Ούτε ψωμί, που είν’ η ζωή, ούτε κρασί, που είναι τ’ όνειρο. Μόνο ένα φυλλαράκι από τη μυρτιά να μασουλίζουν, με τη στυφή τη γέψη στο στόμα, με τη στυφή την έκφραση στο πρόσωπο, σα να λένε: «Τ’ ανθρώπου τ’ ανάστημα και τίποτ’ άλλο. Την ανθρωπιά μας».
[…] Και θα περάσουν τα χρόνια. Και τότε οι άνθρωποι, ανοιχτομάτηδες, ανοιχτοχέρηδες, ανοιχτόκαρδοι, θα λεν: «Ετούτος εδώ ο λαός, στον ίσκιο αυτού του βράχου με τα μάρμαρα, είναι που μας έδωσε τα μέτρα τα χρυσά, στ’ ανάστημα του ανθρώπου. Δηλαδή τη λευτεριά!».
Θα λεν και θα γέρνουν λαφριά το κεφάλι, μια τρίχα, – όχι! ούτε μια τρίχα – πάνω απ’ τους τάφους, που άγρυπνες θα φυλάγουν, ορθές, στ’ ανάστημα του ανθρώπου, οι μυρτιές.
Αλεξάνδρεια Δεκέμβρης του 1946
Μνημονεύουμε τον Στρατή Τσίρκα για πολλούς λόγους. Ο πρώτος είναι η απίστευτη επικαιρότητα των αφηγήσεών του και ο παραλληλισμός τους με τη σκληρότητα του σήμερα, ο δεύτερος η επέτειος, καθώς φέτος συμπληρώθηκαν εκατό χρόνια από τη γέννησή του και ο τρίτος, η πραγματική αφορμή θα λέγαμε είναι μια έκθεση με έργα εμπνευσμένα από την τριλογία του Ακυβέρνητες Πολιτείες που υλοποίησαν φοιτητές του Β’ Εργαστηρίου Χαρακτικής της Σχολής Καλών Τεχνών οι οποίες φιλοξενούνται στο Μουσείο Γουναρόπουλου, στα Άνω Ιλίσια. Με τις ιδιαίτερες δυνατότητες που έχει η χαρακτική γραφή σήμερα, ως αυτόνομη εικαστική γλώσσα, ο κάθε φοιτητής χαρτογράφησε μέσα από τη δική του οπτική γωνία και με τα δικά του εκφραστικά μέσα εικόνες από το τεράστιο ανθρωπολογικό ψηφιδωτό που του παρείχε απλόχερα η μυθοπλαστική τριλογία του Τσίρκα. Πρόκειται για εικαστικές μαρτυρίες που παραπέμπουν σε οικουμενικούς προβληματισμούς μέσα στο χρόνο και τον τόπο, όπου διαδραματίζονται τα γεγονότα, την εποχή της μεταπολεμικής Ελλάδας στη Μέση Ανατολή. Μέσα σε αυτή την τοιχογραφία των ιστορικών δρώμενων οι φοιτητές ανακαλύπτουν αντιστοιχίες του σήμερα. Η Ιερουσαλήμ, το Κάιρο, η Αλεξάνδρεια είναι μικρογραφίες ενός πανσπερμικού κόσμου μειονοτήτων, ένα μωσαϊκό εθνοτήτων διαφορετικών τάξεων και ποικίλων κοινοτήτων που βιώνουν οδυνηρές εμπειρίες. Ένας μικρόκοσμος που παραπέμπει στη σύγχρονη παθολογία του πολέμου και της νέας τάξης πραγμάτων.
Αξίζει για πολλούς λόγους να επισκεφθείτε αυτήν την έκθεση, η οποία θα διαρκέσει μέχρι τις 17 Δεκεμβρίου, όπως αξίζει να μνημονευθεί και να επικαιροποιηθεί η βιογραφία αλλά και η μεγάλη αξία του συγγραφέα πέρα κι έξω από τις όποιες επετείους. Ο Στρατής Τσίρκας (1911-1980) είναι ένας από τους αξιολογότερους πεζογράφους της μεταπολεμικής γενιάς. Γεννήθηκε στο Κάιρο της Αιγύπτου το 1911 και αποφοίτησε το 1928 από το εμπορικό τμήμα της Αμπετείου Σχολής. Από νεαρή ηλικία εντάχθηκε στο αριστερό κίνημα της Αιγύπτου και συνδέθηκε, αρχικά, με την κομμουνιστική ομάδα του Σακελλάρη Γιαννακάκη στο Κάιρο. Μαζί με τον Αλεξανδρινό ζωγράφο Γιάννη Μαγκανάρη (1918-Αθήνα 2007) και άλλους Έλληνες Αιγυπτιώτες δημιουργούν τη δραστήρια Πνευματική Εστία Ελλήνων Αλεξανδρείας. Το σημαντικότερο έργο του αποτελούν οι Ακυβέρνητες Πολιτείες που απαρτίζεται από τρία μυθιστορήματα: τη Λέσχη, την Αριάγνη και τη Νυχτερίδα, τα οποία εισάγουν έναν τολμηρό και πειραματικό μοντερνισμό στο ελληνικό μυθιστόρημα. Η έκδοση της Λέσχης το 1960 προκάλεσε την αντίδραση της ηγεσίας του ΚΚΕ, η οποία του ζήτησε να την αποκηρύξει. Ο Τσίρκας αρνήθηκε λέγοντας: «Κατέγραψα τα γεγονότα, όπως ακριβώς τα έζησα. Η συνείδησή μου δεν είναι καπέλο να την πάρω απ’ το ένα καρφί να την κρεμάσω στο άλλο». Λόγω της άρνησής του διαγράφηκε από το κόμμα. Κέντρο της τριλογίας είναι τα ιστορικά και πολιτικά γεγονότα της περιόδου στη Μέση Ανατολή και στις συγκρούσεις που εξελίχθηκαν σε τρεις ακυβέρνητες πολιτείες, την Ιερουσαλήμ, το Κάιρο και την Αλεξάνδρεια. Ο Τσίρκας θεωρούσε ολόκληρη την τριλογία ως μια προσπάθεια δικαίωσης του κινήματος του Απρίλη του 1944, κατά το οποίο ο ελληνικός στρατός στη Μέση Ανατολή ξεσηκώθηκε ενάντια στην προσπάθεια διάλυσης και ολικής υποταγής του από τα μεταξικά στοιχεία και την αγγλική διοίκηση.
Μαριλένα Συνοδινού,
