Πριν λίγες ημέρες αποχαιρετήσαμε έναν από τους μεγαλύτερους Έλληνες φωτογράφους, έναν σεμνό και ανιδιοτελή άνθρωπο που εξέφραζε όσο λίγοι το πνεύμα της Εθνικής Αντίστασης στην οποία και συμμετείχε. Ο Κώστας Μπαλάφας, ο φωτογράφος της «σιωπής των αθώων», γεννήθηκε το 1920 στην Κυψέλη (παλαιό όνομα Χώσεψη) των Τζουμέρκων Άρτας από γονείς αγρότες. Η παιδική του ηλικία υπήρξε δύσκολη μέσα στο περιβάλλον στερήσεων και ένδειας της ορεινής περιοχής των Τζουμέρκων. Από αυτή, λοιπόν, την κοινωνία προέρχεται ο Κώστας Μπαλάφας, που θα περάσει τα παιδικά του χρόνια στη Χώσεψη. Το γεγονός, όμως, που αναμφίβολα σημαδεύει τα νεανικά του χρόνια είναι η φυγή στην μεγάλη πολιτεία -την Αθήνα.
Έτσι λοιπόν, με την ευχή της μάνας του, με 31 δραχμές στην τσέπη και τη συνοδεία ενός δασκάλου-διανοουμένου της Αριστεράς (του Κώστα Πουρναρά), ο μικρός Κώστας θα κάνει το μεγάλο ταξίδι για την πρωτεύουσα, για να δουλέψει σκληρά και να προκόψει. Εκεί λοιπόν, στην Αθήνα, ο Μπαλάφας θα προσεγγίσει ιδεολογικά την Αριστερά, καθώς διαπιστώνει την πανταχού παρούσα κοινωνική αδικία, τη φτώχεια, την ανέχεια, τις δύσκολες συνθήκες διαβίωσης που εξακολουθούν να χαρακτηρίζουν ευρύτατα κοινωνικά στρώματα.
Ο Κώστας Μπαλάφας στη διάρκεια της Κατοχής δεν θα βρεθεί στα Τζουμέρκα, αλλά στις όμορες περιοχές των Ιωαννίνων, και συγκεκριμένα κοντά στο 85ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ που είχε έδρα το Ζαγόρι. Αποφασίζει λοιπόν να χρησιμοποιήσει τη μεγάλη του αγάπη -τη φωτογραφική τέχνη- για να αποτυπώσει το μεγαλείο της Αντίστασης. Χρησιμοποιεί μια απλή φωτογραφική μηχανή και κομμάτι από φιλμ που προέρχεται από ένα ιταλικό αεροπλάνο που είχε καταρριφθεί στις αρχές του πολέμου στα Γιάννινα.
Αντάρτικο στην Ήπειρο. Οι φωτογραφίες του για το Αντάρτικο στην Ήπειρο αποτυπώνουν το τραγικό μεγαλείο ενός άνισου αγώνα, της σκληρής καθημερινότητας της Αντίστασης, της απελπισμένης απόπειρας των ανθρώπων να αλλάξουν τον κόσμο τους και την κοινωνία εν τω μέσω ενός ολοκληρωτικού πολέμου τεραστίων διαστάσεων. Αξίζει να σημειωθεί ότι το υλικό της περιόδου αυτής είχε παραμείνει άγνωστο για δεκαετίες και εκδόθηκε μόλις το 1991 με προσωπικά του έξοδα. Ο ίδιος ο φωτογράφος είχε εμπιστευθεί τη φύλαξή του σε φιλικό του πρόσωπο για να αποφύγει τις πιέσεις του μετεμφυλιακού «εθνικόφρονος» συστήματος, για το οποίο κάθε αναφορά στην εαμική Αντίσταση ήταν απαγορευτική.
Μεταπολεμικά ο Μπαλάφας εργάστηκε στη ΔΕΗ. Φωτογράφισε περιοχές της ηπειρωτικής και της νησιωτικής Ελλάδας, πανηγύρια και δρώμενα, πόλεις και χωριά. Στο επίκεντρο, όμως, του έργου του βρίσκονταν συνεχώς ο άνθρωπος, και κυρίως οι εκπρόσωποι των φτωχότερων κοινωνικών στρωμάτων, οι μάνες, οι γυναίκες της υπαίθρου.
Από την άλλη πλευρά, η σεμνότητα και η μετριοφροσύνη του Μπαλάφα, η αγάπη του για τον απλό Ηπειρώτη χωρικό, αλλά και ευρύτερα τον χειμαζόμενο άνθρωπο, η ευρύτητα πνεύματος και η ανιδιοτέλεια του, αποτελούν τα χαρακτηριστικά εκείνα της προσωπικότητάς του που έχουν πλέον αναγνωριστεί καθολικά.
Ειδικά τις δυο τελευταίες δεκαετίες, ο Μπαλάφας είχε αναγνωριστεί από ειδικούς και μη ως κορυφαίος εκπρόσωπος της ανθρωπιστικής φωτογραφίας. Το έργο του γνώρισε ευρεία δημοσιότητα, διοργανώθηκαν εκθέσεις και τιμητικές εκδηλώσεις και εκδόθηκαν πολλά λευκώματα του (κυρίως από τις εκδόσεις Ποταμός). Ο ίδιος δώρισε μεγάλο τμήμα του έργου του στο Μουσείο Μπενάκη, προκειμένου να διαφυλαχθεί και να αναδειχθεί περαιτέρω.
Τιμή για τα Τζουμέρκα, την Άρτα, τα Γιάννινα, την Ήπειρο, την Ελλάδα συνιστά ολόκληρη η διαδρομή ζωής και έργου του Μπαλάφα, που η Ιστορία, νοούμενη στην εγελιανή της θεώρηση, σίγουρα θα δικαιώσει κάποια μέρα. Και τότε πιθανόν να αναλογισθεί κανείς πόσο οικείοι μοιάζουν, προκειμένου να περιγράψουν τον Άνθρωπο Κώστα Μπαλάφα, το μικρό χωριατόπουλο από την Κυψέλη, τον αγωνιστή του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, οι παρακάτω στίχοι του Παλαμά: Φτερό την κάναμε την ρίζα μας και φύγαμε μακριά στα ορθάνοιχτα στους μεγάλους δρόμους.
*Στην επίσημη ιστοσελίδα του Κώστα Μπαλάφα, www.costasbalafas.gr, θα βρείτε στοιχεία για τον καλλιτέχνη, αλλά και όλα τα βιβλία και τα λευκώματά του.
