Την προηγούμενη εβδομάδα δημοσιοποιήθηκε στη Λισαβόνα, από τους επικεφαλής του πορτογαλικού Μπλοκ της Αριστεράς, των Ισπανών Podemos και της Ανυπότακτης Γαλλίας, μιας κοινή διακήρυξη υπό τον τίτλο «Τώρα ο Λαός – Για μια επανάσταση των πολιτών στην Ευρώπη». Πρόκειται για μια πρωτοβουλία τριών δυνάμεων των οποίων βασικό κοινό χαρακτηριστικό είναι ότι δεν προέρχονται από την παραδοσιακή κομμουνιστική Αριστερά. Μια πρωτοβουλία η οποία θα πρέπει να κριθεί με βάση τη χρησιμότητά της για τους λαούς της Ευρώπης, και ιδίως του ευρωπαϊκού Νότου. Είναι μάλλον νωρίς για να απαντηθεί οριστικά αυτό το ερώτημα, αφού από τη μια μόλις άρχισε να ξεδιπλώνεται, και από την άλλη χαρακτηρίζεται ήδη από αρκετές αντιφάσεις και αδυναμίες.
Σε κάθε περίπτωση, οι τρεις δυνάμεις που υπογράφουν τη Διακήρυξη της Λισαβόνας θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν έως και σοσιαλδημοκρατικές, αλλά με διακηρυγμένη αντινεοφιλελεύθερη πρόθεση. Και τα τρία κόμματα έχουν εξελιχθεί και μετασχηματιστεί σε μεγάλο βαθμό τα τελευταία χρόνια – με μια έννοια, έχουν «ωριμάσει». Οι Podemos έχουν δοκιμαστεί τόσο από εσωτερικές έριδες σχετικά με τις τακτικές και την στρατηγική τους, όσο και από μεγάλες κρίσεις, όπως αυτή της Καταλονίας. Την ίδια στιγμή, εξακολουθούν να επηρεάζονται από ριζοσπάστες διανοούμενους και κοινωνικά κινήματα της Λατινικής Αμερικής. Το πορτογαλικό Bloco, με μια πάντα φιλοευρωπαϊκή στάση, βιώνει τα τελευταία δυόμιση χρόνια την εμπειρία της «κριτικής» στήριξης, από κοινού με το Κ.Κ. Πορτογαλίας, της κυβέρνησης του σοσιαλιστή Αντόνιο Κόστα.
Υπάρχουν μερικά ακόμη προαπαιτούμενα ώστε να μπορέσει μια τέτοια πρωτοβουλία να συσπειρώσει και να καταστεί «επικίνδυνη» για τις ελίτ, αντί να περιοριστεί σε μια εκλογική διαδικασία με αμφίβολα αποτελέσματα
Τέλος, ο Μελανσόν, ιδρυτής ενός προσωποπαγούς κόμματος, φαίνεται κατά καιρούς ικανός να πιάνει το σφυγμό πλατιών στρωμάτων, σπρώχνοντας στο περιθώριο την παραδοσιακή Αριστερά. Όμως έχει χάσει την αρχική δυναμική του και το αντισυστημικό του άρωμα, ιδίως από τη στιγμή που στήριξε «σιωπηρά» τον Μακρόν στο δεύτερο γύρο των γαλλικών προεδρικών εκλογών. Εκεί οφείλεται και η αδυναμία του να θέσει θέματα στην κεντρική πολιτική ατζέντα μετά τις περσινές προεδρικές και βουλευτικές εκλογές, παρόλο που αυξάνεται ο αναβρασμός στη γαλλική κοινωνία – αυτό τουλάχιστον δείχνει το κύμα καταλήψεων στα πανεπιστήμια, εργατικών απεργιών με διάρκεια και μεγάλων διαδηλώσεων απ’ άκρη σε άκρη της Γαλλίας, που δεν υποχωρούν ούτε με τα καρότα που υπόσχεται ο Μακρόν ούτε με τα μαστίγια των γαλλικών ΜΑΤ.
Σημαντικές ελλείψεις της στοχοθεσίας
Είναι λοιπόν σαφές ότι τα τρία «ιδρυτικά μέλη» της πρωτοβουλίας τα τελευταία χρόνια έχουν διδαχθεί (ή και εξαναγκαστεί) να ελίσσονται και να εξελίσσονται. Και το ίδιο σαφής είναι ότι η κεντρική και πραγματική, μέχρι στιγμής τουλάχιστον, στόχευσή τους είναι οι ευρωεκλογές που θα γίνουν σε περίπου ένα χρόνο. Έτσι εξηγείται και η γενικόλογη και μονομερώς προσανατολισμένη ενάντια στη λιτότητα διακήρυξή τους. Πράγματι, η συμφωνία μεταξύ των συγκεκριμένων θα υπονομευόταν εάν επιχειρούνταν να «ανοιχτεί» και σε άλλα θέματα. Αλλά, από την άλλη, μόνο έτσι θα επιβεβαιωνόταν η χρησιμότητά της… Μια πρωτοβουλία υπαρκτών ευρωπαϊκών δυνάμεων που αυτοπροσδιορίζονται ως ριζοσπαστική Αριστερά θα όφειλε λοιπόν να τοποθετηθεί και σε άλλα επείγοντα και σπουδαία ζητήματα:
Πρώτον, την αντίθεση στη συνέχιση της ασφυκτικής παρουσίας των ΗΠΑ στη Γηραιά Ήπειρο, και τη μη συμμετοχή στην εκστρατεία απομόνωσης της Ρωσίας. Δεύτερον, τον οραματισμό και σχεδιασμό μιας Ευρώπης που δεν θα είναι γερμανική (ούτε… γαλλογερμανική), αλλά θα βαθαίνει την αντίσταση του γεωγραφικού και κοινωνικού Νότου. Τρίτον, την υπεράσπιση όχι μόνο της λαϊκής κυριαρχίας αλλά και της εθνικής, αφού κι αυτή τσαλαπατιέται από τον ευρωπαϊκό και παγκοσμιοποιητικό οδοστρωτήρα. Τέταρτον, την αντίθεση σε μια δήθεν ανώτερη Ευρώπη που με διάφορα προσχήματα εξακολουθεί να καταληστεύει και να καταστρέφει, μέσω στρατιωτικών επεμβάσεων και οικονομικών πολέμων, τρίτες χώρες. Με λίγα λόγια, αν στόχος ήταν να συσπειρωθούν πλατιά στρώματα που απεχθάνονται τη σημερινή Ευρώπη (και αναζητούν λύσεις εκτός μιας Αριστεράς την οποία θεωρούν πλέον μέρος του προβλήματος), θα έπρεπε να υπάρξει διαζύγιο με αντιλήψεις που συμμορφώνονται με το σημερινό στάτους κβο…
Επιπλέον προαπαιτούμενα και σιωπές
Μαζί μ’ αυτά υπάρχουν και μερικά ακόμη προαπαιτούμενα ώστε να μπορέσει μια τέτοια πρωτοβουλία να εμπνεύσει λαϊκές μάζες και έτσι να καταστεί «επικίνδυνη» για τις ελίτ, αντί να περιοριστεί σε μια εκλογική διαδικασία με αμφίβολα αποτελέσματα. Καταρχήν η επεξεργασία ενός εναλλακτικού σχεδίου που θα υπηρετεί τους παραπάνω στόχους, καθώς και η καλλιέργεια ενός νέου, όχι φορμαλιστικού διεθνισμού ικανού να εμπνεύσει και να οικοδομήσει την απαραίτητη αλληλεγγύη. Έπειτα, ένας διαφορετικός τρόπος δημιουργίας ενός αλλιώτικου κινήματος: με δημοκρατικές διαδικασίες που θα υποδαυλίζουν την αποφασιστική συμμετοχή των «από κάτω», δίχως ηγεμονισμούς και προσωποπαγή σχήματα. Μια τέτοια μορφή-κίνημα θα ήταν σήμερα πιο αναγκαία και χρήσιμη από συμφωνίες κορυφών που προσφέρονται έτοιμες προς κατανάλωση σε δυνητικούς (και δικαίως δύσπιστους) ψηφοφόρους…
Τέλος, είναι ενδιαφέρον ότι στη χώρα μας αυτή η διακήρυξη, που παρ’ όλες τις αντιφάσεις της αποτελεί «είδηση», πέρασε στα ψιλά. Στάση αναμενόμενη από τα φιλοκυβερνητικά ΜΜΕ, αφού ο Μελανσόν θεωρείται εχθρός, ιδίως από τότε που ζήτησε (ανεπιτυχώς) την αποπομπή του ΣΥΡΙΖΑ από το Κόμμα Ευρωπαϊκής Αριστεράς. Την ίδια όμως στάση τήρησαν και αντικυβερνητικές αριστερές πολιτικές δυνάμεις καθώς, εν μέσω εθνικής και κοινωνικής ασφυξίας, μαίνονται οι… προεκλογικές ζυμώσεις και είναι ακόμη ασαφές αν και ποια θα μπορούσε να είναι η ελληνική εκπροσώπηση – υπάρχει βέβαια και η ΜέΡΑ25 του Βαρουφάκη! Αλλά εξίσου ενδιαφέρον είναι ότι και η ίδια η διακήρυξη αποσιωπά το πιο κραυγαλέο παράδειγμα αποικιοποίησης και διάλυσης μιας ευρωπαϊκής, υποτίθεται, χώρας: της Ελλάδας. Με δεδομένη τη συνεχιζόμενη «κατανόηση» του Bloco και των Podemos προς την κυβέρνηση Τσίπρα-Καμμένου, προφανώς προτιμήθηκε η σιωπή… Πάντως εμείς, για την ενημέρωση των αναγνωστών μας, παραθέτουμε εδώ ολόκληρο το κείμενο της κοινής διακήρυξης της Λισαβόνας.
Σε γνώριμα (και αδιέξοδα) μονοπάτια η ευρωπαϊκή Αριστερά
Η μέχρι στιγμής αμήχανη σιωπή του Κόμματος Ευρωπαϊκής Αριστεράς (ΚΕΑ) σχετικά με τη διακήρυξη έχει καταρχήν να κάνει με τις περιπλοκές που αυτή προκαλεί στους σχεδιασμούς αρκετών σημαντικών συνιστωσών του ενόψει των ευρωεκλογών του 2019. Η συνεννόηση του μέχρι τώρα «νομιμόφρονος» στο ΚΕΑ πορτογαλικού Bloco με τον Μελανσόν, ο οποίος θεωρείται απρόβλεπτος, λαϊκιστής και ενίοτε «ακραίος» από τους παραδοσιακούς κομματικούς μηχανισμούς της ευρωπαϊκής Αριστεράς, προκαλεί εκνευρισμό. Και οπωσδήποτε τινάζει στον αέρα τις σκέψεις για ένα ενιαίο ευρωπαϊκό ψηφοδέλτιο (που πριμοδοτείται από τους κανονισμούς του ευρωκοινοβουλίου), οι οποίες βέβαια φάνταζαν ουτοπικές ήδη πριν τη δημοσιοποίηση της διακήρυξης. Η συμμετοχή στην πρωτοβουλία των Podemos, μιας ακόμη «μεγάλης δύναμης», της προσδίδει επιπλέον κύρος και εξαναγκάζει τους υπόλοιπους σε αβρή, διπλωματική αντιμετώπιση. Γενικά, η αίσθηση που υπάρχει είναι «ο σώζων εαυτόν σωθήτω» και οι παλιές συμφωνίες και συμμαχίες εντός του ΚΕΑ αποσαθρώνονται με γρήγορους ρυθμούς.
Όμως από τη σκοπιά των αναγκών και των συμφερόντων των πληβειακών στρωμάτων και των καταπιεζόμενων λαών και εθνών της Ευρώπης, αυτό δεν αποτελεί το μεγαλύτερο πρόβλημα ή μειονέκτημα της ευρωπαϊκής Αριστεράς. Άλλωστε πρόκειται για δύο διαφορετικούς κόσμους, με ολοένα και συρρικνούμενη πλέον σχέση μεταξύ τους. Αμοιβαία αδιαφορία θα ήταν ίσως ο ορθότερος χαρακτηρισμός – που φάνηκε να διαψεύδεται «στιγμιαία» μόνο, την περίοδο των κοινωνικών εκρήξεων στον ευρωπαϊκό Νότο, και τώρα επιβεβαιώνεται εκ νέου. Εν πάση περιπτώσει, το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ότι αυτή η Αριστερά συνοδοιπορεί με το στρατόπεδο της παγκοσμιοποίησης (όταν δεν αποτελεί οργανικό τμήμα του!) και, ενώ έχουν έρθει τα πάνω κάτω, εξακολουθεί να διακηρύττει ότι «δεν πρέπει να επιτρέψουμε μια αντιευρωπαϊκή πολιτική που θα κατακερματίζει τους εργαζόμενους… υποστηρίζουμε την πολιτική ένωση της Ευρώπης… υπάρχουν κι άλλες επιλογές για την Ευρώπη πέραν του εθνικού απομονωτισμού» κ.λπ. Τάδε έφη ο επικεφαλής του Κ.Κ. Ισπανίας, και δεν αδικούμε διόλου τους συντρόφους του στο ΚΕΑ αν πούμε ότι τα λόγια του απηχούν πιστά τη μέση συνείδηση των συνιστωσών του.
Ευθυγράμμιση με παγκοσμιοποιητικές και ιμπεριαλιστικές πολιτικές
Δεν είναι λοιπόν άξιο απορίας το γεγονός ότι αυτές οι δυνάμεις αδυνατούν να συγκινήσουν ευρεία ακροατήρια, και ιδίως αυτούς που πλήττονται περισσότερο από τις πολιτικές μιας Ε.Ε. που «θα» βελτιωθεί. Και φυσικά γίνονται ακόμη περισσότερο αναξιόπιστες όσο απομακρυνόμαστε από το σκληρό πυρήνα της Ε.Ε. (όπου ακόμη διατηρούν κάποια επιρροή σε μεσοστρώματα, συνδικαλιστικές γραφειοκρατίες κ.λπ.). Η βασική αιτία είναι ότι αυτή η ευρωπαϊκή Αριστερά εξακολουθεί να θεωρεί ενδόμυχα –κάποια τμήματά της το φωνάζουν κιόλας– ότι ο οδοστρωτήρας της παγκοσμιοποίησης και της λεγόμενης ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης αποτελούν διαδικασίες αναπόφευκτες, αντικειμενικές, άρα εν τέλει προοδευτικές. Και αυτό που θέτει ως στόχο είναι να τις «εξανθρωπίσει» αναδεικνύοντας κάποιες φανταστικές «ευρωπαϊκές» αξίες. Λες και δεν έχει μεσολαβήσει τίποτα από τη δεκαετία του ’80, όταν τέλος πάντων τέτοιες απόψεις θα μπορούσαν να θεωρηθούν απλώς αθώες αφέλειες!
Η οργανική πλέον εξάρτηση αυτής της Αριστεράς από τους θεσμούς της Ε.Ε. και τα ιερατεία της παγκοσμιοποίησης εξηγεί γιατί μοιράζεται μαζί τους την απέχθεια προς τον «λαϊκισμό» ή τα κινήματα λαών και εθνών που αγωνίζονται για να διατηρήσουν την ταυτότητά τους και την κυριαρχία τους, να αποσείσουν τη δυνάστευσή τους από ιμπεριαλιστικά κράτη κ.λπ. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το πώς σύμπασα η γαλλική Αριστερά θεωρεί… αναχρονιστική κάθε συζήτηση για αποχώρηση της Γαλλίας από τις αποικίες που ακόμη διατηρεί στην άλλη άκρη του κόσμου, ευσχήμως αποκαλούμενες «υπερπόντια εδάφη». Το ίδιο και η… διεθνιστική απέχθεια της ισπανικής (και όχι μόνο) Αριστεράς για τα «οπισθοδρομικά, εθνικιστικά, αντιδραστικά» κινήματα των Καταλανών, Βάσκων και άλλων.
Με τέτοιες αφετηρίες, η συστημική ευρωπαϊκή Αριστερά καταλήγει να προσυπογράφει τις αφηγήσεις και τις ιμπεριαλιστικές πολιτικές των ευρωπαϊκών αρχουσών τάξεων οι οποίες, κραδαίνοντας τη σημαία των (όλο και πιο αυστηρά ατομικών) δικαιωμάτων, εξακολουθούν να «εκπολιτίζουν» χώρες και λαούς ευθυγραμμιζόμενες με τις ΗΠΑ. Και φυσικά, υπό γερμανική ηγεμονία, να ισοπεδώνουν τον γεωγραφικό και κοινωνικό Νότο της Ευρώπης. Αυτά είναι τα ουσιαστικά ζητήματα που θα έπρεπε να προβληματίζουν αυτοκριτικά την ευρωπαϊκή Αριστερά, γι’ αυτά θα έπρεπε να ανοιχτεί μια αναπροσανατολιστική συζήτηση. Αντ’ αυτών, παρατηρούμε νέο γύρο αιφνιδιαστικών τρικλοποδιών, συντροφικών μαχαιρωμάτων και μικροπολιτικών τακτικισμών με τα μάτια στραμμένα στις κάλπες. Έτσι όμως, ούτε καν εκεί δεν θα τα καταφέρουν…
Διακήρυξη της Λισαβόνας
«Τώρα ο Λαός – Για μια επανάσταση των πολιτών στην Ευρώπη»
Ποτέ πριν η Ευρώπη δεν υπήρξε τόσο πλούσια όσο σήμερα. Ταυτόχρονα, ποτέ πριν δεν είχε τόσες ανισότητες. Δέκα χρόνια μετά την έκρηξη μιας χρηματοπιστωτικής κρίσης για την οποία οι λαοί μας ποτέ δεν θα έπρεπε να πληρώσουν, διαπιστώνουμε σήμερα ότι οι Ευρωπαίοι κυβερνώντες καταδίκασαν τους λαούς μας σε μια χαμένη δεκαετία.
Η δογματική, παράλογη και αναποτελεσματική εφαρμογή των πολιτικών της λιτότητας δεν κατάφερε να επιλύσει κανένα από τα δομικά προβλήματα που προκλήθηκαν από αυτήν την κρίση. Αντιθέτως, γέννησε τεράστια και αχρείαστα δεινά για τους λαούς μας. Με το πρόσχημα της κρίσης και των σχεδίων διαρθρωτικής προσαρμογής, οι κυβερνώντες προσπάθησαν να ξηλώσουν τα συστήματα δικαιωμάτων και κοινωνικής προστασίας που χρειάστηκαν δεκαετίες αγώνων για να κατοχυρωθούν. Καταδίκασαν γενιές νέων στη μετανάστευση, την ανεργία, την επισφάλεια, τη φτώχεια. Χτύπησαν με ιδιαίτερη σκληρότητα τους πιο ευπαθείς, δηλαδή αυτούς ακριβώς που έχουν μεγαλύτερη ανάγκη την πολιτική και το κράτος. Προσπάθησαν να μας συνηθίσουν στην ιδέα ότι κάθε εκλογική αναμέτρηση θα περιορίζεται σε επιλογή μεταξύ ενός φιλελεύθερου στάτους κβο και της ακροδεξιάς απειλής.
Ήρθε η στιγμή της ρήξης με τον ζουρλομανδύα των ευρωπαϊκών συνθηκών οι οποίες επιβάλουν τη λιτότητα και ευνοούν τις φορολογικές και κοινωνικές αθέμιτες πρακτικές (ντάμπινγκ). Ήρθε η ώρα όσων πιστεύουν στη δημοκρατία να κάνουν ένα νέο βήμα ώστε να σπάσουν αυτό το απαράδεκτο καθοδικό σπιράλ. Πρέπει να θέσουμε ένα αβίωτο, αναποτελεσματικό και άδικο οικονομικό σύστημα στην υπηρεσία της ζωής και υπό τον δημοκρατικό έλεγχο των πολιτών. Έχουμε ανάγκη από θεσμούς στην υπηρεσία των δημόσιων ελευθεριών και των κοινωνικών δικαιωμάτων, που αποτελούν την υλική βάση της ίδιας της δημοκρατίας. Έχουμε ανάγκη ένα κίνημα λαϊκό, κυρίαρχο, δημοκρατικό, το οποίο υπερασπίζεται τις λαμπρότερες κατακτήσεις των γιαγιάδων και των παππούδων μας, των μανάδων και των πατεράδων μας, ένα κίνημα ικανό να κληροδοτήσει στις μελλοντικές γενιές μια δίκαιη, βιώσιμη και αειφόρο κοινωνική τάξη.
Σε αυτό το πνεύμα της ανυποταξίας μπροστά στη σημερινή κατάσταση πραγμάτων, της δημοκρατικής εξέγερσης, της εμπιστοσύνης στις δημοκρατικές ικανότητες των λαών μας μπροστά στο θνήσκον σχέδιο των ελίτ των Βρυξελλών, κάνουμε σήμερα στη Λισαβόνα ένα βήμα μπροστά. Απευθύνουμε ένα κάλεσμα στους λαούς της Ευρώπης, να ενωθούν στο καθήκον οικοδόμησης ενός διεθνούς, λαϊκού και δημοκρατικού κινήματος για να οργανώσουν την υπεράσπιση των δικαιωμάτων μας και της κυριαρχίας των λαών μας ενώπιον μιας παλιάς και άδικης τάξης, και μιας αποτυχίας που μας οδηγεί κατευθείαν στην καταστροφή.
Αυτοί που θέλουν την υπεράσπιση της οικονομικής δημοκρατίας, ενάντια στους μεγάλους απατεώνες και το 1% το οποίο ελέγχει μεγαλύτερο πλούτο από όλο τον υπόλοιπο πλανήτη… Αυτοί που θέλουν την πολιτική δημοκρατία, ενάντια σ’ αυτούς που ξεθάβουν τις σημαίες του μίσους και της ξενοφοβίας… Αυτοί που θέλουν τη φεμινιστική δημοκρατία, ενάντια σε ένα σύστημα που καθημερινά και σε όλους τους τομείς της ζωής επιβάλει διακρίσεις στο μισό πληθυσμό… Αυτοί που θέλουν την οικολογική δημοκρατία, ενάντια σε ένα αβίωτο οικονομικό σύστημα που απειλεί τη συνέχιση της ίδιας της ζωής στον πλανήτη… Αυτοί που θέλουν τη διεθνή δημοκρατία και την ειρήνη, ενάντια σε αυτούς που θέλουν να οικοδομήσουν για μια ακόμη φορά την Ευρώπη του πολέμου… Αυτοί που μοιράζονται τις αξίες της υπεράσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των βασικών αρχών της ευζωίας… Όλοι αυτοί θα βρουν στο κίνημα αυτό το σπίτι τους.
Κουραστήκαμε να περιμένουμε. Κουραστήκαμε να πιστεύουμε αυτούς που μας κυβερνούν από το Βερολίνο και τις Βρυξέλλες. Ξεκινάμε τη δουλειά για να οικοδομήσουμε ένα νέο σχέδιο οργάνωσης για την Ευρώπη. Μιας οργάνωσης δημοκρατικής, δίκαιας και ισότιμης, η οποία θα σέβεται την κυριαρχία των λαών. Μιας οργάνωσης στο ύψος των προσδοκιών μας και των αναγκών μας. Μιας νέας οργάνωσης, στην υπηρεσία του λαού.
Καταρίνα Μάρτινς / Μπλοκ της Αριστεράς (Πορτογαλία)
Ζαν-Λικ Μελανσόν / Ανυπότακτη Γαλλία
Πάμπλο Ιγκλέσιας/ Podemos (Ισπανία)
