Η «Σωματογραφία» της Εύας Στάμου που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αρμός είναι ένα μυθιστόρημα που μιλά σε πολλά επίπεδα στον καθένα μας.
Στο πρώτο πλάνο μπορεί να είναι η ερωτική ιστορία μεταξύ δυο γυναικών, αλλά δίνεται έμφαση τόσο στη σχέση με το σώμα μας, όσο και με τους διάφορους εθισμούς.
Η εξαιρετική γραφή που σε κάνει να νιώσεις πως διαβάζεις μια πραγματική εξομολόγηση σε συνδυασμό με την επιστημονική γνώση / εμπειρία της συγγραφέως μας χαρίζει ένα κείμενο που ανεξαρτήτως θέσης και φύλου θα μας προβληματίσει βαθύτατα σε ό,τι αφορά στα ζητήματα των σχέσεων κι όχι μόνο στο ερωτικό επίπεδο.
Άλλωστε δίνεται βαρύτητα και στο οικογενειακό περιβάλλον και σε όσα προκαλεί μια δυσλειτουργική οικογένεια. Σημαντικοί και όλοι οι «δευτερεύοντες» ήρωες με τις ιδιαιτερότητές τους.
Κι όλα αυτά όχι σε κενό, αλλά σε μια πραγματική πόλη που ζει και κινείται σε ρυθμούς που μας είναι οικείοι από το σχετικά πρόσφατο παρελθόν.
Ο τίτλος «Σωματογραφία» σε τι αναφέρεται; Μια εμμονή της ηρωίδας του βιβλίου;
Η νεαρή ηρωίδα συνήθιζε να καταγράφει σε ένα ημερολόγιο στοιχεία για τη μελέτη του σώματος για να κατανοήσει τις αντιδράσεις και τις ανάγκες του. Ξεκίνησε παρατηρώντας τα ξένα σώματα – την προσέλκυαν τόσο τα σώματα κάποιας ηλικίας, δηλαδή σώματα με ιστορία, όσο και τα νεαρά, άφθαρτα κορμιά με όλες τις δυνατότητες που έκρυβαν για αλλαγή και εξέλιξη. Προς το τέλος του μυθιστορήματος ασχολείται πιο συστηματικά με τη μελέτη του δικού της σώματος, βρίσκει δηλαδή τη δύναμη να εμβαθύνει στις προσωπικές της ιδιαιτερότητες και στα διλήμματα που αντιμετωπίζει όπως αυτά εκδηλώνονται στο σώμα της. Στο εξώφυλλο του ημερολογίου της, έχει γράψει τον τίτλο «Σωματογραφία». Όποιος έχει διαβάσει και άλλα βιβλία μου γνωρίζει ότι με απασχολεί το σώμα – πώς επηρεάζεται από την κοινωνική πραγματικότητα, πώς βιώνει την έμφυλη ταυτότητά του, πώς αλληλοεπιδρά με άλλα σώματα, πώς καθορίζεται από τον τόπο στον οποίο κινείται. Σε αυτό το μυθιστόρημα ασχολούμαι με σώματα που πηγαίνουν κόντρα στο κοινωνικό και σεξουαλικό κατεστημένο με αποτέλεσμα να τιμωρούνται με αποκλεισμό, αλλά και να αυτοτιμωρούνται.
Γιατί διαλέξατε την πρωτοπρόσωπη αφήγηση;
Επεδίωξα να προκαλέσω στους αναγνώστες την εντύπωση ότι γίνονται μάρτυρες της εκ βαθέων εξομολόγησης της κεντρικής ηρωίδας σε κάποιον φίλο, ή εραστή, ίσως σε έναν ψυχολόγο για μια εμπειρία-ορόσημο που την σημάδεψε. Το πρώτο πρόσωπο δημιουργεί αμεσότητα, καταργώντας την απόσταση ανάμεσα στους ήρωες του βιβλίου και τους αναγνώστες, με άλλα λόγια, ανάμεσα στον συγγραφέα και τους αναγνώστες. Επιπλέον, η πρωτοπρόσωπη αφήγηση προσδίδει ζωντάνια και θεατρικότητα επιτρέποντας στους αναγνώστες να εντοπίσουν τα κοινά σημεία που μπορεί να έχουν με τους λογοτεχνικούς χαρακτήρες.
Η επιστημονική σας ιδιότητα σε ποιον βαθμό περνά μέσα στο μυθιστόρημα;
Η άσκηση της ψυχοθεραπείας και η συγγραφή ενός λογοτεχνικού έργου είναι δύο πολύ διαφορετικές λειτουργίες. Όταν γράφω αφήνω τη φαντασία μου ελεύθερη να επινοήσει ιστορίες, χωρίς τους αυστηρούς κανόνες και τους περιορισμούς που θέτει η επιστήμη. Ο στόχος είναι να «σβήνουν» τα δικά μου γνωρίσματα, ώστε να αναδεικνύονται τα χαρακτηριστικά των πρωταγωνιστών μου. Στη «Σωματογραφία», η κεντρική ηρωίδα είναι μία νεαρή φοιτήτρια που στην Αθήνα του 2000, όπου είναι τοποθετημένη η ιστορία, εγκαταλείπει την δυσλειτουργική οικογένειά της για να συζήσει με μια γυναίκα που έχει ερωτευθεί, παραβιάζοντας όρια και κοινωνικές νόρμες. Το στοίχημα είναι να μην γίνεται αντιληπτό ότι μιλάει μία μεγαλύτερη γυναίκα με πτυχία στην ψυχολογία που έχει μελετήσει Φουκώ, Γκίντενς και Τζούντιθ Μπάτλερ. Παρόλο που οι γνώσεις μου στην ψυχολογία με έχουν βοηθήσει να παρουσιάσω τους χαρακτήρες με τρόπο πειστικό και αληθοφανή, νομίζω ότι έχω καταφέρει να αποφύγω τον διδακτισμό. Σκοπός μου δεν είναι να εντυπωσιάσω τους αναγνώστες με όσα γνωρίζω –δεν πρόκειται άλλωστε για επιστημονική μονογραφία– αλλά να τους προσφέρω μια ολοκληρωμένη λογοτεχνική εμπειρία.
Η κουλτούρα της νέας εποχής δρα απελευθερωτικά ή προκαλεί σύγχυση στα ζητήματα του φύλου;
Νομίζω ότι βρισκόμαστε ακόμα στο στάδιο που υπάρχει σύγχυση όσον αφορά τα ζητήματα του φύλου, τόσο για την ουσία τέτοιων θεμάτων, όσο και για την κατάλληλη ορολογία που οφείλουμε να χρησιμοποιούμε στην αρθρογραφία αλλά και στην καθημερινή μας επικοινωνία. Η άτεχνη μετάφραση κάποιων αγγλικών όρων στα ελληνικά, καθώς και η επιρροή του κινήματος woke και της πολιτικής ορθότητας δημιουργούν συχνά σύγχυση και ανασφάλεια με συνέπεια αρκετοί να επιλέγουν τη σιωπή αντί να τοποθετηθούν σε θέματα σεξουαλικής ταυτότητας καθώς και δικαιωμάτων της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας ακόμα και αν τους αφορούν άμεσα. Αυτό όμως θεωρώ ότι είναι μια φάση που θα περάσει, σε λίγα χρόνια, και αφού ενταχθούν τα ζητήματα φύλου στην δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση, θα καταφέρουμε να αποκτήσουμε έναν κοινό κώδικα επικοινωνίας. Το σημαντικό είναι να κατανοήσουν όσοι έχουν αμφιβολίες για την αναγκαιότητα της θέσπισης του γάμου των ομόφυλων ζευγαριών, για παράδειγμα, πως πρόκειται για ζήτημα ισότητας και ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Όταν υπάρχει το ορθό θεσμικό πλαίσιο, οι πολίτες με ετεροφυλόφιλη ταυτότητα δεν έχουν κάτι να χάσουν ενώ το κοινωνικό σύνολο μόνο κερδισμένο βγαίνει.
Θίγετε το ζήτημα των εξαρτήσεων. Θεωρείτε πως είναι κομβικό πρόβλημα σήμερα;
Οι ηρωίδες μου κάνουν συστηματική χρήση ναρκωτικών ουσιών, αυτή η συνήθεια αποτελεί μάλιστα, σε κάποιους κύκλους, αναπόσπαστο μέρος της γκέι διασκέδασης και κουλτούρας. Στην Αθήνα του 2000 η χρήση ηρωίνης ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένη, αν η ιστορία μου είχε τοποθετηθεί στη σημερινή εποχή πιθανόν να μιλούσα για άλλου τύπου ουσίες. Δεν είναι περίεργο δυστυχώς άτομα που έχουν δημιουργήσει μη-παραδοσιακές σχέσεις που κινούνται έξω από το πλαίσιο της ετεροκανονικότητας να νιώθουν ότι η κοινωνία τα αποκλείει και τα απορρίπτει. Συχνά διοχετεύουν την επιθετικότητα που εισπράττουν στο ίδιο τους το σώμα τιμωρώντας το με στέρηση τροφής και κακοποιώντας το με τη λήψη αλκοόλ και ναρκωτικών. Η χρήση ουσιών στις μέρες μας από ανθρώπους κάθε σεξουαλικότητας και κοινωνικής τάξης, εξακολουθεί να αποτελεί σημαντικό πρόβλημα -μια ματιά στην κατανάλωση χαπιών κατά τη διάρκεια της πανδημίας αλλά και των εορτών, όπως αυτή καταγράφηκε στις επιστημονικές μετρήσεις, απλά το αποδεικνύει.
