συνεταιρισμοί με 215.812 μέλη και σύνολο 619.260 εξυπηρετούμενων ατόμων. Αντίστοιχα, ««Στην επαρχία η αντίστοιχη συνεταιριστική οργάνωση είχε ως σκοπό την υπεράσπιση της παραγωγής και της αξίας της από τη λεηλασία των κατοχικών και των δωσίλογων μηχανισμών» (σελ. 289). Επιπλέον, «οι συνεταιρισμοί οργάνωσαν τις ανταλλαγές αγροτικών προϊόντων μεταξύ τους, όπως επίσης και τις ανταλλαγές αγροτικών προϊόντων με βιομηχανικά προϊόντα μέσω των καταναλωτικών συνεταιρισμών των πόλεων και βοήθησαν τον πεινασμένο πληθυσμό των πόλεων» (σελ. 290). Το συνεταιριστικό κίνημα έλαβε μεγάλες διαστάσεις και «Στο τέλος του 1943 υπήρχαν συνολικά 6.553 αγροτικοί συνεταιρισμοί από τους οποίους λειτουργούσαν οι 5.328, και 101 περιφερειακές Ενώσεις Συνεταιρισμών» ενώ μόνο στην Κεντρική και Δυτική Μακεδονία τα μέλη των 17 συνεταιριστικών ενώσεων αυξήθηκαν από 65.000 σε 180.0000.
Για την καλύτερη οργάνωση των συνεταιρισμών, η ΠΕΕΑ εξέδωσε την Πράξη 60 που περιλάμβανε δέκα σημεία σύμφωνα με τις λαοκρατικές αρχές της, που είναι και σήμερα επίκαιρα (ο.π. σελ. 296).
Για τη λαϊκή αυτοδιοίκηση
Στις περιοχές της Ελεύθερης Ελλάδας το ΕΑΜ δημιούργησε πρωτόγνωρους θεσμούς λαϊκής αυτοδιοίκησης βασισμένους στις αρχές της λαϊκής συμμετοχής, της λογοδοσίας των οργάνων, της ανακλητότητάς τους και της προστασίας των δικαιωμάτων της μειοψηφίας. Από το βιβλίο του Γεωργούλα Μπέικου Η λαϊκή εξουσία στην Ελεύθερη Ελλάδα (Εκδόσεις Θεμέλιο) είναι τα παρακάτω αποσπάσματα που περιέχονταν στις εντολές για τη λαϊκή αυτοδιοίκηση που κατήρτισε η επαρχιακή επιτροπή του ΕΑΜ Ευρυτανίας:
Η Επιτροπή Λαϊκής Αυτοδιοίκησης «τελεί υπό τον αδιάλειπτον και άμεσον έλεγχον της Γενικής Συνελεύσεως του χωρίου. Λογοδοτεί προς αυτήν καθ’ έκαστον μήνα υποχρεωτικώς, αναπτύσσουσα εν προς εν τα προβλήματα, των οποίων επελήφθη την αντιμετώπισιν και λύσιν κατά την διάρκεια του μηνός ως και μίαν προς μίαν τας δοθείσας λύσεις, αιτιολογεί τας τελευταίας απαραιτήτως, εκθέτουσα και αναλύουσα τας σκέψεις της, αι οποίαι την ωδήγησαν εις μίαν εκάστην των αποφάσεών της.
»Δύναται να κληθή εις λογοδοσίαν είτε επί ενός ή και περισσοτέρων συγκεκριμένων θεμάτων, είτε διά το σύνολον του έργου της και εκτάκτως, ανά πάσαν στιγμήν.
Υπόκειται εις άμεσον ανάκλησιν εν μέρει ή εν γένει, κατά κρίσιν και απόφασιν της Γενικής Συνελεύσεως.
»Το αξίωμα του μέλους της Επιτροπής Λαϊκής Αυτοδιοικήσεως είναι τιμητικόν, άμισθον και υποχρεωτικόν. Αβάσιμος άρνησις, πολύ δε περισσότερον αποποίησις αναλήψεως δικαιωμάτων και υποχρεώσεων εις λειτουργήματα της Λαϊκής Εξουσίας δέον να θεωρήται αδιανόητος ως και ασύγγνωστος, δεδομένου ότι έρχεται εις αντίθεσιν με την Θέλησιν της Γενικής Συνελεύσεως και την τιμήν την οποίαν συνιστά η δοθείσα ψήφος του Λαού…
»Εις την Γενικήν Συνέλευσιν ανήκει αναφαίρετον το δικαίωμα, συν άμα και η υποχρέωσις, να ενημερωθή επί της απόψεως της μειοψηφίας».
Στο ίδιο κείμενο προβλεπόταν και η δημιουργία δεύτερου βαθμού αυτοδιοίκησης: «Συνιστάται Ένωσις Κοινοτήτων Νομού. Οι Πρόεδροι ή αντιπρόεδροι των Επιτροπών Λαϊκής Αυτοδιοικήσεως όλων των χωρίων του Νομού, συνερχόμενοι εις Συνέλευσιν συνιστούν την Ένωσιν Κοινοτήτων, την Ανωτέραν Γενικήν Αρχήν του Νομού. Εκλέγουν εκ των μελών της Συνελεύσεως Εκτελεστικήν Επιτροπήν και τον Πρόεδρον της τελευταίας. Η Εκτελεστική Επιτροπή αποτελεί την Ανωτέραν Γενικήν Διοίκησιν εις κλίμακα Νομού».
Οι αρμοδιότητες των Επιτροπών ήταν διευρυμένες καθώς σε αυτές περιλαμβάνονταν, μεταξύ άλλων, η δημιουργία, συντήρηση και επισκευή των υποδομών, η ρύθμιση της κτηνοτροφικής και γεωργικής δραστηριότητας, η προστασία της υγείας και της υγιεινής του πληθυσμού ενώ οι αποφάσεις «γνωστοποιούνται διά θυροκολλήσεως εις το Κοινοτικόν Κατάστημα, είτε δι΄ αναγνώσεώς των εις την εκκλησίαν ή συνάθροισιν του χωρίου, συγκαλουμένην διά κωδονοκρουσίας».
Για την προστασία της υγείας
Σύμφωνα με τον Σκαλιδάκη (σελ. 209), «Ένα ιδιαίτερο ζήτημα ήταν αυτό της υγείας των πληθυσμών της Ελεύθερης Ελλάδας. Υπήρξε μια κατεύθυνση ίδρυσης “λαϊκών” υγειονομικών υπηρεσιών με σκοπό την προμήθεια και τη δωρεάν, κατά το δυνατόν, διανομή φαρμάκων στον πληθυσμό. Τα φάρμακα έπρεπε να τα προμηθευτεί η αυτοδιοίκηση, κινητοποιώντας τον κόσμο και διεκδικώντας τα από τον Ερυθρό Σταυρό και το κράτος. Επίσης, έγιναν προσπάθειες πα ροχής ιατρικών υπηρεσιών και καταπολέμησης των επιδημιών που μάστιζαν την ελληνική ύπαιθρο, όπως η ελονοσία και ο εξανθηματικός τύφος». Ήταν τέτοια η ανταπόκριση του πληθυσμού και ιδιαίτερα των ιατρών, φαρμακοποιών και νοσηλευτών σε αυτήν την προσπάθεια που «σύμφωνα με απολογισμό του Πέτρου Κόκκαλη για τη Θεσσαλία, λειτούργησαν 122 λαϊκά ιατρεία, 180 λαϊκά φαρμακεία, 17 θεραπευτήρια, 89 παιδικά συσσίτια για 8.813 παιδιά, 7 παιδικές εξοχές για 1.040 παιδιά και 22 λαϊκά συσσίτια» (ο.π. σελ. 209). Σε πολλά χωριά της Ελεύθερης Ελλάδας οι κάτοικοι έβλεπαν για πρώτη φορά ιατρικό προσωπικό, ενώ πολλά ήταν και τα παιδιά που σώθηκαν εξαιτίας της συμμετοχής τους στις παιδικές εξοχές.
Αυτή η πολύπλευρη δράση του ΕΑΜ και του ΚΚΕ αγκαλιάστηκε από τους Έλληνες και τις Ελληνίδες που, με κίνδυνο της ζωής τους, στήριξαν τους λαοκρατικούς θεσμούς και με την ενεργό συμμετοχή τους. Όπως αναφέρει ο Μιχάλης Λυμπεράτος («Το ΕΑΜ και το “Εθνικό”», περιοδικό Τετράδια Χειμώνας-Άνοιξη 2014): «Τον Δεκέμβρη του 1942 τα μέλη του ΚΚΕ έχουν γίνει 15.000 από λίγες εκατοντάδες το 1940, ενώ το 1943 περίπου τετραπλασιάζονται. Τον Ιανουάριο του 1944, στη 10η Ολομέλειά του, το κόμμα διαπιστώνει ότι δεκαπλασίασε τα μέλη του, και όπως αναφέρει στην εισήγησή του ο Γ. Ζεύγος, μετατρέπεται στον μεγαλύτερο πολιτικό οργανισμό της χώρας. Στα τέλη του 1944 αγγίζει πλέον τα 300.000 μέλη». Σύμφωνα με την εκτίμηση του Πολιτικού Γραφείου, που αναφέρεται στην ΚΟΜΕΠ 43/ΝΟΕ 1945, το 50% των μελών είναι εργατικής προέλευσης.
Η εντυπωσιακή αύξηση του αριθμού των μελών του ΚΚΕ κατά τη διάρκεια της Κατοχής αναμετριέται με τη σημερινή αδυναμία μαζικοποίησης των οργανώσεων του ΣΥΡΙΖΑ. Αποδεικνύεται ότι η ανάγνωση των αποφάσεων της Κεντρικής Επιτροπής δεν είναι ο προσφορότερος τρόπος για το άνοιγμα του ΣΥΡΙΖΑ στην ελληνική κοινωνία. Η κατάρτιση του προγράμματος είναι, ίσως, η τελευταία ευκαιρία για τη μετατροπή του από κόμμα στελεχών σε μαζικό πολιτικό ρεύμα ανατροπής…
