Επιμέλεια: Χριστόδουλος Δολαψάκης
Η έναρξη των εμβολιασμών έναντι του ιού που ως τώρα έχει προκαλέσει 70 εκατ. κρούσματα και 1,5 εκατ. θανάτους παγκοσμίως είναι η πιο σημαντική ως τώρα στιγμή στην πορεία της πανδημίας. Αντί όμως για αντιδράσεις ανακούφισης και ελπίδας επικρατεί προβληματισμός και επιφυλακτικότητα. Η εμπιστοσύνη των πολιτών της Δύσης στις κυβερνήσεις τους έχει χαθεί. Ο καταιγισμός πληροφορίας, η «λαγνεία με τον Covid» –έκφραση της καθηγήτριας κ. Κοτανίδου– οι αντικρουόμενες ειδήσεις για θαυματουργά φάρμακα που μετά από λίγο αποδεικνύονται ανεπαρκή, οι αποτυχημένες πολιτικές διαχείρισης της πανδημίας, επιδείνωσαν την ανασφάλεια, συσκότισαν τη γενική εικόνα και συνδυάστηκαν με έναν προϋπάρχοντα αντιορθολογικό μοντερνισμό που εσκεμμένα ενισχύεται από τις ελίτ –ακόμα και αν ανά περιόδους υποκριτικά κατακρίνεται– κερδίζει έδαφος σε νέες ηλικίες, αποθεώνει το ατομικό «δικαίωμα», αρνείται και αντιστέκεται στην επίδραση κοινωνικών όρων στο ατομικό γίγνεσθαι, αμφισβητεί την ορθολογικότητα της επιστήμης ως τέτοιας.
Με δεδομένο ότι για πρώτη φορά η πορεία ανακάλυψης, παραγωγής και διάθεσης ενός εμβολίου είναι –έστω και στρεβλά– δημόσια, υπάρχει η ανάγκη αποσαφήνισης των ειδήσεων που κατακλύζουν τις οθόνες της τηλεόρασης και των υπολογιστών. Στόχος σε επίπεδο δημόσιας υγείας πρέπει να είναι ο ασφαλής και αποτελεσματικός εμβολιασμός. Σε ατομικό επίπεδο γνώση και εμπιστοσύνη. Σε κοινωνικό επίπεδο επιδίωξη το εμβόλιο να μην γίνει εργαλείο οικονομικών και γεωπολιτικών ανταγωνισμών, άλλοθι ανεπάρκειας συστημάτων υγείας, πρόσχημα για την άσκηση πολιτικών επιτήρησης, ρατσισμού ή κοινωνικού δαρβινισμού.
ΣΤΙΣ 10 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ οι Κινέζοι ερευνητές μοιράστηκαν με την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα τη γενετική αλληλουχία RNA του ιού. Μόλις 66 ημέρες μετά έγιναν οι πρώτες δοκιμές εμβολίου. Τον Ιούλιο άρχισε να δοκιμάζεται σε περισσότερους από 60.000 εθελοντές για να φτάσουμε στην πρόσφατη έναρξη εμβολιασμών στη Μ. Βρετανία. Η ταχύτητα ανακάλυψης και διάθεσης του εμβολίου είναι πρωτόγνωρη στην ιστορία της επιστήμης και έγινε δυνατή χάρις στην επένδυση ανθρώπινου δυναμικού και πόρων και στην ταυτόχρονη –και όχι διαδοχική ως συνήθως– πραγματοποίηση των απαραίτητων βημάτων παραγωγής, δοκιμής και ελέγχου. Αυτή τη στιγμή 6 εμβόλια αναμένουν έγκριση για γενική χορήγηση, 13 βρίσκονται υπό ευρείας κλίμακας δοκιμές και 38 υπό αρχική ανάπτυξη. Εάν συνυπολογίσουμε το γεγονός ότι εγκαινιάστηκε για πρώτη φορά σε μαζική κλίμακα η νέα τεχνολογία mRNA/DNA, το επιστημονικό επίτευγμα γίνεται ακόμη πιο σημαντικό.
Οι έννοιες της ασφάλειας και κυρίως της αποτελεσματικότητας έχουν διαφορετικά σημαινόμενα για το ευρύ κοινό από ό,τι για τους επιστήμονες που ασχολούνται με το αντικείμενο. Έτσι ο «θάνατος ενός εθελοντή» γίνεται viral για να ειπωθεί αργότερα ότι πέθανε π.χ. από έμφραγμα και είχε λάβει εικονικό φάρμακο και όχι εμβόλιο. Κάτι που στα πλαίσια μιας μελέτης είναι «άλλη μια μέρα στη δουλειά» γίνεται πρώτη είδηση την εποχή της καταιγίδας από-πληροφόρησης. Με σχηματικό τρόπο πρέπει να ειπωθεί ότι σε αυτή τη φάση οι φαρμακευτικές εταιρείες ενδιαφέρονται πρωτίστως για την ασφάλεια του προϊόντος τους: Οι φαρμακευτικοί κολοσσοί το τελευταίο που θέλουν είναι η απόσυρση του εμβολίου τους λόγω ανεπιθύμητων ενεργειών. Όσον αφορά την αποτελεσματικότητα (βλ. και Ημερολόγια Πανδημίας, Δρόμος, φ. 512, 26/9/2020) στα εμβόλια της Pfizer και της Moderna το 97% των λοιμώξεων Covid-19 συνέβησαν σε αυτούς που δεν είχαν εμβολιαστεί. Ποιο θα είναι το ποσοστό στον «πραγματικό κόσμο» δηλαδή σε συνθήκες πανδημίας, κλειστών πληθυσμών, νοσοκομείων κ.λπ.; Ποια η επίδραση στη μεταδοτικότητα; Αυτά είναι ανοικτά ερωτήματα που θα απαντηθούν μόνο εφόσον αρχίσει ο εμβολιασμός.
Το ελληνικό κράτος έχει ανακοινώσει σχέδιο δημιουργίας 1018 εμβολιαστικών κέντρων, με στόχο τον εμβολιασμό 2 εκατ. κατοίκων ανά μήνα. Φυσικά όλα αυτά στη θεωρία αφού η Ελλάδα θα αναμένει την ποσότητα που της αναλογεί και επομένως θα γνωρίζει τις δόσεις μετά από το μοίρασμα εντός της Ε.Ε.
Το εμβόλιο έναντι του κορωνοϊού έχει ταυτόχρονα μετατραπεί σε όπλο φαρμακευτικού επεκτατισμού και εθνικισμού. Καταρχήν έχουμε «εμβόλια» και όχι εμβόλιο και οι λέξεις «της Οξφόρδης» «κινέζικο», «Sputnik» έχουν γίνει κοινό κτήμα και αφορμή ανεκδότων. Ήδη αυτό το γεγονός υποβιβάζει τη σημασία του εμβολίου ως τέτοιου. Συνεχίζοντας την πολιτική «ο καθένας μόνος του», οι δυτικές χώρες δείχνουν να κρατάνε τα εμβόλια των μεγάλων φαρμακοβιομηχανιών για τον εαυτό τους: Η Μ. Βρετανία αγόρασε πολλαπλάσιες δόσεις από αυτές που αντιστοιχούν στον πληθυσμό της (και από τις 6 εταιρείες!), ενώ συνολικά οι χώρες με υψηλά ΑΕΠ έχουν κάνει συμβόλαια για 9 δισ. δόσεις κάτι που σημαίνει ότι οι φτωχές χώρες μπορεί να περιμένουν ακόμη και ως το 2024. Οι πόρτες για το κινέζικο και το ρωσικό εμβόλιο είναι κλειστές στη Δύση γι’ αυτό και αυτές οι χώρες προσπαθούν να ενισχύσουν την επιρροή τους σε Αφρική και Ασία μέσω των εμβολίων τους. Η πολιτική ηγεσία της Μ. Βρετανίας αξιοποίησε την δυνατότητα που της δίνει το Brexit να αρχίσει εμβολιασμούς χωρίς να αναμένει την έγκριση της Ε.Ε. και φυσικά το εκμεταλλεύτηκε πολιτικά. Όλα αυτά ενισχύουν την καχυποψία και την αμφισβήτηση του κόσμου απέναντι στον εμβολιασμό και κινδυνεύουν να επηρεάσουν την αντικειμενική εξέταση των επιστημονικών δεδομένων.
ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ έχει ανακοινώσει σχέδιο δημιουργίας 1018 εμβολιαστικών κέντρων, με στόχο τον εμβολιασμό 2 εκατ. κατοίκων ανά μήνα. Φυσικά όλα αυτά στη θεωρία αφού η Ελλάδα θα αναμένει την ποσότητα που της αναλογεί και επομένως θα γνωρίζει τις δόσεις μετά από το μοίρασμα εντός της Ε.Ε. (και εδώ ας θυμηθούμε τον γελοίο «πλειστηριασμό» περί των δόσεων που έχουν εξασφαλιστεί που έχει αρχίσει εδώ και έξι μήνες από το υπουργείο). Ο ρόλος του ιδιωτικού τομέα θα είναι κυρίαρχος στην αποθήκευση και διανομή των εμβολίων, καθώς έχει ιδιαίτερες δυσκολίες λόγω των χαμηλών θερμοκρασιών που απαιτούνται. Σε πρώτη φάση θα εμβολιαστούν οι εργαζόμενοι στην υγεία, οι 25.000 ηλικιωμένοι σε γηροκομεία και οι ευπαθείς ομάδες. Απαιτείται μεγάλη οργάνωση καθώς κάθε εμβόλιο έχει διαφορετικές απαιτήσεις αποθήκευσης, διανομής και χρόνο ζωής άπαξ και αποψυχθεί. Το σχέδιο προβλέπει ο κάθε πολίτης να ειδοποιείται ηλεκτρονικά για το ραντεβού του προκειμένου να μη χαθούν δόσεις. Η εμπειρία από την κατάστρωση και πραγμάτωση σχεδίων «α λα ελληνικά» προκαλεί απαισιοδοξία για το αν το κράτος θα σταθεί στο ύψος των περιστάσεων.
Εάν κρίνουμε από τον αμετροεπή τρόπο που χαρακτηρίζει τον κυβερνητικό λόγο, μπορούμε να προβλέψουμε ότι η άφιξη των εμβολίων θα χαιρετιστεί ως το τέλος της πανδημίας. Ο δρόμος όμως είναι μακρύς, οι 80-100 νεκροί κάθε μέρα δεν παύουν να μας το θυμίζουν. Τυχόν «άνοιγμα» άνευ όρων θα είναι καταστροφικό. Υπολογίζεται ότι για να φτάσουμε την περίφημη «ανοσία αγέλης» θα πρέπει να εμβολιαστεί το 50% του πληθυσμού με την προϋπόθεση ότι το εμβόλιο είναι 90% αποτελεσματικό, κάτι που μένει να αποδειχθεί.
Η κυκλοφορία των εμβολίων έναντι του κορωνοϊού μπορεί να αποδειχθεί η αρχή του τέλους του. Η ατομική μας ευθύνη απαιτεί όχι μόνο να εμβολιαστούμε αλλά να απαιτήσουμε το εμβόλιο να ενταχθεί με σοβαρό τρόπο, με έλεγχο και διαφάνεια, στη συνολική προσπάθεια απέναντι στην πανδημία.
