Αναζητώντας τα χαρακτηριστικά μια άλλης κοινωνίας
Αρκετές εκατοντάδες άνθρωποι, απ’ την Ελλάδα, τα Βαλκάνια, την Ευρώπη αλλά και την Λατινική Αμερική, συμμετείχαν στην 2η Ευρωμεσογειακή Συνάντηση για την “Οικονομία των εργαζομένων” που πραγματοποιήθηκε στις 28-29-30 Οκτωβρίου στη Θεσσαλονίκη. Για τρείς μέρες, ο χώρος του εργοστασίου της ΒΙΟΜΕ που φιλοξένησε την συνάντηση, γέμισε με συζητήσεις, εμπειρίες, προβληματισμούς μα πάνω απ’ όλα με την αισιοδοξία που γεννά ο κοινός αγώνας για μια ζωή με αξιοπρέπεια.
Αντιγράφουμε απ’ το site της συνάντησης:
“Η παγκόσμια συνάντηση «Η Οικονομία των Εργαζόμενων» διοργανώθηκε για πρώτη φορά το 2007 στην Αργεντινή και έφερε κοντά εργαζόμενους ανακτημένων και συνεργατικών επιχειρήσεων, πολιτικούς και κοινωνικούς αγωνιστές, συνδικαλιστές και ακαδημαϊκούς. Κάθε δύο χρόνια από τότε, οι συναντήσεις αυτές αποτελούν χώρους συνεύρεσης, συζήτησης και αναστοχασμού πάνω στις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι εργαζόμενοι στην προσπάθεια τους να υπερασπιστούν την εργασία τους μέσα από την αυτοδιαχείριση, απέναντι στην επίθεση του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού”.
(…)
“Η πρώτη περιφερειακή συνάντηση στην Ευρώπη έγινε το 2014 στο εργοστάσιο της τότε κατειλημμένης και αργότερα ανακτημένης Φραλίμπ. Η Δεύτερη Ευρωμεσογειακή Συνάντηση θα λάβει χώρα στην Ελλάδα, στη Θεσσαλονίκη”. Η χώρα μας επιλέχθηκε γιατί “αποτελεί πειραματόζωο της εφαρμογής νεοφιλελεύθερων πολιτικών λιτότητας αλλά και εργαστήριο κοινωνικού πειραματισμού και δημιουργικών αντιστάσεων”.
Κοινές εμπειρίες, όρια και προκλήσεις
Στην συνάντηση συμμετείχαν εργαζόμενοι από περίπου 20 ανακτημένες και συνεργατικές επιχειρήσεις και εγχειρήματα από 11 διαφορετικές περιοχές της Ευρωμεσογείου. Οι διοργανωτές είχαν θέσει ως έναν απ’ τους βασικούς στόχους, να είναι οι ίδιοι οι εργαζόμενοι στο επίκεντρο των συζητήσεων, έτσι πέρα από τα δύο πάνελ παρουσίασης των εγχειρημάτων, με τα οποία ξεκίνησε το τριήμερο, οι εργαζόμενοι συνέβαλαν με την ζωντανή εμπειρία τους και στις συζητήσεις σε πιο θεωρητικά θέματα γύρω απ’ τον συνεργατισμό, την αυτοδιαχείριση και τις διαφορετικές στρατηγικές του κοινωνικού μετασχηματισμού.
Παρακάτω επιχειρούμε μια συνοπτική παρουσίαση των βασικών προβληματισμών που ξεδιπλώθηκαν στις τρεις μέρες συζητήσεων.
Εκεί που ο νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός αποτυγχάνει: Η κρίση και η αποβιομηχάνηση στην Ελλάδα, ο πόλεμος στην πρώην Γιουγκοσλαβία και η στρεβλή οικονομική ανάπτυξη των κρατών που προέκυψαν απ’ την διάλυση της, οι μαζικές απολύσεις και η συρρίκνωση των εργασιακών δικαιωμάτων στην Γαλλία και την Ιταλία, η ανεργία των νέων στην Καταλονία και την Ελλάδα, η εθνική καταπίεση στην Χώρα των Βάσκων. Η κατάρρευση των κοινωνικών συμβολαίων και η διάψευση των προσδοκιών για μια αξιοπρεπή διαβίωση απ’ το κυρίαρχο οικονομικό σύστημα, αποτελούν το κοινό φόντο σε όλες τις διαφορετικές ιστορίες.
Εκεί που τα αφεντικά δεν μπορούν: Ένα κοινό μοτίβο εμφανίστηκε στις περισσότερες απ’ τις αφηγήσεις. Τα αφεντικά των επιχειρήσεων (πολυεθνικές, κράτος, διεφθαρμένοι επιχειρηματίες) οδηγούν σε σχεδιασμένη χρεοκοπία τις επιχειρήσεις. Ακολουθούν αγώνες (πολλές φορές χρόνων) απ’ τους απλήρωτους εργαζόμενους, συχνά χωρίς την στήριξη των επίσημων συνδικαλιστικών οργανώσεων, δικαστήρια, διαμαρτυρίες, κατάληψη των εγκαταστάσεων για να μην εκποιηθούν μηχανήματα και εμπορεύματα. Ενώ η απόφαση να βάλουν ξανά μπροστά τις μηχανές και να παράξουν χωρίς αφεντικά, είναι το επόμενο βήμα, επιβίωσης αλλά κυρίως χειραφέτησης.
Εργαζόμενοι ή Ακτιβιστές: Απ’ την μια μεριά είναι τα αυτοδιαχειριζόμενα εγχειρήματα που δημιουργούν ακτιβιστές, ενεργά πολιτικά άτομα, ή και ελευθεριακές συλλογικότητες, πειράματα ενός άλλου τύπου εργασίας αλλά περιορισμένα στην μικρή κλίμακα και τα στενά πλαίσια του ιδεολογικού χώρου/κινήματος και με μικρή διαδραστικότητα με την υπόλοιπη κοινωνία. Απ’ την άλλη είναι οι ανακτημένες επιχειρήσεις απ’ τους ίδιους τους εργαζόμενους, που πολιτικοποιούνται μέσα από την πράξη και των αγώνα, όμως εύκολα αποστρατεύονται ή επιστρέφουν στην κανονικότητα του “κάνω απλά την δουλειά μου”. Στο τριήμερο της ΒΙΟΜΕ αναζητήθηκε η χρυσή τομή των δύο αυτών καταστάσεων με κέντρο την διαρκή πολιτικοποίηση και ενεργοποίηση των ίδιων των εργαζομένων. Σίγουρα στο τριήμερο, από ελληνικής πλευράς κυριάρχησαν τα χαρακτηριστικά των ακτιβιστών. Θα είχε ας πούμε ενδιαφέρον η αλληλεπίδραση με τα θέματα που άνοιξε η συνάντηση με το πολυπληθές δυναμικό που απασχολείται στις πάνω από 2000 ΚΟΙΝ.Σ.ΕΠ που έχουν δημιουργηθεί τα τελευταία χρόνια στην χώρα μας ως διέξοδος των νέων στην εργασία, με τις αντιφάσεις τους, τα όρια που βάζει ο σχεδόν ολοκληρωτικός έλεγχος τους απ’ την ΕΕ (ΕΣΠΑ) αλλά και τις δυνατότητες που ανοίγουν.
Τροποποιώντας τα πρότυπα παραγωγής/κατανάλωσης: Η συνεργατική οικονομία ασφυκτιά εντός των κυρίαρχων προτύπων μαζικής παραγωγής και κατανάλωσης του σύγχρονου καπιταλισμού. Κατά συνέπεια βασικό στόχο αποτελεί τόσο η επανεξέταση της κοινωνικής χρησιμότητας των παραγόμενων προϊόντων, κόντρα στην διαρκή υπαγωγή της παραγωγής στο κυνήγι της μεγιστοποίησης των κερδών, όσο και το ξεκαθάρισμα των πραγματικών αναγκών της κοινωνίας για κατανάλωση αγαθών, κόντρα στις επίπλαστες επιθυμίες που συνεχώς δημιουργεί η κουλτούρα της διαφήμισης και του υπερκαταναλωτισμού. Η σχέση με το κράτος (πχ διεκδίκηση ένταξης στο ασφαλιστικό σύστημα), με πηγές χρηματοδότησης και τεχνογνωσίας (τράπεζες, ΜΚΟ, Πανεπιστήμια), ο ανταγωνισμός με την ελεύθερη αγορά (διαδικτυακό εμπόριο, συνεργασία με μη συνεργατικές επιχειρήσεις) είναι μερικά ακόμη απ’ τα ανοιχτά θέματα που αποτέλεσαν αντικείμενο της σχετικής συζήτησης.
Τροποποιώντας τις ανθρώπινες σχέσεις: Η συνέλευση όλων των εργαζομένων αντικαθιστά την εξουσία του ιδιοκτήτη/επιχειρηματία. Η εναλλαγή στα διάφορα πόστα σπάει τον διαχωρισμό διευθυντή/διευθυνόμενου. Η επιμόρφωση των εργαζομένων έρχεται να υπερβεί τον διαχωρισμό εξειδικευμένου και ανειδίκευτου εργάτη. Αυτές είναι μόνο μερικές απ’ τις μεθόδους που εφαρμόζονται για να τροποποιήσουν τις σχέσεις εξουσίας μέσα στον εργασιακό χώρο. Δεν μένουν όμως μόνο εκεί. Η πρακτική καταπολέμηση των έμφυλων διακρίσεων (τόσο στην εργασία όσο και στο σπίτι), η αλληλεγγύη κόντρα στον ατομισμό, η απελευθέρωση της ατομικής δημιουργικότητας και ελευθερίας μέσα στη συλλογική προσπάθεια, η διαρκής προσπάθεια για πιο ανθρώπινα ωράρια εργασίας και γενικότερα ρυθμούς ζωής, η άμεση σχέση με τον τόπο και την τοπική κοινωνία ήταν μόνο κάποια απ’ τα θέματα που θίχτηκαν στο πολύ ενδιαφέρον πάνελ με θέμα “τις αξίες τις αυτοδιαχείρησης”.
Δρόμοι για το κοινωνικό μετασχηματισμό: Η αναρχική αφήγηση για την μετάβαση σε έναν μετακαπιταλιστικό κόσμο κυριάρχησε -χωρίς να μονοπωλήσει- στις συζητήσεις που έθιξαν πιο στρατηγικά ζητήματα. Έτσι φάνηκε να δίνεται μεγαλύτερη σημασία σε έναν βολονταρισμό της εργατικής αυτοδιαχείρησης και μικρότερη, έως καθόλου, σε άλλα περιεχόμενα και μορφές που δίνουν σημασία στο πολιτικό και την ευρύτερη ανατροπή συσχετισμών. Σαφώς πλουσιότερες ήταν οι συμβολές των ομιλητών απ’ την Λ. Αμερική, στις οποίες δόθηκε έμφαση στον πλουραλισμό που έχουν τα σύγχρονα εγχειρήματα μετάβασης σ’ αυτήν τη γωνιά του πλανήτη, στον 21ο αιώνα. Τέλος ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσίασαν οι “εξαιρέσεις” του Κουρδιστάν (δημοκρατικός συνομοσπονδισμός) και της Χώρας των Βάσκων (εθνική ανεξαρτησία), δυο περιοχών και δυό λαών που χωρίς κράτος επιχειρούν, μέσα από διαρκείς αντιφάσεις, να οργανώσουν την κοινωνία τους αυτόνομα και σε συνεργατική βάση. Σε κάθε περίπτωση, και ασχέτως αν αποτελούν ή όχι, την βασική οδό για τον κοινωνικό μετασχηματισμό, τα εγχειρήματα συνεργατικής οικονομίας είναι ζωντανά εργαστήρια αλλαγής των κοινωνικών σχέσεων και αποτελούν μια ελπιδοφόρα, αν και περιορισμένη σε έκταση, εικόνα, του άλλου κόσμου που είναι εφικτός.
Οι αποφάσεις
Το τριήμερο έκλεισε με την συνέλευση των εργαζομένων στην οποία πήραν μέρος όλα τα συνεργατικά εγχειρήματα, και στην οποία συνοψίστηκαν τα συμπεράσματα των εργαστηρίων που είχαν πραγματοποιηθεί τις προηγούμενες μέρες και αφορούσαν ζητήματα σχετικά με την λειτουργία και την δικτύωση των εγχειρημάτων.
Αναζητήθηκε μια ελάχιστη πολιτική συμφωνία που να περιγράφει τα περιεχόμενα της συνεργατικής οικονομίας και να βάζει όρια απ’ την καπιταλιστική οικονομία/ιδιοκτησία. Έτσι έγινε αποδεκτή η αρχή που πρότεινε η ΒΙΟΜΕ, σύμφωνα με την οποία, ορίζεται ως συνεργατική επιχείρηση αυτή στην οποία “κανένας εργαζόμενος μη μέτοχος, κανένας μέτοχος μη εργαζόμενος”, ενώ λειτουργεί συνέλευση στην οποία είναι συμμέτοχοι όλοι οι εργαζόμενοι. Τέλος, αποφασίστηκαν ως άμεσα πρακτικά βήματα, η δημιουργία ενός δικτύου διανομής και μεταφοράς/αποθήκευσης προϊόντων, όπως επίσης και η δημιουργία ενός κοινού ταμείου αλληλοβοήθειας απ’ τις ανακτημένες και συνεργατικές επιχειρήσεις, για την χρηματοδότηση πέρα απ’ τις τράπεζες.
Λίγα λόγια για τη διοργάνωση
Απ’ την πρώτη στιγμή που κάποιος έμπαινε στον χώρο της ΒΙΟΜΕ έμενε σίγουρα εντυπωσιασμένος από την άρτια διοργάνωση του τριημέρου. Το “βάρος” της προετοιμασίας για την 2η Ευρωμεσογειακή Συνάντηση και την διεξαγωγή των συζητήσεων, σήκωσε η οργανωτική επιτροπή αποτελούμενη κατά βάση απ’ τα μέλη της πρωτοβουλίας αλληλεγγύης στην ΒΙΟΜΕ καθώς επίσης και από τους εργαζόμενους στην ΒΙΟΜΕ και τα άλλα συνεργατικά εγχειρήματα. Η οργανωτική επιτροπή δεν δέχτηκε χρήματα από κρατικούς φορείς, επίσημους θεσμούς ή ΜΚΟ, έτσι το όλο εγχείρημα στηρίχτηκε στην αυτοχρηματοδότηση απ’ τις ίδιες τις συνεργατικές επιχειρήσεις καθώς επίσης και απ’ τους αλληλέγγυους. Η φιλοξενία εκατοντάδων ανθρώπων, απ’ τους οποίους πάνω από 150 ήταν από άλλες χώρες, στο εργοστάσιο της ΒΙΟΜΕ, η διαμόρφωση του χώρου, η παροχή γευμάτων, ήταν άλλο ένα “καθήκον” που στέφθηκε με επιτυχία. Τέλος ειδική αναφορά αξίζει να γίνει στην “επαγγελματική”, για τα δεδομένα αντίστοιχων γεγονότων, παράλληλη μετάφραση των συζητήσεων σε τρείς γλώσσες (Ελληνικά, Αγγλικά, Ισπανικά), που έφεραν σε πέρας πάνω από 20 εθελοντές με την τεχνική υποστήριξη εργαζομένων απ’ την ΕΡΤ3.
