Πόσο επιτρέπουμε να μας απασχολεί η αυτοκτονία ενός καρκινοπαθούς, επειδή δεν ήταν εφικτό να βρει την απαραίτητη περίθαλψη –έστω ανακούφισης του αφόρητου πόνου– σε σχέση, για παράδειγμα, με το τραγούδι συμμετοχής της χώρας μας στη Εurovision; Ή μάλλον γιατί φαίνεται το δεύτερο να μας απασχολεί περισσότερο από το πρώτο; Γιατί η κοινωνία πολώνεται τόσο πολύ για ένα τραγούδι και δεν ενώνεται μπροστά στην κοινή οδύνη και απειλή για την ίδια την ύπαρξή της;
Ο Φρόιντ έγραψε πρώτος για την ιδιοσυγκρασιακή ανθρώπινη τάση, «τον ναρκισσισμό των μικρών διαφορών», την οποία αντιλήφθηκε ως έκφραση της ανθρώπινης τάσης για επιθετικότητα, που πυροδοτεί συχνά τις δια-ομαδικές πολώσεις και συγκρούσεις.
Πρόκειται για την υπερευαισθησία της μιας ή της άλλης ομάδας σε μικρές λεπτομέρειες διαφοροποίησης από την έξω-ομάδα, «εμείς vs αυτοί», παρά το γεγονός ότι και οι δύο ομάδες μοιράζονται πολλά περισσότερα παρόμοια χαρακτηριστικά.
Όπως το περιγράφει ο ψυχίατρος V. Volkan: «Η εστίαση στις ασήμαντες διαφορές γίνεται το “τελευταίο όριο” για τη διατήρηση μιας ξεχωριστής ταυτότητας της ομάδας η οποία αισθάνεται την απειλή».
Οι ομοιότητες μας με τον απέναντι Άλλο, και κυρίως το κοινό αίσθημα ευαλωτότητας/ευθραυστότητας απέναντι στην υπαρξιακή απειλή, γίνονται ενοχλητικά κυρίως γιατί με την υπενθύμιση αυτή τίθεται σε κίνδυνο η ταυτότητα της ενδο-ομάδας και τα συναισθήματα υπεροχής της έναντι των ανόητων/υποδεέστερων άλλων.
Αυτός ακριβώς ο εντοπισμός στις διαφορές ανακουφίζει δηλαδή το ναρκισσιστικό πλήγμα, καθώς υποβαθμίζει τις ομοιότητες με τον Άλλο άνθρωπο και την υπαρξιακή οδύνη του και ενισχύει την αγεφύρωτη ρήξη μεταξύ των δύο ομάδων.
Οι κοινωνικοί μηχανικοί του κυρίαρχου συστήματος γνωρίζουν πολύ καλά αυτόν τον μηχανισμό κοινωνικής πόλωσης και δεν έχουν παρά να πετάξουν στην κοινωνική αρένα το κατάλληλο κάθε φορά «τυράκι» που θα πυροδοτήσει την πόλωση.
Ας σκεφτούμε για μια στιγμή, με το χέρι στην καρδιά, τις ανοησίες που μας χωρίζουν σε «εμείς» vs «αυτοί», συνειδητά ή ανεπίγνωστα, ακόμη και στη δουλειά μας, ακόμη και μες στις οικογένειές μας, ακόμη και με τα παιδιά μας, για να αντιληφθούμε την ενότητα που δεν μας αφήνουν να δούμε. Την ενότητα όλων μας ενάντια σ’ αυτούς που παίζουν με τη ζωή και το θάνατο μας.
* Ο Αντώνης Ανδρουλιδάκης είναι MSc. Αναπτυξιακός και Κοινωνικός Ψυχολόγος
