Οι συνταγές–καρμπόν των αναδιαρθρώσεων και οι συνέπειές τους.
Της Αλίκης Βεγίρη.
Αν ο συμπαθής ψευτο-γιατρός Βουτσάς στην ταινία Ο Ψεύτης συστήνει διά πάσαν νόσον έμπλαστρο, οι σύγχρονοι θεραπευτές κρατών συστήνουν «reforms», δηλαδή μεταρρυθμίσεις, και μάλιστα απολύτως συγκεκριμένες, όπως αυτές αναγράφονται στα ιερά κιτάπια της κοινοπραξίας ΔΝΤ/Παγκόσμια Τράπεζα. Δεν πάει να είσαι στον πρώτο κόσμο, δεν πάει να είσαι στον δεύτερο, στον τρίτο, στον τέταρτο, το βιβλίο έχει μια και μόνη συνταγή: ιδιωτικοποιήσεις, απολύσεις, συρρίκνωση του κράτους, περικοπές στις συντάξεις και την περίθαλψη, κατάργηση των επιδοτήσεων, απελευθέρωση των αγορών, και ειδικά της αγοράς ενέργειας, ελαστικοποίηση, απορρύθμιση.
Αυτόν τον κανόνα είχε κατά νου και η κ. Κλίντον, όταν σαν καλός παπαγάλος της σχολής ΔΝΤ ανακοίνωνε ότι οι Αιγύπτιοι δεν χρειάζονταν τίποτε άλλο αυτή τη στιγμή, παρά το χάπι «reforms». Πιάστηκε όμως αδιάβαστη, γιατί μόλις τον περασμένο χρόνο, η Παγκόσμια Τράπεζα κατέτασσε την Αίγυπτο στους κορυφαίους επιτυχημένους μεταρρυθμιστές των τελευταίων τεσσάρων χρόνων. Το ίδιο και η Wall Street Journal, η οποία την τοποθετούσε στους ευνοούμενους οικονομικούς εταίρους των ΗΠΑ. Ο δε Στρος Καν μόλις δυο μέρες πριν από το ξέσπασμα της οργής έτριβε τα μάτια του για τα υψηλά επίπεδα ανεργίας των νεαρών Αιγυπτίων και προειδοποιούσε για τις συνέπειες, αγνοώντας προφανώς τα αίτια, τα οποία ως συνήθως δεν είναι στο χάπι, αλλά στη δοσολογία, η οποία δεν είναι ποτέ η σωστή. Το συμπέρασμα, λοιπόν, που αβίαστα βγαίνει είναι ότι, είτε ο Βουτσάς, η Κλίντον και ο Στρος Καν είναι κομπογιαννίτες και δεν ξέρουν τι τους γίνεται, είτε ξέρουν, μόνο που οι περιβόητες reforms δεν είναι φτιαγμένες για να φέρνουν τη γενική ευημερία, παρά μόνο τη μερική και των ολίγων.
Κι αν αναλογιστεί κανείς ότι των 40% των Αιγυπτίων και η πλειονότης αυτών που διαδήλωναν στην Πλατεία Ταχρίρ, τις τελευταίες βδομάδες, τη βγάζουν με λιγότερα από 2 δολάρια τη μέρα, η δεύτερη εκδοχή είναι καταφανώς και η επικρατέστερη.
Αποδοτική συνταγή…
Γύρω στα τέλη της δεκαετίας του ’80 με αρχές του ’90, η Αίγυπτος, εξαιτίας ενός χρέους της τάξης των 50 δισ. δολαρίων, αν και ξελαφρωμένου κατά 20 δισ. λόγω της συμμετοχής της στον Πόλεμο του Κόλπου απ’ τη μεριά των «καλών», αναγκάστηκε, με αντάλλαγμα ένα καινούργιο δάνειο, να καθίσει στα θρανία του ΔΝΤ, όπως άλλωστε και η Τυνησία, το Μαρόκο, η Αλγερία, και η Ιορδανία, για να διδαχτεί τα καινούργια προγράμματα διαρθρωτικής προσαρμογής (Structured Adjustment Programs), στη νεο-φιλελεύθερη οικονομική θεολογία.
Στην αρχή, τα πράγματα ήταν λιγάκι χαλαρά και η κυβέρνηση διστακτική. Από το 2004 όμως και εντεύθεν, τα μαθήματα και οι προσπάθειες συμμόρφωσης εντατικοποιήθηκαν. Ο Μουμπάρακ διόρισε νέα κυβέρνηση, νέους υπουργούς, βγαλμένους από τα σπλάχνα του ίδιου του ΔΝΤ, ξεπούλησε όλες τις εμπορικές τράπεζες και τις κρατικές επιχειρήσεις σε ξένα συμφέροντα, μέχρι και η δική μας Τράπεζα Πειραιώς πήρε το μερτικό της, άνοιξε την αγορά του real estate, ευνόησε την κερδοσκοπία της γης, κατήργησε τους φόρους των αγοροπωλησιών, και ω! του θαύματος όλοι οι δείκτες, όπως αύξηση ΑΕΠ (6% με 7%), και ξένες επενδύσεις άρχισαν να τραβούν την ανηφόρα. Η στατιστική κοινώς θριάμβευε. Δυστυχώς, μονόμπαντα. Οι μισθοί από την άλλη μίκραιναν, οι επιδοτήσεις στο ηλεκτρικό και τα καύσιμα αποσύρονταν και οι τιμές της βενζίνης πέταγαν στα ύψη.
…αλλά για ποιους;
Ο πληθωρισμός, της τάξης του 25% (2008), ανέβαζε τις τιμές βασικών αγαθών και κατέτρωγε το λαϊκό εισόδημα. Οι άνθρωποι περίμεναν με τις ώρες στις ουρές για ν’ αγοράσουν επιδοτούμενα τρόφιμα και οι εντάσεις, που κατά καιρούς ξεσπούσαν ήταν τέτοιες που μόνο το 2008 14 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους στην ουρά, παλεύοντας για μια φρατζόλα ψωμί.
Τα γεγονότα της Πλατείας Ταχρίρ δεν ήρθαν φυσικά από το πουθενά, αλλά αποτέλεσαν το επιστέγασμα μιας σειράς μικρότερων εξεγέρσεων που άρχισαν να ενεργοποιούνται από το 2004 και μετά, χρονιές που σημαδεύτηκαν, όπως είδαμε, από εκτεταμένες ιδιωτικοποιήσεις. Μόνο την τετραετία 2004-2008, πάνω από 1,7 εκατομμύρια εργαζόμενοι συμμετείχαν σε περισσότερες από 1.900 απεργιακές κινητοποιήσεις, διεκδικώντας ικανοποιητικούς μισθούς, πληρωμένους στην ώρα τους, επαναπρόσληψη των απολυθέντων, διανομή των κερδών, κι ανάμεσα σ’ αυτά και το τόσο ζωτικό επίδομα τροφής.
Η πιο σημαντική απεργία έλαβε χώρα τον Δεκέμβρη του 2006, στην πόλη Μαχάλα στο Δέλτα του Νείλου, στην οποία συμμετείχαν 20.000 εργάτες από τις τοπικές υφαντουργίες. Κράτησε τρεις μέρες, εν μέσω οδομαχιών και σκληρών συγκρούσεων με την αστυνομία, οι οποίες άφησαν πίσω τους και νεκρούς, ικανοποιήθηκαν κάποια αιτήματα, αλλά η σημαντικότερη κληρονομιά της ήταν ότι πυροδότησε το μεγαλύτερο από το 1940 κύμα απεργιών σ’ ολόκληρη τη χώρα και ξαναέβαλε στο τραπέζι την ανάγκη σύστασης ανεξάρτητων εργατικών ενώσεων.
Στη διάρκεια του επόμενου χρόνου, μέχρι τον Σεπτέμβρη του 2007, οι απεργίες έφτασαν τις 650, ενώ οι συμμετέχοντες, από δημοσίους υπαλλήλους, εφοριακούς, εργαζόμενους στις μεταφορές, εργάτες της τσιμεντοβιομηχανίας, έως υπαλλήλους καθαριότητας και ψαράδες, άγγιξαν τις 200.000. Οι μαζικές παν-αιγυπτιακές απεργίες, οι καταλήψεις και οι διαδηλώσεις συνεχίστηκαν και καθ’ όλη τη διάρκεια του 2009 και 2010. Το ίδιο συνέβη και στις αγροτικές περιοχές, οι οποίες αντετίθεντο στις προθέσεις της κυβέρνησης για την επαναφορά της μεγάλης ιδιοκτησίας, κατά το πρότυπο της αποικιοκρατίας. Η κίνηση «6 Απρίλη» των νέων κατάφερε το 2008 να κινητοποιήσει 100.000 σε γενική απεργία. Ενώ τον Δεκέμβρη του 2010 είδαμε τη δημιουργία του πρώτου ανεξάρτητου συνδικάτου των δημοσίων υπαλλήλων.
Το κοινό χαρακτηριστικό
Η πλημμυρίδα των εξεγέρσεων που σάρωσε, πρόσφατα, τον αραβικό κόσμο μπορεί να ιδωθεί μόνο μέσα στο πλαίσιο των προγραμμάτων διαρθρωτικού μετασχηματισμού που επιβλήθηκαν στις οικονομίες τους την ίδια εποχή με της Αιγύπτου, δηλαδή από τη δεκαετία του 1980 και μετά.
Τον Απρίλιο του 1989 ταραχές ξέσπασαν στην Ιορδανία, που έμειναν γνωστές ως οι εξεγέρσεις του ψωμιού. Ο βασιλιάς Χουσεΐν έκανε κάποιες παραχωρήσεις, αλλά οι ταραχές ξαναήρθαν στο προσκήνιο εφτά χρόνια αργότερα, στο νότο, όταν κατ’ απαίτηση του ΔΝΤ η κυβέρνηση κατάργησε την επιδότηση του ψωμιού, με αποτέλεσμα τον τριπλασιασμό της τιμής του. Όταν το Κοινοβούλιο αρνήθηκε περαιτέρω παραχωρήσεις στο ΔΝΤ, ο βασιλιάς Χουσεΐν το απέπεμψε και κήρυξε τη χώρα σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης. Η πιο αιματηρή διαμαρτυρία, με 200 νεκρούς, συνέβη το 1988 στην Αλγερία, εξαιτίας πάλι των προγραμμάτων λιτότητας, της κατάργησης της επιδότησης των τροφίμων και των εκτεταμένων απολύσεων στις κρατικές επιχειρήσεις.
Εξεγέρσεις για το ψωμί συνέβησαν το 1984 και στην Τυνησία. Ο πρόεδρος της χώρας Μπουργκίμπα για να τις καταστείλει κατέφυγε στο στρατό, ο οποίος τρία χρόνια αργότερα, στρεφόμενος εναντίον του, κατάφερε να τον ανατρέψει και να εγκαταστήσει τον Μπεν Άλι. Το 2008 χιλιάδες πάλι άνεργοι βγήκαν στους δρόμους, στο νότο, ζητώντας εργασία και το τέλος του νεποτισμού. Η συνέχεια, γνωστή…
Κι όμως, ως εάν το τριαντάχρονο αυτό μακελειό να επρόκειτο για ένα αναίτιο, φυσικό και τυχαίο συμβάν, ασύνδετο από τη συγκεκριμένη τριαντάχρονη οικονομική πολιτική του ΔΝΤ, την 1η του Φλεβάρη, ντυμένος την προβιά του φιλανθρώπου, ο αρχηγός του Στρος Καν εμφανίστηκε να υπόσχεται στους ήδη εξεγερμένους Αιγύπτιους νέα «βοήθεια», νέα δάνεια και νέες βελτιωμένες μεταρρυθμίσεις… Τι να πει κανείς!
