Μαγειρέματα και αποκλεισμοί μέσα από χαρακτηριστικά παραδείγματα. Του Μάκη Μαντά
Για την εκλογή ενός οργάνου στα κόμματα, η συνήθης διαδικασία είναι η εξής: καταρτίζεται ενιαίο ψηφοδέλτιο με τα ονόματα των υποψηφίων και κάθε εκλογέας μπορεί να βάλει από έναν μέχρι Ν σταυρούς, όπου Ν ο αριθμός των μελών του οργάνου. Σε ένα κόμμα στο οποίο ένας έκαστος των εκλογέων (π.χ. συνέδρων) ψηφίζει αυτούς που επιλέγει ελεύθερα, η διαδικασία αυτή είναι πράγματι δημοκρατική. Υπάρχουν, ωστόσο, κόμματα που εντός τους εκφράζονται οργανωμένες ομάδες/τάσεις που ψηφίζουν με συντεταγμένο τρόπο και τότε το πράγμα περιπλέκεται. Είναι φανερό ότι μια ομάδα με απόλυτη πλειοψηφία (50%+1) μπορεί να εκλέξει το 100% του οργάνου. Αλλά ακόμα και μια σχετική πλειοψηφία μπορεί να εκλέξει τη συντριπτική πλειοψηφία τουλάχιστον.
Για το λόγο αυτό, σε κάποια από αυτά τα κόμματα έχει εφαρμοστεί, για λόγους δημοκρατικότερης εκπροσώπησης περιορισμένη σταυροδοσία, δηλαδή, κάθε εκλογέας μπορεί να επιλέξει όχι το σύνολο αλλά ένα ποσοστό μόνο του οργάνου, ας πούμε το 30%. Το ποσοστό αυτό θα το λέμε στο εξής «ποσοστό σταυροδοσίας».
Ας δούμε ωστόσο τη γενική περίπτωση.
Έστω λοιπόν:
Κόμμα στο συνέδριο του οποίου εκφράζονται οργανωμένες ομάδες Α, Β, Γ κ.λπ. με ποσοστά Α, Β, Γ κ.λπ. (οι ομάδες και τα ποσοστά τους συμβολίζονται με τα ίδια γράμματα για λόγους απλότητας). Η Α είναι η μεγαλύτερη και οι υπόλοιπες βαίνουν μειούμενες σε ποσοστό (Α>Β>Γ κ.λπ.). Επίσης, Μ ο αριθμός των συνέδρων, Ν ο αριθμός των μελών του οργάνου που εκλέγει το συνέδριο και Ω το ποσοστό σταυροδοσίας.
Η ηγεσία της ομάδας Α επιθυμεί, ως είναι φυσικό, η ομάδα να καταλάβει όσο το δυνατόν περισσότερες έδρες στο όργανο. Ας υποθέσουμε προς στιγμήν ότι μπορεί και να ελέγξει τι ψηφίζουν οι ψηφοφόροι της, μοιράζοντας π.χ. λίστες με ονόματα τα οποία τα μέλη της θα ψηφίσουν. Περίεργη συνθήκη θα μου πείτε, αλλά όλο και κάπου θα… συμβαίνει.
Η ομάδα Α έχει ΜxΑ ψηφοφόρους. Κάθε ψηφοφόρος μπορεί να βάλει ΝxΩ σταυρούς.
Άρα η ομάδα Α έχει συνολικά ΜxΑxΝxΩ σταυρούς. Αυτούς μπορεί να τους μοιράσει (με διάφορες μεθόδους, αλλά με ελεγχόμενο πάντα τρόπο) σε Χ υποψηφίους τους οποίους υπολογίζει ότι θα εκλέξει και καθένας θα πάρει (ΜxΑxΝxΩ):Χ σταυρούς. Ερώτημα: μπορεί και κάτω από ποιες συνθήκες η ομάδα Α να αποκλείσει άλλες ομάδες από την εκλογή τους;
Ας εξετάσουμε κατ’ αρχήν τη συνθήκη όπου η ομάδα Α θέλει να αποκλείσει όλες τις άλλες ομάδες, να εκλέξει δηλαδή σύσσωμο το όργανο. Για να συμβεί αυτό θα πρέπει κανένας υποψήφιος άλλης ομάδας να μην μπορέσει να συγκεντρώσει πάνω από (ΜxΑxΝxΩ):Ν=ΜxΑxΩ σταυρούς (τους σταυρούς που θα συγκεντρώσουν οι υποψήφιοι της ομάδας Α η οποία “χτυπάει” το σύνολο του οργάνου, άρα μοιράζει τους σταυρούς της σε Ν υποψηφίους). Η ομάδα Β μπορεί να δώσει στους υποψηφίους της ΜxΒ σταυρούς το μέγιστο. Άρα αν ΜxΒ<ΜxΑxΩ, (ή, απαλείφοντας το Μ, Β<ΑxΩ) η ομάδα Β δεν θα εκλέξει κανέναν υποψήφιο (και συνεπώς και καμία άλλη, εφόσον η Β υποθέσαμε ότι είναι η αμέσως μικρότερη από Α). Κατά συνέπεια, το όργανο θα καταληφθεί πλήρως από την Α.
Συμπέρασμα:
Σε ένα κόμμα στο οποίο εκφράζονται οργανωμένες ομάδες, εάν τα ποσοστά των μειοψηφικών ομάδων είναι μικρότερα από το ποσοστό της πλειοψηφικής ομάδας πολλαπλασιαζόμενο επί το ποσοστό σταυροδοσίας, η πλειοψηφία μπορεί να αποκλείσει πλήρως τις μειοψηφίες.
Αν, για παράδειγμα, Α=0,5 (η πλειοψηφική ομάδα ελέγχει 50% των εκλογέων) και Ω=0,3 (ποσοστό σταυροδοσίας 30%) τότε η ομάδα Α μπορεί να αποκλείσει όλες τις άλλες ομάδες αν το ποσοστό καθεμιάς είναι μικρότερο του ΑxΩ=0,15=15%!
Αν κάποια ομάδα ξεπεράσει το ποσοστό αυτό και εκλέξει υποψηφίους, τα πράγματα γίνονται ακόμα χειρότερα για τις μικρότερες, μιας και η Α (που ασφαλώς γνωρίζει μέσες άκρες τα ποσοστά των άλλων ομάδων) έχει να μοιράσει τους σταυρούς της σε λιγότερους υποψηφίους…
Δεν συζητάμε φυσικά για υποψηφίους εκτός ομάδων. Η εκλογή τους είναι απλά απολύτως αδύνατη.
Κατά συνέπεια, με την παραδοχή της ελεγχόμενης σταυροδοσίας, το ποσοστό σταυροδοσίας 30%, δεν οδηγεί σε πολύ δημοκρατικές εκπροσωπήσεις, πόσο μάλλον μεγαλύτερα ποσοστά…
Προφανές αποτέλεσμα της κατάστασης αυτής είναι η ανάγκη συμμαχιών των μειοψηφιών, είτε με την ομάδα Α, με τους όρους φυσικά που αυτή καθορίζει, είτε μεταξύ τους, είτε η κάθοδος τους με χωριστό ψηφοδέλτιο, μια όχι και πολύ θετική εξέλιξη για την ενότητα του κόμματος…
Και βέβαια ας μην ξεχνάμε ότι με το συγκεκριμένο οργανωτικό σχήμα αρκεί μια ομάδα να θελήσει να λειτουργήσει με ελεγχόμενη σταυροδοσία για να το επιβάλει στην πράξη και στις υπόλοιπες.
Υπάρχει, εξάλλου, κι ένα άλλο εξίσου σημαντικό πρόβλημα. Σε καταστάσεις ελεγχόμενων σταυροδοσιών το εκλογικό σώμα κατ’ ουσίαν δεν αποφασίζει για κανέναν υποψήφιο… Κάποιες ηγεσίες αποφασίζουν ποιοι θα συμπεριληφθούν στις λίστες της «ελεγχόμενης σταυροδοσίας» άρα και ποιοι θα εκλεγούν.
Με δεδομένο ότι δεν μπορεί να «απαγορευτεί» η ελεγχόμενη σταυροδοσία, (είναι αδύνατον να ελεγχθεί η εφαρμογή αυτής της απαγόρευσης), η μοναδική οργανωτική ρύθμιση που μένει είναι η επιλογή πολύ χαμηλού ποσοστού σταυροδοσίας, της τάξης του 10%. Στην περίπτωση αυτή η δυνατότητα αποκλεισμού μικρότερων ομάδων περιορίζεται σημαντικά. Συνάμα το σχήμα ελεγχόμενης σταυροδοσίας γίνεται αρκετά περίπλοκο, εις όφελος τελικά της δημοκρατίας.
* Ο Μάκης Μαντάς είναι μέλος της Κ.Ε. του ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ
